Ngành Di sản TP.HCM hướng tới 'Chuyên nghiệp – hiện đại – bản sắc'

Hội nghị diễn ra tại xã Hồ Tràm, TP.HCM

Ngày 19.12, tại xã Hồ Tràm, Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM tổ chức Hội nghị tổng kết công tác di sản văn hóa năm 2025 trên địa bàn Thành phố và triển khai nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm năm 2026. Tham dự hội nghị có ông Phạm Định Phong, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL).

Hội nghị nhằm đánh giá kết quả hoạt động của các địa phương, đơn vị trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa và công tác quản lý nhà nước về di sản văn hóa năm 2025; đồng thời xác định nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm năm 2026, góp phần thực hiện chương trình công tác chung của ngành văn hóa và thể thao TP.HCM.

Biểu diễn hòa tấu và vọng cổ tại chương trình

Yếu tố bản sắc được xác định là trụ cột quan trọng

Phát biểu tại hội nghị, ông Nguyễn Minh Nhựt, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM cho biết, năm 2025 ghi nhận nhiều nỗ lực đổi mới, sáng tạo của đội ngũ cán bộ ngành di sản văn hóa Thành phố.

TP.HCM hiện có 25 bảo tàng, gồm 9 bảo tàng trực thuộc Sở, 4 bảo tàng trung ương và 12 bảo tàng ngoài công lập. Tổng số khách tham quan các bảo tàng thuộc Sở Văn hóa và Thể thao năm 2025 gần 4,5 triệu lượt (khách trong nước trên 3,1 triệu lượt và khách nước ngoài gần 1,3 triệu), tổng số khách tăng 17,1 % so với cùng kỳ năm 2024.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Minh Nhựt cũng nói thêm, chỉ tiêu năm 2026 dự kiến ở mức khoảng 4 triệu lượt do năm 2025 có nhiều yếu tố thuận lợi đặc biệt như: kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước và 80 năm Quốc khánh nên lượng khách tham quan tăng.

Các đại biểu tham dự Hội nghị

Trong lĩnh vực di tích, công tác nghiên cứu, lập hồ sơ xếp hạng có bước tiến rõ rệt với 14 di tích được xếp hạng trong năm 2025, cao hơn mức trung bình nhiều năm trước.

Tính đến nay, TP.HCM có 321 di tích đã được xếp hạng, gồm 4 di tích quốc gia đặc biệt, 99 di tích cấp quốc gia và 218 di tích cấp thành phố, cùng 226 công trình, địa điểm đã được kiểm kê.

Riêng năm 2025, kinh phí tu bổ, tôn tạo di tích đạt khoảng 500 tỷ đồng; trong 5 năm gần đây, tổng nguồn vốn đầu tư cho di sản đạt khoảng 1.400 tỷ đồng, trong đó gần 500 tỷ đồng từ nguồn xã hội hóa.

Đối với di sản văn hóa phi vật thể, Thành phố tiếp tục duy trì và phát huy các lễ hội truyền thống như Lễ hội Nghinh Ông Cần Giờ, Lễ hội Khai hạ - Cầu an tại Lăng Đức Tả quân Lê Văn Duyệt…

Ông Phạm Định Phong, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa phát biểu

Bên cạnh kết quả đạt được, hội nghị cũng thẳng thắn chỉ ra nhiều hạn chế. Chất lượng hoạt động của một số bảo tàng chưa tương xứng, trưng bày còn cũ, thiếu bản sắc; hiệu quả phát huy giá trị di tích còn thấp khi chỉ khoảng 20% di tích có hoạt động tham quan thường xuyên.

Số lượng di tích của TP.HCM còn khiêm tốn so với quy mô cả nước, trong khi cơ chế tu bổ, đầu tư công chưa đáp ứng được yêu cầu xử lý cấp thiết đối với các di tích xuống cấp.

