Ngành cá tra Việt Nam 2026: Vượt qua 'khúc quanh' để khẳng định giá trị toàn cầu

Ông Phùng Đức Tiến - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp & Môi trường - Ảnh: C.K

Điểm tựa từ năm 2025: Những kỷ lục và nghịch lý

Năm 2025 được xem là một năm "vượt vũ môn" thành công của ngành hàng cá tra. Theo báo cáo của Cục Thủy sản, hầu hết các mục tiêu chiến lược đều đã về đích sớm.

Kim ngạch xuất khẩu cá tra tính đến hết tháng 11.2025 chính thức vượt mốc 2 tỉ USD và dự báo cả năm đạt hơn 2,1 tỉ USD (tăng 9% so với cùng kỳ). Sản lượng ước đạt 1,74 triệu tấn, vượt 6% so với kế hoạch. Thị trường Mỹ và EU vẫn giữ vai trò trụ cột. Đặc biệt, thị trường Brazil đã có bước bứt phá ngoạn mục với mức tăng trưởng 51%.

Tuy nhiên, đằng sau những con số "lấp lánh" đó là những nghịch lý khiến các nhà quản lý và doanh nghiệp phải trăn trở. Trong khi kim ngạch xuất khẩu tăng, biên lợi nhuận của người nuôi lại bị thu hẹp đáng kể.

Giá cá tra nguyên liệu cuối năm giảm xuống mức 19.500 – 19.700 đồng/kg, trong khi giá cá giống lại xảy ra tình trạng "sốt giá" kỷ lục, vọt lên mức 55.000 – 58.000 đồng/kg. Điều này cho thấy sự mất cân đối cung – cầu trong chuỗi giá trị và những lỗ hổng trong công tác quản lý giống.

Cá tra - Ảnh: Internet

Những "nút thắt" cản trở sức cạnh tranh

Theo tham luận của Hiệp hội Cá tra Việt Nam, sức cạnh tranh của "con cá tỉ đô" đang có dấu hiệu suy giảm so với các sản phẩm cùng phân khúc như cá Alaska Pollock.

Có ba nguyên nhân cốt lõi dẫn đến tình trạng này: Hệ lụy từ chi phí sản xuất tăng cao. Nếu như trước đây, giá thành sản xuất cá tra Việt Nam chỉ ở mức 1 USD/kg, thì nay đã vọt lên 1,2 – 1,3 USD/kg. Nguyên nhân chủ yếu do giá thức ăn, thuốc thú y thủy sản, xăng dầu và điện năng đồng loạt tăng. Chi phí đầu vào leo thang khiến người nuôi e ngại thả giống, trực tiếp làm giảm diện tích nuôi trồng tại một số địa phương.

Chất lượng con giống là điểm yếu nhất, mặc dù sản lượng cá bột đạt tới 30 tỉ con, nhưng chất lượng cá giống vẫn là nỗi lo lớn nhất. Tỷ lệ sống từ giai đoạn bột lên hương, lên giống vẫn thấp. Sự suy giảm chất lượng con giống không chỉ làm tăng tỷ lệ hao hụt mà còn khiến cá dễ nhiễm bệnh gan thận mủ, xuất huyết, buộc người nuôi phải tăng chi phí xử lý môi trường và thuốc điều trị.

Rào cản xanh và quy định quốc tế, năm 2026 sẽ là thời điểm các thị trường nhập khẩu áp dụng hàng loạt quy định mới. Mỹ với các đợt kiểm tra của Cơ quan thanh tra và an toàn thực phẩm Mỹ (FSIS) vào tháng 3.2026; EU với các quy định về tín chỉ xanh, dấu chân Carbon (Food Carbon) và các tiêu chuẩn lao động nghiêm ngặt. Đây không còn là những khuyến nghị mà là "tấm vé thông hành" bắt buộc để cá tra Việt Nam tiến vào các thị trường cao cấp.

Phát biểu tại Hội nghị tổng kết ngành hàng cá tra năm 2025 và triển khai một số nhiệm vụ trọng tâm năm 2026 do Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) phối hợp với UBND TP. Cần Thơ tổ chức chiều 29.12, ông Trần Chí Hùng - Phó chủ tịch UBND TP.Cần Thơ cho rằng, ngành hàng cá tra Việt Nam năm nay thắng lợi, tuy nhiên những người nuôi trồng và chế biến cá tra xuất khẩu phải vượt qua nhiều khó khăn, thử thách. Năm 2026, ngành cá tra tiếp tục phải đổi mới để vươn xa.

