Nghệ nhân Ya Saky gìn giữ tiếng khèn bầu Churu

Nghệ nhân Ya Saky thổi khèn bầu trong các dịp sinh hoạt văn hóa cộng đồng của người Churu

Người Churu từ xa xưa đã sống định canh, định cư, làm ruộng nước, có nền văn hóa gắn liền với âm nhạc và lễ hội như lễ cúng ruộng, lễ cúng thần Bơmung (cúng thần đập nước), lễ mừng lúa mới... Khèn bầu, chiêng, trống không chỉ là nhạc cụ, mà là sợi dây gắn kết cộng đồng và kết nối con người với thiên nhiên, thần linh. Từ nhỏ, ông Ya Saky đã lớn lên trong không gian đó và đến nay vẫn tiếp tục sống cùng nó. Trong các lễ hội Churu, ông là người hiếm hoi có thể hòa tiếng khèn cùng dàn chiêng 3 và trống. Sự hòa âm đó tạo nên nét riêng biệt trong âm nhạc dân gian Churu vừa mộc mạc, vừa sâu lắng.

Mỗi khi ông cất tiếng khèn, người ta thường lắng nghe, không chỉ vì âm thanh đặc biệt, mà còn bởi người thổi là một trong số ít nghệ nhân còn gìn giữ được loại nhạc cụ truyền thống độc đáo này. Ông cười bảo, tên “Ya Saky” nghe như người Nhật, nhưng ông sinh ra và lớn lên bên dòng Đa Nhim. Tuổi thơ gắn liền với tiếng khèn bầu cha thổi mỗi khi chim rừng về tổ; mê mẩn từ nhỏ, cậu bé Ya Saky đã học cách thổi khèn bầu từ cha mình.

Người Churu từ xa xưa đã sống định canh, định cư, làm ruộng nước, có nền văn hóa gắn liền với âm nhạc và lễ hội như: lễ cúng ruộng, lễ cúng thần Bơmung (cúng thần đập nước), lễ mừng lúa mới... Khèn bầu, chiêng, trống không chỉ là nhạc cụ, mà là sợi dây gắn kết cộng đồng và kết nối con người với thiên nhiên, thần linh. Từ nhỏ, ông Ya Saky đã lớn lên trong không gian đó và đến nay vẫn tiếp tục sống cùng nó. Trong các lễ hội Churu, ông là người hiếm hoi có thể hòa tiếng khèn cùng dàn chiêng 3 và trống. Sự hòa âm đó tạo nên nét riêng biệt trong âm nhạc dân gian Churu vừa mộc mạc, vừa sâu lắng.

Khèn bầu Churu được làm từ quả bầu hồ lô khô, có hình dạng đẹp, có thân phình đều tròn trịa, cổ thon, gắn 6 ống lồ ô dài ngắn khác nhau có khoét lỗ, mỗi lỗ ứng với một cung bậc, mỗi ống ứng với một thang thanh âm. Sau khi khoét lỗ và gắn ống vào quả bầu, nghệ nhân dùng sáp ong để trét kín các khớp nối, bảo đảm khí không thoát ra ngoài, âm thanh phát ra rõ ràng, vang xa. Khi thổi, nghệ nhân phải điều khiển hơi dài ngắn và đôi tay linh hoạt bịt các lỗ trên ống để tạo nên giai điệu lên xuống nhịp nhàng. Thân bầu tựa như một buồng âm, khuếch đại âm thanh, giúp tiếng khèn vang vọng khắp buôn làng.

Say mê với loại nhạc cụ truyền thống đặc biệt này, 15 tuổi, ông Ya Saky đã học và thành thạo 6 bài khèn truyền thống của người Churu, gắn với các bài, bản cồng chiêng. Tiếng khèn của ông dần trở nên quen thuộc, góp mặt trong nhiều lễ hội, sinh hoạt cộng đồng và cả những khoảnh khắc đời thường như: nghỉ ngơi bên nương, bờ suối, bên bếp lửa, hay đơn giản là lúc ông ngồi thổi khèn nhìn chim bay qua hiên nhà. Nếu cồng chiêng là tiếng nói tâm linh, chỉ sử dụng trong các lễ cầu cúng và cần xin phép thần linh, thì khèn bầu có thể thổi bất cứ lúc nào, ở bất cứ đâu. Nó vừa là nhạc cụ, vừa là lời tâm tình, là tiếng mời gọi, là niềm vui, nỗi buồn, là tiếng lòng của người Churu.

Đa số những người biết thổi khèn bầu đều là người biết làm khèn. Ông Ya Saky không chỉ biểu diễn mà còn tự tay chế tác, phục chế khèn bầu cho cộng đồng. Việc chọn bầu, gọt ống, gắn kết các bộ phận đòi hỏi sự tỉ mỉ, am hiểu âm luật, cảm âm tốt và kinh nghiệm nhiều năm. Mỗi chiếc khèn không chỉ là một nhạc cụ mà còn là một tác phẩm thủ công mang tâm huyết của ông.

Ông Ya Saky chia sẻ, khèn bầu khó học hơn cồng chiêng. Nó đòi hỏi hơi khỏe, kỹ thuật điều phối hơi và ngón tay linh hoạt, phải kiên nhẫn mới học được. Trong khi lớp trẻ ngày nay lại ít mặn mà với loại nhạc cụ này, nên việc bảo tồn khèn bầu không dễ. Dù con đường giữ gìn khèn bầu còn nhiều khó khăn nhưng trong mỗi lễ hội, mỗi dịp sinh hoạt văn hóa cộng đồng, chiếc khèn bầu trên tay ông luôn phát ra âm thanh tu tu dìu dặt như nhắc nhở rằng, có một bản sắc Churu đang hiện diện, đang sống và chờ được tiếp nối.

Quỳnh Uyển .