Ngành mía đường đối mặt khủng hoảng thừa cung

Ngành mía đường Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức lớn

Tồn kho cao kỷ lục

Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), ngành mía đường Việt Nam đang trải qua giai đoạn khó khăn nghiêm trọng khi thị trường nội địa thừa cung trầm trọng, giá đường giảm sâu và đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ đường nhập lậu. Bên cạnh đó, sức cầu yếu, tồn kho cao kỷ lục cùng sự xuất hiện tràn lan của đường không rõ nguồn gốc đã đẩy nhiều nhà máy vào thế khó.

Theo báo cáo của VSSA trong tháng 5/2025, thị trường đường trong nước chứng kiến sức cầu giảm mạnh. Một trong những nguyên nhân chính là xu hướng chuyển dịch tiêu thụ sang các loại đường lỏng như siro ngô HFCS. Trong khi đó, nguồn cung đường lại vô cùng dồi dào, bao gồm sản lượng từ vụ mới 2024/25 và lượng đường tồn kho chưa bán hết từ vụ ép 2023/24.

Giá đường nội địa của Việt Nam hiện đang ở mức thấp nhất so với các nước trong khu vực. Dữ liệu từ VSSA cho thấy, giá đường bình quân tại Manila (Philippines) đạt 32.476 đồng/kg, tại Indonesia là 29.625 đồng/kg, và tại Trung Quốc là 20.945 đồng/kg. Trong khi đó, giá đường tại Việt Nam chỉ ở mức 18.898 đồng/kg. So sánh này cho thấy, đường Indonesia cao gấp rưỡi đường Việt Nam, và đường Việt Nam thấp hơn gần một nửa so với đường Philippines.

Ông Nguyễn Văn Lộc - Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho rằng, thị trường đang thừa cung trầm trọng và giá đường giảm sâu. Đặc biệt, các loại đường bất hợp pháp tiếp tục tràn ngập làm chủ thị trường, khiến đường sản xuất từ mía khó tiêu thụ.

Tình trạng dư cung và giá đường thấp đã đẩy các nhà máy đường vào thế bí. Ông Lộc cho biết, một số nhà máy thậm chí phải bán đường dưới giá thành sản xuất để có tiền thanh toán tiền mía cho nông dân, nhưng ngay cả việc bán dưới giá cũng gặp khó khăn.

Nguyên nhân được xác định là do đường không rõ nguồn gốc xuất xứ, hay còn gọi là đường nhập lậu, vẫn tràn ngập thị trường. Loại đường này được bán với giá rất rẻ, chỉ từ 17.400 - 17.600 đồng/kg, trong khi giá đường sản xuất trong nước dao động từ 17.800 - 20.000 đồng/kg. Sự chênh lệch giá này đã tác động mạnh mẽ đến khả năng cạnh tranh và tiêu thụ của đường nội địa.

Tồn kho đường tại các nhà máy đang ở mức cao kỷ lục, làm trầm trọng thêm bức tranh ảm đạm của ngành. Từ đầu năm 2025 đến nay, giá đường của Việt Nam liên tục ở mức thấp nhất trong số các nước sản xuất mía đường thuộc khối ATIGA và Trung Quốc.

Đường lậu vẫn hoành hành

Tháng 5/2025, tình trạng buôn lậu đường tiếp tục diễn biến phức tạp trên cả nước, bất chấp sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan chức năng. Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), dù chỉ ghi nhận một vài vụ bắt giữ, nhưng hoạt động gian lận thương mại đường nhập lậu vẫn duy trì tần suất cao tại nhiều thị trường trọng điểm. Điều này dẫn đến lượng đường tồn kho tại các nhà máy thuộc VSSA đạt mức kỷ lục, hơn 70% sản lượng niên vụ 2024/2025.

Các vụ việc điển hình trong tháng cho thấy thủ đoạn của các đối tượng ngày càng tinh vi. Tại Kiên Giang, ngày 13/5, Đội QLTT số 3 phát hiện 60 tấn đường cát không rõ nguồn gốc trên tàu KG-58236, trị giá hơn 1,2 tỷ đồng. Toàn bộ lô hàng do Công ty TNHH thương mại P.T.M.D bán cho một hộ kinh doanh nhưng có dấu hiệu vi phạm về nhãn mác và xuất xứ.

Cùng ngày 13/5, tại Nghệ An, Đội QLTT số 11 phối hợp với Phòng Cảnh sát kinh tế bắt giữ xe tải vận chuyển 3 tấn đường cát vàng Thái Lan nhãn hiệu BURIRAM SUGAR. Lô hàng trị giá 45 triệu đồng này không có nhãn phụ tiếng Việt, hóa đơn, chứng từ hợp pháp.

Tại Phú Yên, ngày 20/5, lực lượng chức năng kiểm tra xe tải biển số 49C - 074.07, phát hiện 33 tấn đường trắng Thái Lan. Dù tài xế xuất trình hóa đơn, chứng từ, nhưng không có thông tin chủ sở hữu hợp pháp.

Đặc biệt, tại Bình Định, ngày 25/5, Đồn Biên phòng Tam Quan Nam phối hợp cùng các lực lượng chức năng phát hiện gần 4 tấn đường Thái Lan không rõ nguồn gốc tại kho chứa hàng của bà Lê Thị Mỹ Dung. Bà Dung khai mua đường từ một người phụ nữ tên “Bổ” nhưng không rõ lai lịch, sau đó thuê người vận chuyển về nhà để tiêu thụ.

Mới đây nhất, ngày 29/5, tại Quảng Trị, Quyền Chủ tịch UBND tỉnh đã ra quyết định xử phạt hành chính bà Lê Thị Gái và ông Võ Trí Nguyên, mỗi người 70 triệu đồng, vì kinh doanh đường nhập lậu. Tang vật bị tịch thu bao gồm 5 tấn đường kính trắng nhãn hiệu KORACH CONDITIONED REFINED SUGAR và 4,5 tấn đường Thái Lan các loại, tổng trị giá 169 triệu đồng.

Trước tình hình này, Cục Quản lý và Phát triển Thị trường trong nước đã có văn bản yêu cầu tăng cường chống buôn lậu đường. Thủ tướng Chính phủ cũng liên tiếp ban hành các công điện (số 65/CĐ-TTg, 72/CĐ-TTg) và chỉ thị (số 13/CT-TTg) trong tháng 5/2025, chỉ đạo mở đợt cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Văn Lộc, thị trường đường nhập lậu vẫn chưa có dấu hiệu lắng xuống, đường không rõ nguồn gốc xuất xứ tràn ngập thị trường, gây áp lực lớn lên ngành mía đường trong nước. Điều này đặt ra câu hỏi lớn về hiệu quả thực thi pháp luật và cần có những giải pháp căn cơ hơn để bảo vệ sản xuất trong nước.

Hồng Hạnh