Bản hòa âm văn hóa giữa vùng 'chảo lửa' Tây Nguyên

Phục dựng lễ cúng cầu mưa của người Gia Rai ở buôn Mlah, xã Phú Cần, huyện Krông Pa cũ - nay xã Phú Túc, tỉnh Gia Lai mới. Ảnh: VŨ CHI

Thắp lên ngọn lửa văn hóa

Từ sau khi sáp nhập các xã Ia Mlah, Đất Bằng, Chư Ngọc, Phú Cần và thị trấn Phú Túc thành một đơn vị hành chính mới - xã Phú Túc, bức tranh văn hóa Krông Pa như được khoác lên diện mạo mới, đa sắc và sinh động hơn. Nơi đây, đồng bào Gia Rai chiếm đa số, là chủ thể sáng tạo và gìn giữ một đời sống văn hóa mang đậm bản sắc Tây Nguyên - nơi âm thanh cồng chiêng, điệu xoang, lễ hội và sắc màu thổ cẩm vẫn ngân vang, lan tỏa giữa đại ngàn nắng gió.

Theo bà Hoàng Thùy Trang, Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội xã Phú Túc, toàn xã hiện có 154 bộ cồng chiêng với 177 nghệ nhân thường xuyên biểu diễn, giao lưu trong và ngoài địa phương. Đặc biệt, nghệ nhân Nay Phai đã được Chủ tịch Nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú nhờ công lao trong lĩnh vực chỉnh chiêng - một nghệ thuật tinh tế, đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về âm luật và văn hóa dân gian.

Với người Gia Rai, cồng chiêng vừa là nhạc cụ, vừa là linh hồn của văn hóa cộng đồng. Tiếng chiêng vang lên trong mọi chặng đường của đời người - từ khi sinh ra, trưởng thành, lập gia đình cho đến khi về với tổ tiên. Đó là âm thanh kết nối con người với thần linh, thiên nhiên và quá khứ, hiện diện trong các lễ hội truyền thống như lễ Pơthi (bỏ mả), lễ cúng bến nước, lễ cầu mưa, lễ mừng lúa mới, lễ trưởng thành, lễ tạ ơn hay lễ mừng chiến thắng...

Nghệ nhân Ksor Kok, người nổi tiếng với tài chỉnh chiêng ở buôn Sai, chia sẻ: “Âm thanh chiêng đi vào máu của người Gia Rai từ khi còn nằm trên lưng mẹ. Tôi học chỉnh chiêng từ cha mình và giờ đang dạy lại cho con cháu. Mỗi bộ chiêng có linh hồn riêng, nếu chỉnh sai thì hồn chiêng cũng mất đi”.

Không chỉ bảo tồn nghệ thuật cồng chiêng, các nghề truyền thống như đan lát, tạc tượng, dệt thổ cẩm vẫn được duy trì bền bỉ ở các buôn Mlah, Dù, Kết, Sai, H’Muk - nơi những nghệ nhân làng nghề đang ngày ngày truyền dạy cho thế hệ trẻ. Nghệ nhân Ksor H’Djét (buôn Dù), người đã gắn bó cả đời với nghề dệt thổ cẩm tâm sự: “Để giữ nghề, tôi dạy các cháu gái trong làng từ cách chọn sợi, nhuộm màu đến dệt hoa văn truyền thống. Mỗi tấm thổ cẩm là một câu chuyện, một huyền thoại, một phần máu thịt của người Gia Rai”.

Sắc màu thổ cẩm truyền thống vẫn được gìn giữ tại các buôn làng ở Phú Túc

Giữ lửa Tây Nguyên bằng sức trẻ cộng đồng

Phú Túc ngày nay đang từng bước chủ động thích ứng và phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng - phù hợp với định hướng của Đảng và Nhà nước về phát triển bền vững vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Đây là cách để văn hóa không chỉ tồn tại trong ký ức, mà trở thành nguồn lực xã hội thúc đẩy sinh kế và sự tự cường của cộng đồng.

Hằng năm, xã tích cực tham gia các hoạt động giao lưu và liên hoan văn hóa như Festival Cồng chiêng Tây Nguyên, Ngày hội Văn hóa các dân tộc tỉnh Gia Lai, qua đó quảng bá hình ảnh, con người và bản sắc Gia Rai đến bạn bè trong và ngoài tỉnh. Những sự kiện ấy vừa là sân chơi nghệ thuật, vừa là minh chứng cho vai trò của văn hóa trong phát triển kinh tế - xã hội vùng miền.

Ông Trần Văn Lương, Phó Chủ tịch Thường trực UBND xã Phú Túc chia sẻ: “Chúng tôi xác định bảo tồn văn hóa là nhiệm vụ thường xuyên, gắn liền với giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ. Văn hóa không thể tự tồn tại nếu không có người gìn giữ. Vì vậy, xã luôn quan tâm phát hiện, bồi dưỡng và tôn vinh nghệ nhân; kết hợp các hoạt động văn hóa với phát triển du lịch, tạo sinh kế cho người dân”.

Một điểm sáng đáng chú ý là việc Phú Túc giới thiệu nghệ nhân Gia Rai tham gia biểu diễn tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Hà Nội). Nghệ nhân Siu Muk (buôn H’Muk), người vừa đánh đàn gong vừa hát dân ca, hiện là đại diện tiêu biểu của xã tại “ngôi nhà chung” của các dân tộc Việt Nam. Ông vừa biểu diễn, vừa truyền dạy văn hóa Gia Rai cho du khách trong và ngoài nước, góp phần lan tỏa tinh thần Tây Nguyên đến cộng đồng rộng lớn hơn.

Tuy nhiên, hành trình bảo tồn văn hóa ở Phú Túc vẫn còn nhiều thách thức. Nguồn kinh phí cho hoạt động văn hóa - thể thao còn hạn chế, chưa đáp ứng nhu cầu tổ chức thường xuyên các chương trình giao lưu, phục dựng lễ hội. Đội ngũ cán bộ văn hóa xã còn mỏng, kiêm nhiệm nhiều công việc, chưa có điều kiện thực hiện hoạt động quy mô lớn. Một bộ phận thanh niên chưa ý thức đầy đủ về vai trò của mình trong gìn giữ di sản văn hóa dân tộc.

Trăn trở về câu hỏi “làm gì để vùng chảo lửa Phú Túc tiếp tục giữ lửa văn hóa trong thời đại mới?”, ông Trần Văn Lương cho biết: “Chúng tôi đang huy động nguồn lực xã hội hóa cho các hoạt động văn hóa; phối hợp với trường học, đoàn thanh niên để đưa văn hóa dân tộc vào học đường và sân chơi cộng đồng. Lồng ghép giáo dục truyền thống vào hoạt động ngoại khóa là hướng đi bền vững, nuôi dưỡng tình yêu văn hóa trong thế hệ trẻ”.

Trong thời gian tới, xã Phú Túc sẽ rà soát, thống kê và tổ chức truyền dạy có hệ thống cho các nghệ nhân; xây dựng hồ sơ phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú cho những cá nhân tiêu biểu. Phó Chủ tịch Thường trực UBND xã Phú Túc cũng bày tỏ mong muốn các cấp, các ngành tăng cường đầu tư hạ tầng văn hóa cơ sở, hỗ trợ đào tạo cán bộ văn hóa, phục dựng lễ hội và phát triển sản phẩm du lịch văn hóa, để văn hóa không chỉ là ký ức, mà là sức sống mới của vùng đất Tây Nguyên hôm nay.

PHAN HIẾU