Quang cảnh Hội nghị tổng kết ngành hàng cá tra năm 2025 và triển khai một số nhiệm vụ trọng tâm năm 2026 - Ảnh: V.K.K

Định hướng nhiệm vụ năm 2026: Tầm nhìn "đa giá trị"

Để giữ vững vị thế "vương quốc cá tra", Cục Thủy sản và Hiệp hội Cá tra Việt Nam đã thống nhất lộ trình nhiệm vụ cho năm 2026 với những thay đổi mang tính đột phá.

Ưu tiên số một là vượt qua kỳ kiểm định FSIS. Nhiệm vụ cấp bách nhất trong quý I.2026 là chuẩn bị các điều kiện tốt nhất để làm việc với đoàn kiểm tra FSIS. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng chính quyền 34 tỉnh thành có vùng nuôi. Việc rà soát hồ sơ truy xuất nguồn gốc, cấp mã số nhận diện vùng nuôi và khắc phục các sai lỗi về an toàn thực phẩm (ATTP) phải được thực hiện triệt để tại từng hộ nuôi và doanh nghiệp.

Ngành thủy sản sẽ tập trung nguồn lực để hoàn thiện đề án giống cá tra 3 cấp. Mục tiêu là hình thành các vùng sản xuất giống tập trung tại Đồng Tháp, An Giang, Cần Thơ, áp dụng các thành tựu khoa học mới nhất để tạo ra đàn cá bố mẹ kháng bệnh, tăng trưởng nhanh và thích ứng được với xâm nhập mặn. Đồng thời, đầu tư trung hạn vào hạ tầng vùng nuôi để giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.

Chuyển đổi số và kinh tế tuần hoàn, năm 2026 sẽ chứng kiến làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ trong ngành cá tra. Ứng dụng IoT trong kiểm soát môi trường ao nuôi, hệ thống cho ăn tự động và quản lý vùng nuôi bằng phần mềm sẽ giúp minh bạch hóa chuỗi giá trị. Đặc biệt, mô hình nuôi ít thay nước, tái sử dụng nước thải và tận dụng bùn thải để sản xuất phân bón hữu cơ sẽ được nhân rộng để đáp ứng tiêu chuẩn "tín chỉ xanh" của quốc tế.

Tái định vị thương hiệu và thị trường, thay vì chỉ tập trung vào cá fillet đông lạnh, năm 2026 ngành hàng sẽ đẩy mạnh các sản phẩm giá trị gia tăng như cá hun khói, cá tẩm bột và đặc biệt là các sản phẩm đạt chứng nhận Halal để thâm nhập thị trường Trung Đông và Đông Nam Á. Hiệp hội cũng kiến nghị tổ chức các sự kiện quảng bá lớn như Hội thi Mekong Chef để đưa cá tra vào thực đơn ẩm thực toàn cầu và nội địa.

Ông Trần Chí Hùng, Phó chủ tịch UBND TP.Cần Thơ phát biểu - Ảnh: V.K.K

Kiến nghị và giải pháp bền vững

Để hiện thực hóa các mục tiêu trên, Hiệp hội Cá tra Việt Nam đề xuất các giải pháp liên ngành:

Bình ổn giá thức ăn: cần có chính sách kiểm soát giá nguyên liệu thức ăn chăn nuôi để bảo vệ lợi nhuận cho nông dân. Kênh thông tin thị trường của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần xây dựng hệ thống dự báo cung – cầu chính xác, tránh tình trạng "sốt" giá giống hay thừa mứa cá nguyên liệu dẫn đến ép giá.

Hỗ trợ vốn, công nghệ cho doanh nghiệp và Hợp tác xã cần được tiếp cận các gói tín dụng ưu đãi để đầu tư hệ thống năng lượng mặt trời và thiết bị xử lý môi trường hiện đại.

Theo ông Phùng Đức Tiến - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, năm 2026 không chỉ là một năm sản xuất đơn thuần mà là năm khẳng định bản lĩnh của ngành cá tra Việt Nam trên bản đồ thủy sản thế giới.

Bằng cách chuyển từ tư duy "sản lượng" sang tư duy "giá trị", lấy công nghệ và sự minh bạch làm nền tảng, con cá tra sẽ tiếp tục là sứ giả của dòng Mekong, mang lại sự thịnh vượng bền vững cho hàng triệu hộ dân và doanh nghiệp Việt.

Văn Kim Khanh