Ông Nguyễn Minh Nhựt cho biết, định hướng cho năm 2026 và giai đoạn 2026–2030, Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM tập trung xây dựng hệ thống bảo tàng và di sản theo hướng “Chuyên nghiệp – hiện đại – bản sắc”.

Theo đó, yếu tố chuyên nghiệp được đặt lên hàng đầu thông qua việc đào tạo đội ngũ giám tuyển, chuyên gia bảo quản hiện vật, đồng thời nâng cao năng lực ngoại ngữ chuyên ngành nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập và hợp tác quốc tế.

“Cùng với đó, ngành di sản Thành phố sẽ đẩy mạnh tính hiện đại bằng việc đổi mới tư duy trưng bày, ứng dụng công nghệ trong công tác quản lý và bảo tồn, như triển khai hệ thống camera giám sát, xây dựng nền tảng số dùng chung để người dân có thể tham gia giám sát di tích trực tuyến, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý.

Yếu tố bản sắc được xác định là trụ cột quan trọng, thông qua việc kể những câu chuyện riêng có của TP.HCM, khai thác sâu các dấu mốc lịch sử tiêu biểu, qua đó tạo dấu ấn khác biệt cho hệ thống bảo tàng, di sản đô thị”, ông Minh Nhựt cho hay.

Các đại biểu tham dự hội nghị nhấn mạnh, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa không chỉ là trách nhiệm riêng của ngành văn hóa mà cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và cộng đồng, nhằm gìn giữ bền vững những giá trị lịch sử, văn hóa của TP.HCM trong quá trình phát triển đô thị hiện đại.

Công tác bảo tồn di sản lấy chất lượng làm trọng tâm

Phát biểu tại Hội nghị, ông Phạm Định Phong, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL) đánh giá năm 2025 cho thấy những chuyển biến tích cực trong công tác di sản văn hóa của TP.HCM. Dù quy mô và số lượng kết quả đạt được còn khiêm tốn so với vị thế của một đô thị đặc biệt, song Thành phố đã thể hiện sự quan tâm rõ nét hơn đối với công tác lập hồ sơ, xếp hạng di tích.

Theo ông Phạm Định Phong, định hướng xuyên suốt trong công tác bảo tồn di sản là đặt chất lượng lên trên số lượng. Hồ sơ di sản không chỉ nhằm mục tiêu được công nhận mà quan trọng hơn phải trở thành nguồn dữ liệu nền tảng phục vụ việc bảo tồn và phát huy giá trị lâu dài.

Đối với hoạt động bảo tàng, ông Phạm Định Phong cho rằng hệ thống bảo tàng TP.HCM đang giữ vai trò quan trọng, góp phần định hình diện mạo tương lai của ngành bảo tàng cả nước.

Tuy nhiên, ông Phạm Định Phong cũng lưu ý thách thức lớn hiện nay là làm sao để bảo tàng không chỉ thu hút khách đến một lần, mà còn tạo được nhu cầu quay trở lại. Điều này đòi hỏi nội dung trưng bày phải thường xuyên được làm mới, có chiều sâu và gắn với nhu cầu trải nghiệm của công chúng đương đại.

Từ thực tiễn đó, lãnh đạo Cục Di sản văn hóa nhấn mạnh lại chiến lược phát triển bảo tàng và di sản cần hướng tới ba trụ cột: “Chuyên nghiệp – hiện đại – bản sắc”.

Trong đó, tính chuyên nghiệp được thể hiện ở việc đào tạo đội ngũ giám tuyển có khả năng thực hiện trọn vẹn một chuyên đề trưng bày, từ nghiên cứu, lựa chọn hiện vật đến thiết kế và truyền tải câu chuyện; đồng thời khắc phục tình trạng thiếu hụt chuyên gia bảo quản hiện vật, nâng cao năng lực ngoại ngữ chuyên ngành để chủ động làm việc với chuyên gia quốc tế.

