Nghị định về kiểm soát thương mại chiến lược: Gia tăng sự hấp dẫn của môi trường đầu tư tại Việt Nam

Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 259/2025/NĐ-CP ngày 10/10/2025 về kiểm soát thương mại chiến lược.

Việc ban hành Nghị định về kiểm soát thương mại chiến lược là hết sức cần thiết trong bối cảnh hiện nay, nhất là khi Việt Nam đang tập trung mọi nguồn lực để xây dựng một nền kinh tế hiện đại, bền vững và có sức cạnh tranh cao trên thị trường.

Góp phần gia tăng sự hấp dẫn của môi trường đầu tư tại Việt Nam

Kiểm soát thương mại chiến lược (strategic trade control) là khái niệm được đưa ra và thực thi từ sau khi Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc năm 2004 ban hành Nghị quyết 1540 về chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, theo đó yêu cầu các nước thành viên phải “thiết lập, phát triển, rà soát và duy trì hệ thống kiểm soát hàng hóa trung chuyển và xuất khẩu phù hợp và hiệu quả” để ngăn chặn các loại nguyên vật liệu liên quan đến các loại vũ khí hạt nhân, hóa học và vũ khí sinh học cũng như các phương tiện chuyên chở chúng.

Theo Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), việc khẩn trương xây dựng và ban hành Nghị định về kiểm soát thương mại chiến lược là hết sức cần thiết trong bối cảnh hiện nay, nhất là khi Việt Nam đang tập trung mọi nguồn lực để xây dựng một nền kinh tế hiện đại, bền vững và có sức cạnh tranh cao trên thị trường.

Các quy định tại Nghị định số 259/2025/NĐ-CP được xây dựng trên nguyên tắc bảo đảm thực thi hiệu quả cơ chế kiểm soát thương mại chiến lược, ngăn ngừa sự lợi dụng các kẽ hở của pháp luật để sử dụng Việt Nam là nơi mua bán, trung chuyển, nghiên cứu sản xuất vũ khí hủy diệt hàng loạt, gây rủi ro đến an ninh trong nước và quốc tế.

Thông qua đó, Nghị định tạo sự yên tâm cho các đối tác khi đầu tư công nghệ cao vào Việt Nam, góp phần tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài, đặc biệt là lĩnh vực công nghệ cao, thúc đẩy doanh nghiệp tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Nghị định số 259/2025/NĐ-CP gồm 04 Chương, 18 Điều và 07 Phụ lục kèm theo, quy định việc quản lý xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh hàng hóa thương mại chiến lược.

Nghị định áp dụng đối với thương nhân xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh hàng hóa thương mại chiến lược; các cơ quan, tổ chức có liên quan.

6 nội dung đáng chú ý của Nghị định về kiểm soát thương mại chiến lược

Có hiệu lực thi hành từ ngày 10/10/2025, Nghị định số 259/2025/NĐ-CP về kiểm soát thương mại chiến lược bao gồm một số nội dung chính đáng chú ý:

(i) Nghị định quy định hàng hóa thương mại chiến lược và nguyên tắc quản lý hàng hóa thương mại chiến lược:

- Nghị định điều chỉnh việc xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, quá cảnh, trung chuyển các hàng hóa thương mại chiến lược bao gồm: vũ khí hủy diệt hàng loạt, vũ khí thông thường và các hàng hóa lưỡng dụng được sử dụng để phát triển, sản xuất hay sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt, vũ khí thông thường.

- Nghị định quy định nguyên tắc quản lý, trách nhiệm của thương nhân khi thực hiện xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, quá cảnh, trung chuyển đối với các loại hàng hóa này. Đối với vũ khí hủy diệt hàng loạt, vũ khí thông thường ngoài việc thực hiện quy định tại Nghị định này phải thực hiện theo quy định của pháp luật về phòng chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt (Nghị định số 81/2019/NĐ-CP của Chính phủ) và Luật quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ.

(ii) Nghị định quy định hàng hóa lưỡng dụng và Danh mục hàng hóa lưỡng dụng

- Hàng hóa lưỡng dụng là hàng hóa thường được sử dụng cho mục đích dân sự nhưng có thể được sử dụng để phát triển, sản xuất hay sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt, vũ khí thông thường.

- Nghị định ban hành danh mục hàng hóa lưỡng dụng bao gồm hàng hóa thuộc các nhóm: Vật liệu phóng xạ và thiết bị hạt nhân; Điện tử; Máy vi tính; Viễn thông, cảm biến và laser; Hàng không; Hàng hải; Tác nhân sinh học; Hóa chất, Hợp kim; Kim loại, tùy từng mặt hàng sẽ thuộc thẩm quyền quản lý của 04 Bộ bao gồm: Công Thương, Y tế, Xây dựng, Khoa học và Công nghệ.

