Nghị quyết 57 gióng lên 'hiệu lệnh số' trong quản trị HTX

Phó Trưởng Ban Tuyên truyền, Liên minh HTX Việt Nam Nguyễn Bảo Sơn nhận định, Nghị quyết 57-NQ/TW về “đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia” là bước đi mang tính chiến lược, mở ra động lực mới cho khu vực kinh tế tập thể.

Khoảng cách số còn lớn trong khu vực HTX

Theo ông Sơn, chuyển đổi số đối với HTX không đơn thuần là đưa phần mềm vào quản lý hay sử dụng thiết bị thông minh trong sản xuất. Điều quan trọng hơn là thay đổi tư duy quản trị, hướng tới minh bạch hóa dữ liệu, tiêu chuẩn hóa quy trình, xây dựng chuỗi giá trị liên kết hiện đại và nâng cao khả năng tham gia thị trường của các HTX. Tuy nhiên, thực tế hiện nay, phần lớn HTX vẫn đang ở giai đoạn khởi đầu của hành trình này.

Một khảo sát trong khuôn khổ Dự án “Thanh niên trong các Hợp tác xã là chủ thể của chuyển đổi số tại cộng đồng địa phương - YOUCOOL” cho thấy chỉ 13,6% HTX được hỏi đã hoàn thành quá trình chuyển đổi số. Có tới 50% mới đang triển khai dở dang và 36,4% vẫn chưa bắt đầu. Những con số này phản ánh rõ ràng rào cản mà khu vực HTX đang phải đối mặt.

Khảo sát cuối năm 2024 của Liên minh HTX Việt Nam với 200 HTX chỉ rõ: 68,2% gặp khó khăn về tài chính do chi phí đầu tư công nghệ còn cao; 63,6% thiếu hạ tầng công nghệ phù hợp, trong khi khoảng một nửa chưa có chiến lược chuyển đổi số bài bản. Đáng chú ý, có đến 86,5% HTX đang sử dụng phần mềm rời rạc, không đồng bộ, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa – nơi điều kiện tiếp cận hạ tầng số vốn đã hạn chế. Chỉ 47,5% HTX tiếp cận được chính sách hỗ trợ từ các chương trình của Nhà nước và địa phương.

Không chỉ khó khăn về tài chính và hạ tầng, nguồn nhân lực cũng là điểm nghẽn lớn. Độ tuổi bình quân trong các HTX thường cao, thiếu lực lượng trẻ am hiểu công nghệ, dẫn đến quá trình số hóa còn chậm và thiếu tính chủ động. Trong khi đó, nhu cầu hỗ trợ lại rất rõ ràng: phần lớn HTX mong muốn được hỗ trợ kinh phí đầu tư hạ tầng, trang bị thiết bị số và đào tạo kỹ năng công nghệ để từng bước làm chủ mô hình quản trị mới.

Lực lượng trẻ đồng hành cùng HTX trên hành trình chuyển đổi số nông thôn.

Dù vậy, những lợi ích mà chuyển đổi số mang lại là không thể phủ nhận. Theo các chuyên gia, việc ứng dụng công nghệ trong HTX nông nghiệp có thể giúp giảm tới 30% chi phí vận hành, giảm 15-20% chi phí vật tư và đồng thời nâng năng suất từ 15 - 28%. Điều này cho thấy chuyển đổi số không chỉ hỗ trợ các HTX nâng cao hiệu quả sản xuất - kinh doanh mà còn góp phần xây dựng nền nông nghiệp bền vững và gia tăng giá trị sản phẩm.

Chính vì thế, Nghị quyết 57 được ví như “luồng sinh khí mới” đối với khu vực kinh tế tập thể. Nghị quyết không chỉ tạo ra cơ sở chính trị để đẩy mạnh chuyển đổi số mà còn khích lệ tinh thần đổi mới, dám thay đổi mô hình vận hành truyền thống. Đặc biệt, xu hướng hình thành các “HTX điện tử” – với quản trị dựa trên dữ liệu, liên kết số trong chuỗi cung ứng và thương mại điện tử – đang mở ra một hình ảnh HTX hiện đại, năng động và có khả năng cạnh tranh cao hơn trên thị trường.

Quản trị trên dữ liệu lớn

Theo TS. Nguyễn Ngọc Song, nguyên Vụ trưởng Vụ Tài chính, Bộ KH&CN, hạ tầng phục vụ chuyển đổi số hiện đã phủ khắp cả 34 tỉnh thành, kể cả vùng biên giới và hải đảo. Nguồn nhân lực công nghệ thông tin tại địa phương, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, đang được phát huy đáng kể. Khi mô hình chính quyền hai cấp được triển khai, lực lượng cán bộ trẻ đã về các phường, xã trực tiếp hỗ trợ người dân tiếp cận và sử dụng các dịch vụ số một cách nhanh chóng hơn.

Đây được xem là tiền đề quan trọng để khu vực kinh tế tập thể bắt đầu quá trình chuyển đổi mô hình vận hành dựa trên công nghệ. Sự ra đời của các phần mềm kế toán dành cho HTX hiện hành như MISA AMIS, ACMan HTX, WACA,... đang cho thấy một thực tế là các HTX đã bắt đầu thay thế phương thức quản lý thủ công bằng việc sử dụng sổ kế toán điện tử, phần mềm quản lý thành viên và ký kết hợp đồng trực tuyến.

Đặc biệt, tháng 1/2025, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn đã phối hợp với Công ty TNHH Sorimachi Việt Nam mở các buổi đào tạo trực tuyến ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam để “cầm tay chỉ việc” cho các HTX cách vận dụng phần mềm kế toán điện tử tối ưu.

