Ngành ô tô toàn cầu lao đao vì Trung Quốc siết chặt xuất khẩu đất hiếm

Quyết định của Trung Quốc vào hồi tháng 4 về việc thắt chặt xuất khẩu hàng loạt loại đất hiếm và nam châm liên quan, đã làm đảo lộn chuỗi cung ứng toàn cầu, bởi những nguyên liệu này vốn cực kỳ quan trọng đối với các ngành sản xuất ô tô, hàng không vũ trụ, bán dẫn và quốc phòng.

Trung Quốc hiện giữ vị thế thống trị trong ngành khoảng sản chiến lược, sản xuất khoảng 90% lượng đất hiếm toàn cầu, do vậy, nhiều đại diện ngành ô tô đã nhiều lần cảnh báo về rủi ro toàn cầu khi phụ thuộc quá lớn vào nguồn cung từ quốc gia tỷ dân.

“Những rào cản này tiếp tục gây áp lực lên hệ thống vận hành”, bà Sherry House, Giám đốc tài chính của Ford cho biết tại một hội nghị nhà đầu tư hôm 4/6. Bà nói thêm rằng các quy định kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc đang tạo ra những tầng nấc hành chính phức tạp.

Hiệp hội các nhà cung cấp ô tô châu Âu (CLEPA) cho biết một số dây chuyền sản xuất đã buộc phải đóng cửa do cạn kiệt nguồn cung. Trong số hàng trăm đơn xin giấy phép từ các nhà cung cấp ô tô kể từ tháng 4, chỉ khoảng một phần tư được phê duyệt, CLEPA chỉ ra, trong đó nhiều trường hợp bị từ chối vì lý do tích trữ hàng quá mức. CLEPA không nêu tên cụ thể các doanh nghiệp bị ảnh hưởng, nhưng nhấn mạnh rằng tình trạng gián đoạn có thể kéo dài.

Các nhà sản xuất ô tô của Đức và Mỹ đã lên tiếng phản đối biện pháp hạn chế xuất khẩu Trung Quốc, tương tự như tuyên bố gay gắt vào trước của một hãng xe điện Ấn Độ. Ông Mathias Miedreich, thành viên hội đồng quản trị phụ trách động cơ điện hóa tại ZF Friedrichshafen (Đức) cho biết công ty phần lớn vẫn xin được giấy phép từ Trung Quốc nhưng ông lo ngại tình hình có thể giống như cuộc khủng hoảng chip trong đại dịch Covid-19 khi kế hoạch sản xuất bị đảo lộn, cắt giảm hàng triệu xe.

Nhiều doanh nghiệp cũng đang kêu gọi các chính phủ khẩn trương tìm kiếm giải pháp, song theo ông Wolfgang Weber, Giám đốc điều hành Hiệp hội ngành công nghiệp điện và kỹ thuật số ZVEI của Đức, một số công ty chỉ còn đủ nguyên liệu cho vài tuần hoặc vài tháng tới.

Autoliv, nhà sản xuất túi khí và dây an toàn lớn nhất thế giới cho biết hoạt động chưa bị ảnh hưởng, nhưng CEO Mikael Bratt đã thành lập một nhóm đặc nhiệm để theo dõi sát tình hình.

Trước đó, ông Joerg Burzer, Giám đốc sản xuất của Mercedes-Benz tiết lộ rằng họ đang làm việc với các nhà cung cấp lớn để xây dựng các “vùng đệm” như dự trữ hàng tồn kho, nhằm ứng phó với nguy cơ thiếu hụt nguồn cung. Hiện tại, Mercedes chưa bị ảnh hưởng bởi tình trạng khan hiếm này.

Về phía mình, BMW xác nhận một số khâu trong mạng lưới cung ứng bị gián đoạn, nhưng các nhà máy của hãng vẫn vận hành bình thường.

Ủy viên chiến lược công nghiệp EU Stephane Sejourne cho biết việc Bắc Kinh thắt chặt xuất khẩu càng khiến Brussels quyết tâm đa dạng hóa nguồn cung, với 13 dự án mới ngoài khối EU đang được triển khai để tăng cường nguồn cung kim loại và khoáng sản thiết yếu. Nhưng trên thực tế, thế giới vẫn chưa có được phương án thay thế khả thi. “Chưa có giải pháp nào khả thi trong ba năm tới ngoài việc đạt thỏa thuận với Trung Quốc. Trung Quốc kiểm soát tới 99,8% sản lượng đất hiếm nặng toàn cầu. Các quốc gia khác chỉ sản xuất được lượng rất nhỏ, gần như ở quy mô phòng thí nghiệm”, ông Andreas Kroll, Giám đốc điều hành công ty nhập khẩu đất hiếm Noble Elements nhận định.

Từ General Motors đến BMW, cùng các nhà cung ứng lớn như ZF hay BorgWarner, nhiều hãng xe đang nghiên cứu hoặc đã phát triển động cơ sử dụng ít hoặc không cần đất hiếm, nhằm giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Tuy nhiên, phần lớn các dự án vẫn chưa thể sản xuất trên quy mô lớn để giảm chi phí. BMW đã triển khai dòng xe điện sử dụng động cơ không nam châm cho thế hệ mới, nhưng vẫn cần đất hiếm cho các động cơ phụ nhỏ như gạt nước hay hệ thống kính cửa.

Việc chính phủ Trung Quốc chần chừ trong việc nới lỏng kiểm soát xuất khẩu khoáng sản chiến lược đã trở thành tâm điểm chỉ trích từ phía ông Trump, người mới đây đã cáo buộc Trung Quốc vi phạm thỏa thuận thương mại đạt được hồi tháng 5 nhằm gỡ bỏ thuế quan và rào cản thương mại.

Chính quyền Donald Trump đang cố tái định hình quan hệ thương mại với đối thủ kinh tế lớn nhất của Mỹ bằng cách áp thuế mạnh tay lên hàng trăm tỷ USD hàng nhập khẩu, nhằm thu hẹp thâm hụt thương mại và phục hồi ngành sản xuất trong nước. Đáp lại, Trung Quốc cũng áp thuế trả đũa và đang tận dụng lợi thế chuỗi cung ứng để gây sức ép.

Cho đến nay, phía Mỹ và Trung Quốc đã bắt đầu nối lại đàm phán.

Dự kiến trong tuần này, Tổng thống Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ có cuộc trao đổi nhằm tháo gỡ bất đồng, trong đó các biện pháp hạn chế xuất khẩu chắc chắn sẽ là chủ đề nóng.

Trên mạng xã hội hôm 4/6, ông Trump đã có bài viết nói ông Tập là người rất cứng rắn và cực kỳ khó để đạt được thỏa thuận, một phát biểu được cho là phản ánh sự mong manh tiến triển đàm phán thương mại song phương.

Lan Anh