Nghệ thuật vẽ hoa văn trên vải bằng sáp ong

Phụ nữ dân tộc Mông ở xã Ngọc Chiến vẽ hoa văn bằng sáp ong trên vải.

Về bản Nậm Nghẹp, xã Ngọc Chiến, tỉnh Sơn La không khó để bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ Mông miệt mài bên hiên nhà may áo cho người thân trong gia đình, bên cạnh là chậu than nóng đun chảy sáp ong để tạo hoa văn trên trang phục.

Với đôi tay tỉ mỉ, thuần thục vẽ những đường nét hoa văn mộc mạc trên tấm vải lanh. Chị Phàng Thị Dế, bản Chăm Pộng, xã Ngọc Chiến, chia sẻ: Tôi học vẽ hoa văn bằng sáp ong từ bà, từ mẹ, ngoài hoa văn tự học mình tự nghĩ ra hoa văn khác nhau. Để vẽ xong hoa văn trên một chiếc váy phải làm cả tháng, thậm chí có khi vài tháng mới xong.

Khi vẽ hoa văn trên vải bằng sáp ong luôn có chiếc bếp đun để sáp.

Nguyên liệu làm nên sản phẩm cũng rất đặc biệt: sáp ong gồm hai loại - sáp non màu vàng và sáp già màu đen. Bút vẽ cán bằng tre hoặc gỗ đầu kẹp ba lá đồng hình tam giác làm đầu bút. Vải dùng để vẽ thường là vải lanh, được dệt từ sợi cây lanh, giặt sạch, rồi trải lên ván gỗ để vẽ. Khi bắt đầu vẽ trên vải phải đun sáp ong ở nhiệt độ 70–80°C để giữ sáp luôn ở trạng thái lỏng trong suốt quá trình vẽ, các mẫu hoa văn truyền thống, mỗi họa tiết đều mang ý nghĩa riêng.

Vải lanh trắng vẽ nét sáp sau đó nhuộm chàm. Chỗ có sáp chàm không ngấm vào được, sau đó luộc vải để sáp chảy ra, hoa văn hiện ra trên trên nền tràm.Hình hoa văn chủ yếu là: nét thẳng, đan chéo, đường viền, hình vuông, chữ thập kết hợp với hình quả trám, tam giác, răng cưa… ngoài ra, mỗi người có một cách trang trí họa tiết trên trang phục khác nhau, nên mỗi bộ quần áo đều mang ý nghĩa riêng và giá trị riêng. Thi thoảng e cũng làm theo đơn đặt hàng của khách du lịch.

Em Sùng Thị Phính, cùng bản chia sẻ: Em hay cùng chị gái cùng làm quần áo cho chồng con, chồng con em rất thích mặc quần áo do em làm, đặc biệt, là những bộ quần áo truyền thống được vẽ từ sáp ong.

Hoa văn được vẽ bằng sáp ong.

Trong đời sống hiện đại, những bộ trang phục truyền thống cầu kỳ dần bị thay thế bởi hàng may sẵn, tiện lợi, khiến nghề vẽ sáp ong trên vải của dân tộc Mông đứng trước nguy cơ mai một. Nhằm bảo tồn và phát huy nét văn hóa này, nhiều địa phương đã lồng ghép hoạt động vẽ hoa văn vào các lễ hội, sự kiện văn hóa - du lịch.

Trung tuần tháng 9 vừa qua, tại xã Vân Hồ, gameshow “Về bản em” đã thu hút đông đảo người dân và du khách. Trong đó, phần thi vẽ hoa văn trên vải bằng sáp ong đã trở thành điểm nhấn, thể hiện tài hoa của phụ nữ Mông.

Phụ nữ xã Vân Hồ thi tài vẽ hoa văn bằng sáp ong trên vải tại Gameshow "Về bản em".

Bà Giàng Thị Chơ, bản Lóng Luông, xã Vân Hồ, nói: Phụ nữ Mông thì hầu như ai cũng biết vẽ sáp ong; tôi đã truyền dạy cho các con, cháu trong gia đình để làm quần áo cho mình và gia đình, rồi dùng để biếu, tặng người thân, khách. Giờ được các cấp, các ngành quan tâm, quảng bá chúng tôi rất phấn khởi, mong rằng nét văn hóa này của chúng tôi sẽ được gìn giữ, phát huy đưa vào các lễ hội để không bị mai một.

Nghệ thuật vẽ hoa văn bằng sáp ong là minh chứng sống động cho sự sáng tạo, khéo léo và chiều sâu văn hóa của phụ nữ dân tộc Mông. Việc gìn giữ, phát huy nét văn hóa này trong đời sống đồng bào Mông, đang được các cấp, các ngành, địa phương phát huy quảng bá, góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm của mỗi người dân trong việc giữ gìn, quảng bá gắn với phát triển du lịch, nâng cao thu nhập từng bước xóa đói giảm nghèo.

Lam Giang