Ngày Xuân, khám phá Lễ hội cầu ngư đầu năm lớn nhất xứ Huế
Lễ cầu ngư ở làng Thai Dương, phường Thuận An, thành phố Huế được xem là lễ hội biển đặc sắc và lớn nhất khu vực Trung Trung Bộ. Diễn ra vào mỗi dịp đầu năm mới, lễ hội thu hút hàng vạn người dân, du khách với nhiều phong tục, lễ nghi, tích trò dân gian vô cùng độc đáo.
Thai Dương vốn là một làng chài cổ có từ lâu đời, xuất hiện từ thời nhà Trần vào đầu thế kỉ 14 (năm 1307) cùng thời điểm Huyền Trân Công chúa vào khai khẩn vùng đất Châu Ô, Châu Lý. Đây là vùng đất có truyền thống lịch sử văn hóa lâu đời, đã được ghi chép lần đầu tiên trong sách “Ô châu cận lục” do Dương Văn An viết vào năm 1555, dưới thời Tuyên Tông Mạc Phúc Nguyên (năm 1547-1561).
Làng do ngài Trương Quý Công, vốn quê vùng Kinh Bắc, vượt suối băng ngàn vào Nam mở cõi, lập làng. Thai Dương là ngôi làng bốn bề giáp biển và phá Tam Giang, quanh năm người dân sống dựa vào nghề biển và đầm phá. Tương truyền, sau khi chiêu mộ dân cư, lập nên làng, ngài Trương Quý Công đã vào vùng đất Quảng Nam học nghề đánh bắt thủy sản và buôn bán ra truyền dạy cho dân làng làm nghề này, nhờ đó mà dân làng Thai Dương ngày một giỏi nghề chài lưới, đánh bắt trên biển và phá Tam Giang.
Đình làng Thai Dương đêm chánh lễ. Ảnh: Thái Hòa
Các nghi thức tế lễ được tiến hành kính cẩn theo phong tục địa phương. Ảnh: Thái Hòa
Để tưởng nhớ đến công lao của ngài khai canh, dân làng Thai Dương đã dựng đình, lập miếu để thờ ngài. Đồng thời, theo phong tục “tam niên đáo lệ” (tức ba năm một lần) thì tổ chức lễ lớn một lần. Theo đó, cứ vào buổi rạng đông ngày 11 tháng Giêng các năm: Tý, Mão, Ngọ, Dậu thì làm lễ chánh tế tưởng nhớ tôn vinh công lao ngài. Sang rạng sáng ngày 12 tháng Giêng thì tổ chức lễ cầu ngư và đua ghe truyền thống để cầu khấn đất trời, các bậc tiền bối của làng phù hộ độ trì cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, con em làng chài sức khỏe, ra khơi gặp sóng yên biển lặng để đánh bắt được nhiều cá tôm, dân làng no ấm, nhà nhà hạnh phúc.
Lễ hội truyền thống cầu ngư làng Thai Dương là hình thức sinh hoạt văn hóa của cộng đồng dân cư vùng biển, là sợi dây vô hình, là nơi gắn kết quá khứ với hiện tại và tạo nên mối quan hệ gắn bó, đoàn kết mật thiết của con dân trong làng.
Hàng vạn người dân và du khách đổ về sân đình chờ xem lễ hội cầu ngư. Ảnh: Thái Hòa
Lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa tâm linh cộng đồng do người dân trực tiếp làm chủ thể từ khâu tổ chức cho đến kinh phí thực hiện nhằm đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng dân gian, hoạt động văn hóa, thể thao của người dân, góp phần vào sản phẩm văn hóa du lịch của tỉnh Thừa Thiên Huế và làm phong phú thêm trong kho tàng lễ hội Việt Nam.
Đêm trước ngày hội cầu ngư, tức bắt đầu từ rạng sáng ngày 11 tháng Giêng, tại đình làng, dân làng làm các lễ cung nghinh, lễ túc yết, lễ cầu an, lễ chánh tế, tưởng niệm… Các lễ được tổ chức rất công phu, trang nghiêm và thành kính theo phong tục, nghi lễ của địa phương để tưởng nhớ tri ân công đức ngài khai canh và khai khẩn làng nhằm nhắc nhở con cháu trong làng luôn hướng về cội nguồn.
Các chị diễn cảnh gánh cá đi bán. Ảnh: Thái Hòa
Sau lễ là ngày hội cầu ngư diễn ra từ rạng sáng ngày 12 tháng Giêng với nhiều hoạt động cộng đồng đặc sắc, vui nhộn nhưng cũng giàu ý nghĩa nhân văn cổ vũ tinh thần đoàn kết xóm làng, hăng say lao động sản xuất. Ngay từ tờ mờ sáng, hàng vạn người dân và du khách đã đổ về đứng chật kín quanh không gian sân đình rộng thoáng hướng ra mặt phá Tam Giang mênh mông bát ngát.
Tại đây, các bậc cao niên của làng Thai Dương và đông đảo dân làng, du khách thập phương cùng háo hức xem nhiều trò diễn hấp dẫn, sôi động tái hiện cảnh sinh hoạt, đời sống của ngư dân như cảnh thả lưới, quăng chài, câu cá, ra khơi, bán cá... Vui nhất là trò trẻ con hóa thân thành tôm, cua, cá, mực... và trò gánh cá đi bán của các bà các chị rất vui nhộn tạo nên bầu không khí lễ hội tươi vui, náo nhiệt của ngày đầu năm mới. Diễn viên tham gia các trò diễn là con dân trong làng. Các tiết mục tuy tự biên tự diễn nhưng đều được dàn dựng công phu, chu đáo và đặc biệt là được các diễn viên quần chúng diễn xướng rất tự nhiên và hấp dẫn.
Dân làng diễn cảnh tung chài đánh cá. Ảnh: Thái Hòa
Các cháu thiếu nhi trong làng hóa trang thành các loài hải sản. Ảnh: Thái Hòa
Từ ngày đất nước đổi mới, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân ngày càng được cải thiện và nâng cao, các công trình phúc lợi dân sinh, các thiết chế văn hóa vật thể của làng được đầu tư xây dựng phục vụ ngày càng tốt hơn cho nhu cầu sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng dân gian của dân làng.
Các thế hệ con dân của làng ngày nay đã kế thừa, đoàn kết, bảo tồn và phát huy tốt bản sắc văn hóa của quê hương; luôn lấy văn hóa làm nền tảng, làm mục tiêu, làm động lực để phát triển toàn diện mọi lĩnh vực đời sống xã hội; luôn khẳng định niềm tin bền vững, son sắc vào sự đổi mới của quê hương, đất nước; cùng nhau đồng tâm, hiệp lực, quyết tâm giữ vững truyền thống di sản văn hóa của làng, góp phần xây dựng quê hương làng Thai Dương ngày càng văn minh, giàu đẹp.
Dân làng cất lưới đánh mẻ cá lấy may đầu năm mới. Ảnh: Thái Hòa
Đặc biệt, ngày nay, lễ hội cầu ngư làng Thai Dương còn là dịp để chính quyền và người dân cùng đoàn kết thể hiện tinh thần vươn khơi bám biển, khẳng định chủ quyền biển đảo của quê hương cũng như việc đánh bắt, khai thác có trách nhiệm nhằm bảo vệ môi trường và nguồn lợi hải sản được phát triển bền vững để tạo sinh kế lâu dài cho người dân.