Sự chuyên nghiệp còn thể hiện ở tác phong phục vụ, từ lực lượng bảo vệ, nhân viên hậu cần đến việc ứng dụng đặt vé trực tuyến nhằm kiểm soát lượng khách và nâng cao trải nghiệm tham quan.

Về hiện đại, ông Phạm Định Phong cho rằng các bảo tàng cần mạnh dạn thay đổi tư duy trưng bày, thoát khỏi lối mòn cũ kỹ kéo dài nhiều thập niên, đồng thời ứng dụng công nghệ mới trong thiết kế không gian, ánh sáng, tủ trưng bày và công tác giáo dục bảo tàng.

Người làm công tác thuyết minh cần chuyển từ vai trò “hướng dẫn viên” sang người làm giáo dục, nắm vững nội dung và chủ động truyền đạt thay vì chỉ học thuộc kịch bản.

Ông Nguyễn Minh Nhựt, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM tổng kết Hội nghị

Yếu tố bản sắc được xác định là điểm then chốt để tạo sự khác biệt và sức hút lâu dài. Các bảo tàng TP.HCM cần làm nổi bật những giá trị riêng có của Thành phố, gắn với các sự kiện, nhân vật và câu chuyện đặc thù, thay vì sao chép mô hình trưng bày của địa phương khác.

Song song đó, cần gắn bảo tồn với phát triển kinh tế văn hóa thông qua các cửa hàng bảo tàng, sản phẩm lưu niệm và dịch vụ giá trị gia tăng, nhằm tăng nguồn thu và tái đầu tư cho hoạt động chuyên môn.

Ông Phạm Định Phong nhấn mạnh, việc xây dựng hệ thống dữ liệu di sản cũng giống như đặt nền móng cho một công trình: nếu những “viên gạch” dữ liệu ban đầu không bảo đảm tính chính xác, đầy đủ và tin cậy, thì toàn bộ quá trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản về sau sẽ thiếu bền vững.

Tại hội nghị, các chuyên gia và đơn vị đã trao đổi, chia sẻ nhiều nội dung thiết thực liên quan đến công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn Thành phố. Bảo tàng Lịch sử TP.HCM chia sẻ việc phát huy giá trị di sản văn hóa thông qua trưng bày chuyên đề “Bảo vật quốc gia – Những kiệt tác di sản của TP.HCM”.

Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh chia sẻ kinh nghiệm xây dựng và phát huy hiệu quả bộ nhận diện thương hiệu Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh.

Trung tâm Bảo tồn di tích TP.HCM trình bày giải pháp nâng cao hiệu quả tu bổ, tôn tạo di tích tại TP.HCM trong bối cảnh thực thi Luật Di sản văn hóa mới và quản lý hành chính hai cấp và định hướng công tác lập hồ sơ xếp hạng di tích tại TP.HCM trong bối cảnh Luật Di sản văn hóa năm 2024 và Nghị định số 308/2025/NĐ-CP.

Ở khối ngoài công lập, Bảo tàng Vũ khí cổ Robert Taylor chia sẻ những thuận lợi và khó khăn trong quá trình hoạt động, qua đó góp thêm góc nhìn thực tiễn cho công tác bảo tàng tư nhân.

Ông Nguyễn Minh Nhựt và ông Đỗ Phước Trung - Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM tặng Giấy khen cho các tập thể, cá nhân

UBND phường Lái Thiêu nêu các vấn đề liên quan đến công tác tu bổ, phục hồi di tích trong điều kiện thực hiện cơ chế phân cấp quản lý hiện nay. Trong khi đó, UBND Đặc khu Côn Đảo chia sẻ kinh nghiệm khai thác du lịch địa phương gắn với phát huy giá trị di sản văn hóa theo hướng bền vững.

Dịp này, nhằm ghi nhận, biểu dương những đóng góp tích cực trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn TP.HCM, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM đã tặng Giấy khen cho 12 tập thể và 4 cá nhân có thành tích tiêu biểu.

THÙY TRANG