Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ là di sản cần bảo vệ khẩn cấp

Ngày 09/12/2025, tại Thủ đô New Delhi (Ấn Độ), Kỳ họp lần thứ 20 của Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 của UNESCO đã chính thức ghi danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ của Việt Nam vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Đây là di sản văn hóa phi vật thể thứ 17 của Việt Nam được UNESCO ghi danh.

Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ được UNESCO ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp tại Kỳ họp lần thứ 20 ở New Delhi, Ấn Độ.

Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ hình thành cách đây khoảng 500 năm tại khu phố Đông Khê, phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Qua nhiều thế hệ, cộng đồng thực hành nghề đã sáng tạo nên dòng tranh mang đậm bản sắc riêng về chủ đề, kỹ thuật in khắc gỗ, màu sắc và đồ họa. Tranh Đông Hồ gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của người Việt, thường được treo trong các dịp lễ Tết như Tết Nguyên Đán, Tết Trung Thu, cũng như trong không gian thờ cúng tổ tiên và thần linh. Chủ đề tranh đa dạng, từ tranh thờ, chúc tụng, lịch sử, sinh hoạt đến phong cảnh, phản ánh sinh động đời sống văn hóa – xã hội truyền thống.

Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ ở khu phố Đông Khê, phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ra đời cách đây khoảng 500 năm.

Toàn bộ quy trình làm tranh đều được thực hiện thủ công. Từ khâu vẽ mẫu, khắc ván in, chế tác màu đến in tranh đều đòi hỏi kỹ năng cao và sự kiên trì. Mẫu tranh được vẽ bằng bút lông, mực nho trên giấy bản, sau đó khắc trên ván gỗ thị. Màu sắc được tạo nên từ nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên như lá chàm, sỏi son, hoa hòe, quả dành dành, bột sò điệp và tro lá tre. Tranh được in trên giấy dó phủ hồ điệp, theo trình tự màu truyền thống, với ván nét màu đen in sau cùng để hoàn thiện tác phẩm.

Nghệ nhân tranh dân gian Đông Hồ thực hiện công đoạn vẽ tranh.

Quy trình làm tranh Đông Hồ hoàn toàn thủ công, từ vẽ mẫu, khắc ván đến in màu.

Theo đánh giá của Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ hiện đang đối mặt với nguy cơ mai một nghiêm trọng. Số lượng nghệ nhân lành nghề ngày càng giảm, hiện chỉ còn vài hộ gia đình duy trì nghề. Nguyên nhân chủ yếu do thế hệ trẻ ít mặn mà, nghề khó bảo đảm sinh kế và nhu cầu sử dụng tranh truyền thống trong đời sống đương đại suy giảm.

Nhoài ra, nhiều công đoạn then chốt như vẽ mẫu, khắc ván in đòi hỏi thời gian đào tạo dài và kinh nghiệm tích lũy qua nhiều năm, trong khi các bản khắc gỗ quý giá được xem như báu vật gia truyền đang đứng trước nguy cơ thất truyền.

Việc ghi danh của UNESCO mở ra cơ hội bảo vệ và truyền dạy nghề làm tranh dân gian Đông Hồ cho thế hệ trẻ.

Việc ghi danh đi kèm với kế hoạch bảo vệ gồm bảy mục tiêu cụ thể, nhấn mạnh vai trò trung tâm của cộng đồng thực hành nghề. UNESCO cũng khuyến khích Việt Nam tích hợp di sản này vào hệ thống giáo dục chính quy và phi chính quy nhằm nâng cao nhận thức, đặc biệt đối với thế hệ trẻ.

Việc truyền dạy nghề cho các thế hệ kế tiếp được xem là yếu tố quan trọng nhằm bảo đảm sức sống lâu dài của di sản.

Phát biểu đáp từ tại kỳ họp, đại diện Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và lãnh đạo tỉnh Bắc Ninh khẳng định cam kết triển khai các biện pháp thiết thực để bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị của Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ, coi đây là trách nhiệm chung của Nhà nước, cộng đồng và toàn xã hội.

Việc UNESCO ghi danh không chỉ là sự ghi nhận giá trị lịch sử, nghệ thuật độc đáo của tranh Đông Hồ, mà còn mở ra cơ hội để di sản này tiếp tục được gìn giữ, lan tỏa và trường tồn trong đời sống văn hóa Việt Nam đương đại.

Lệ Giang