(iii) Nghị định quy định về việc cấp phép xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, quá cảnh, trung chuyển hàng hóa lưỡng dụng

Thương nhân xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, quá cảnh, trung chuyển hàng hóa lưỡng dụng phải có giấy phép. Các trường hợp phải có giấy phép:

- Hàng hóa lưỡng dụng quy định tại Điều 7 Nghị định (trừ trường hợp phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh).

Ngay sau khi Nghị định được ban hành, các Bộ căn cứ theo mục tiêu quản lý, quy định về các nhóm hàng và phân công thẩm quyền quản lý trao đổi thống nhất với các Bộ: Quốc phòng, Công an, Tài chính, Ngoại giao để công bố Danh mục chi tiết hàng hóa lưỡng dụng thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ kèm theo mã hàng và đặc điểm kỹ thuật, công nghệ của hàng hóa.

Chỉ hàng hóa có mã hàng, mô tả và đặc điểm kỹ thuật, công nghệ trùng với quy định về mã hàng, mô tả và đặc điểm kỹ thuật, công nghệ tại Danh mục chi tiết hàng hóa lưỡng dụng do các Bộ công bố mới thuộc diện quản lý theo giấy phép theo quy định tại Nghị định.

- Trường hợp có thông tin nghi ngờ việc hàng hóa được sử dụng để sản xuất hoặc sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt hoặc người sử dụng cuối cùng của hàng hóa thuộc Danh sách đối tượng bị chỉ định, kể cả trong trường hợp hàng hóa không thuộc Danh mục quy định tại Điều 7 Nghị định.

- Trong trường hợp cần thiết, để thực thi các cam kết quốc tế hoặc thỏa thuận trong các Hiệp định song phương, Bộ Công Thương quyết định việc áp dụng đối với hàng hóa không thuộc 2 trường hợp trên.

Nghị định quy định cụ thể về cơ quan cấp phép, hồ sơ, quy trình cấp phép, các trường hợp thu hồi Giấy phép đã cấp. Giấy phép đối với hàng hóa lưỡng dụng gồm 02 loại: Giấy phép theo lô hàng và Giấy phép theo thời hạn.

(iv) Nghị định quy định về Chương trình tuân thủ nội bộ

- Chương trình tuân thủ nội bộ là bộ quy trình được thương nhân tham gia vào hoạt động xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh hàng hóa lưỡng dụng xây dựng để tổ chức thực hiện trong nội bộ doanh nghiệp nhằm đảm bảo việc tuân thủ các quy định của Nghị định này và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan tới hoạt động kiểm soát thương mại chiến lược. Nghị định quy định cụ thể các yêu cầu đối với các bộ quy trình trong Chương trình tuân thủ nội bộ tại Phụ lục II của Nghị định.

- Thương nhân xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh hàng hóa thương mại chiến lược được khuyến khích xây dựng Chương trình tuân thủ nội bộ.

Tại khoản 3 Điều 5 Nghị định quy định về việc Thương nhân đã thực hiện Chương trình tuân thủ nội bộ từ 02 năm trở lên và được Bộ Công Thương xác nhận thì được xem xét cấp Giấy phép xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh theo thời hạn quy định tại khoản 3 Điều 8 Nghị định này. Quy định này là một bước đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp có thực hành tốt, tự cam kết và chịu trách nhiệm về hoạt động của mình, sẽ được giảm các thủ tục cấp phép theo mỗi lô hàng xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, quá cảnh, trung chuyển, chuyển khẩu.

- Nghị định quy định cụ thể về cơ quan xác nhận, điều kiện, hồ sơ, quy trình xác nhận thực hiện Chương trình tuân thủ nội bộ; thủ tục sửa đổi, bổ sung thông tin tại Quyết định xác nhận thực hiện chương trình tuân thủ nội bộ; các trường hợp thu hồi Quyết định xác nhận thực hiện Chương trình tuân thủ nội bộ.

(v) Nghị định quy định về trách nhiệm của các Bộ và cơ quan ngang Bộ, trách nhiệm của thương nhân.

- Nghị định quy định trách nhiệm cụ thể trách nhiệm của các Bộ và cơ quan ngang Bộ: Công Thương, Khoa học và Công nghệ, Y tế, Xây dựng, Tài chính, Ngoại giao, Quốc phòng, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong kiểm soát thương mại chiến lược tại Điều 16 của Nghị định số 259/2025/NĐ-CP.

- Trách nhiệm của thương nhân xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh hàng hóa thương mại chiến lược và hàng hóa lưỡng dụng được quy định cụ thể tại Điều 6 và Điều 15 của Nghị định số 259/2025/NĐ-CP.

- Trong thời hạn 6 tháng kể từ ngày Nghị định có hiệu lực thi hành, các cơ quan cấp phép quy định tại Nghị định có trách nhiệm phối hợp với Bộ Tài chính để thực hiện cấp phép trên Cổng thông tin một cửa quốc gia.

- Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan ngang bộ có trách nhiệm kiểm tra việc thực hiện các quy định tại Nghị định.

Việt Hằng