Ngành dệt may chưa khai thác hiệu quả 'mỏ vàng' FTA

Áp lực cạnh tranh ngày một gay gắt

Việt Nam hiện là một trong số ít quốc gia có độ mở thương mại rất lớn, với 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) đã đi vào thực thi. Trong đó, có những FTA thế hệ mới như Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Vương Quốc Anh và Bắc Ailen (UKVFTA) được kỳ vọng là “mỏ vàng” giúp hàng hóa Việt Nam tiếp cận các thị trường lớn với ưu đãi thuế quan đáng kể. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, ngành dệt may hiện chưa thực sự tận dụng tốt cơ hội từ các FTA mang lại.

Ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho hay, dệt may Việt Nam chưa tận dụng tốt các FTA. “EVFTA đã được thực thi 5 năm, UKVFTA đã 4 năm, nhưng tỷ lệ tận dụng vẫn còn rất khiêm tốn, đây là con số đáng suy nghĩ”, ông Khanh nhấn mạnh.

Bối cảnh quốc tế cũng đang thay đổi chóng mặt. Những thị trường trước đây khó đàm phán như EU, Anh, Canada... giờ đây đã ký kết FTA một cách nhanh chóng để phục vụ mục tiêu đa dạng hóa thị trường, điều đó khiến Việt Nam mất dần lợi thế về thuế quan. “Cơ hội thuế quan của Việt Nam đang mất dần khi các thị trường đích cũng mở cửa cho đối thủ cạnh tranh”, ông Khanh cảnh báo.

Thiếu nguyên phụ liệu là nút thắt khiến dệt may Việt Nam khó khăn trong tận dụng lợi thế từ FTA. Ảnh: Lê Trí

Đại diện Bộ Công Thương cũng khá lo lắng bởi những nỗ lực nhằm tận dụng ưu đãi từ các FTA không như kỳ vọng. Ông phân tích, không chỉ các nước xuất khẩu mà những nhà nhập khẩu lớn như EU cũng đang nỗ lực mở rộng thị trường nhằm tránh rủi ro. “Trước đây họ đàm phán FTA với Malaysia, Thái Lan, Indonesia khó khăn nhưng hiện giờ 1 năm là xong bởi nhu cầu đa dạng hóa thị trường nhập khẩu thúc đẩy. Lúc đó, những thế mạnh cạnh tranh về thuế sẽ dần mất đi, cần có giải pháp phù hợp”, ông Khanh khuyến nghị.

Trong các FTA hiện đại, quy tắc xuất xứ là yếu tố then chốt quyết định việc có được hưởng ưu đãi thuế quan hay không. Đáng tiếc, đây lại là điểm yếu cố hữu của ngành dệt may Việt Nam khi phần lớn nguyên phụ liệu vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu. Việc không đạt tỷ lệ nội địa hóa khiến doanh nghiệp không đủ điều kiện được hưởng ưu đãi.

“Vấn đề lớn nhất là nguyên liệu. Không có nguyên liệu thì không thể sản xuất, cũng không thể đáp ứng quy tắc xuất xứ”, ông Khanh phân tích.

Hướng tới tự chủ nguyên, phụ liệu

Một thực tế khác là nhiều doanh nghiệp dệt may vẫn chưa có tâm thế chủ động trong việc tận dụng FTA bởi quen với điều kiện dễ dãi. “Thị trường luôn thay đổi. Năm 2022 thuận lợi, 2023 khó khăn, năm 2024 lại thuận lợi rồi đầu năm 2025 lại khó. Vấn đề nằm ở chỗ chúng ta không chuẩn bị cho sự bền vững”, ông Khanh nhấn mạnh. Đặc biệt, sự lệ thuộc quá lớn vào một số thị trường chủ lực như Mỹ, EU khiến doanh nghiệp rơi vào thế bị động, dễ tổn thương khi điều kiện thương mại thay đổi.

Ngành dệt may đang mất dần lợi thế về thuế quan do sự cạnh tranh từ các đối thủ xuất khẩu. Ảnh: PV

Trước tình thế này, giải pháp căn cơ, theo đại diện Bộ Công Thương, là cần phát triển sản xuất nguyên phụ liệu trong nước để đảm bảo quy tắc xuất xứ. Đây là điều kiện tiên quyết nếu muốn tận dụng hiệu quả các FTA thế hệ mới.

Đi kèm với phát triển sản xuất, doanh nghiệp cũng cần sẵn sàng ứng phó với các rào cản kỹ thuật mới. Ví dụ như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của EU. Mặc dù ngành dệt may, da giày hiện chưa chịu tác động trực tiếp, nhưng không thể chủ quan. “Chúng ta phải chú ý đến các tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời điều chỉnh chính sách nội địa cho phù hợp, giúp doanh nghiệp Việt Nam không bị loại khỏi cuộc chơi”, ông Khanh nhấn mạnh.

Nhưng làm thế nào để kéo được chuỗi sản xuất nguyên phụ liệu vào Việt Nam thực sự là câu hỏi khó. Từ kinh nghiệm thực tế nhiều năm kêu gọi, xúc tiến đầu tư vào nguyên phụ liệu tại thị trường Trung Quốc, đại diện Chi nhánh Thương vụ Việt Nam tại Quảng Châu (Trung Quốc) chỉ ra, doanh nghiệp Trung Quốc chưa mặn mà đầu tư sản xuất nguyên phụ liệu dệt may, da giày tại Việt Nam.

Nguyên nhân do chuỗi cung ứng từ nguyên liệu thô chưa hoàn chỉnh, Việt Nam vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu bông sợi, hóa chất nhuộm… Việc thiếu các nhà máy sản xuất nguyên phụ liệu cơ bản khiến doanh nghiệp Trung Quốc khó tìm nguồn cung tại chỗ tại Việt Nam. Đồng thời thiếu lao động kỹ thuật cao trong ngành sản xuất phụ liệu.

“Để kêu gọi nhà đầu tư sản xuất tại Việt Nam thành công, ngoài chính sách ưu đãi, điều kiện thuận lợi thì hiệu quả đầu tư là yếu tố tiên quyết. Qua trao đổi với một số doanh nghiệp Trung Quốc, quyết định đầu tư tại Việt Nam ngoài nguồn lao động còn vì đơn hàng họ tìm được tại Việt Nam”, đại diện Chi nhánh Thương vụ Việt Nam tại Quảng Châu cho hay.

Ông cũng đồng thời bày tỏ, đây cũng là những bài toán cơ quan quản lý cần nghiên cứu để tạo môi trường thu hút doanh nghiệp Trung Quốc đến và đầu tư tại Việt Nam.

Chủ động nguồn nguyên phụ liệu, nâng cao giá trị gia tăng là giải pháp nhằm giúp doanh nghiệp Việt Nam tăng năng lực, thúc đẩy tăng trưởng theo chiều sâu.

Hải Linh