Không chỉ là ứng dụng công cụ mới, đây là sự chuyển dịch từ mô hình điều hành truyền thống sang phương thức quản trị dựa trên dữ liệu — yếu tố cốt lõi của chuyển đổi số trong HTX. Việc áp dụng sổ kế toán điện tử giúp chuẩn hóa thông tin tài chính, giảm sai sót trong ghi chép, đồng thời nâng cao tính minh bạch trong quản trị. Điều này cũng tạo thuận lợi trong kiểm toán, đối chiếu và tiếp cận vốn trong tương lai.

HTX nâng cao năng lực quản lý đầu ra sản phẩm và tối ưu doanh thu qua sàn thương mại điện tử.

Đáng chú ý, việc đổi mới cách làm truyền thống giúp tăng hiệu quả rõ rệt khi tự động hóa nhiều thao tác nhập liệu, hạch toán và lập báo cáo, phù hợp với mô hình sản xuất nhỏ lẻ nhưng phát sinh số lượng giao dịch lớn. Việc số hóa kế toán cũng giúp giảm áp lực cho cán bộ HTX, vốn thường kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ trong bộ máy vận hành.

Song song với đó, quản lý thành viên bằng dữ liệu số đang được nhiều HTX quan tâm triển khai. Thông tin về vốn góp, quyền lợi và sản lượng của từng thành viên được lưu trữ tập trung, minh bạch và dễ dàng tra cứu, qua đó củng cố niềm tin và nâng cao tính dân chủ nội bộ. Việc ký kết hợp đồng trực tuyến và xác thực điện tử ngày càng phổ biến, giúp rút ngắn thời gian giao dịch, giảm chi phí hành chính và tăng tính linh hoạt trong điều phối sản xuất.

Ở mức độ cao hơn, nhiều HTX đã bắt đầu ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và điện toán đám mây trong quản lý chuỗi cung ứng. AI hỗ trợ dự báo nhu cầu thị trường, tối ưu kế hoạch mùa vụ và phân loại chất lượng nông sản. Điện toán đám mây cho phép lưu trữ dữ liệu sản xuất một cách an toàn và chia sẻ tức thời giữa các thành viên, đồng thời kết nối dễ dàng với doanh nghiệp cung ứng vật tư và tiêu thụ sản phẩm.

Dù vậy, hiện phần lớn HTX mới tập trung vào khâu sản xuất như hệ thống tưới thông minh, nhà lưới hay dán tem truy xuất nguồn gốc, trong khi các khâu chế biến, kinh doanh và quản trị tổng thể vẫn chưa được đầu tư tương xứng.

Một trong những mô hình chuyển đổi số tiêu biểu là HTX nông nghiệp CNC Bà Rịa - Vũng Tàu, đang liên kết với 32 hộ dân trồng thanh long trên diện tích 30ha. Việc áp dụng quản lý cây trồng tổng hợp (ICM) và quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) dựa trên dữ liệu giúp HTX ra quyết định chính xác, chủ động ứng phó với thời tiết, dịch bệnh và nhu cầu thị trường.

Khi dữ liệu trở thành “tài sản”, HTX không chỉ nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn xây dựng được niềm tin giữa các thành viên, qua đó củng cố sức mạnh của mô hình kinh tế tập thể.

Thúc đẩy chuyển đổi toàn diện

Nếu quản trị số tạo nền tảng vững chắc cho nội bộ HTX, thì thương mại điện tử (TMĐT) và công nghệ dữ liệu lại mở ra cánh cửa thị trường rộng lớn hơn. Hiện nay, các sàn TMĐT như Shopee, Lazada, Voso, Vivina.vn hay VCAMart (thuộc Liên minh HTX Việt Nam),... đang trở thành kênh phân phối quan trọng giúp HTX đưa sản phẩm đến gần hơn với người tiêu dùng.

Trên các nền tảng số này, HTX có thể giới thiệu đặc sản địa phương, giao dịch trực tiếp với khách hàng và doanh nghiệp phân phối, tăng cường tự chủ quản lý khâu thị trường, từ đó giảm sự phụ thuộc vào thương lái và hệ thống trung gian truyền thống, tối ưu doanh thu cho HTX.

Việc tích hợp truy xuất nguồn gốc bằng mã QR cũng đóng vai trò ngày càng thiết yếu, đặc biệt trong bối cảnh siêu thị và thị trường xuất khẩu yêu cầu tiêu chuẩn minh bạch. Chỉ với một thao tác quét mã, người mua có thể nắm rõ thông tin về lô hàng, quy trình sản xuất và địa điểm canh tác. Điều này không chỉ tăng niềm tin của người tiêu dùng, mà còn giúp khẳng định chất lượng và nguồn gốc sản phẩm nông nghiệp Việt Nam.

Song song với TMĐT, việc xây dựng thương hiệu số thông qua website, fanpage hay livestream đang giúp sản phẩm của HTX vượt ra khỏi hình ảnh “hàng hóa thuần túy” để trở thành câu chuyện văn hóa mang bản sắc địa phương. Trong “chợ số”, giá trị cảm xúc và câu chuyện phía sau sản phẩm có sức lan tỏa không kém chất lượng vật lý, tạo lợi thế rõ rệt cho HTX trong cạnh tranh thị trường.

Tinh thần của Nghị quyết 57 vì vậy không chỉ dừng lại ở khuyến khích ứng dụng công nghệ, mà là khẳng định chuyển đổi số phải thấm vào mọi hoạt động của đời sống kinh tế – xã hội. Chỉ khi khoa học – công nghệ được vận dụng sâu rộng trong khu vực HTX, nền kinh tế nông nghiệp mới có thể phát triển theo hướng hiện đại, bền vững và có khả năng hội nhập. Đổi mới tư duy vì thế không phải khẩu hiệu, mà là hành trình chuyển mình bằng hành động và quyết tâm.

Theo bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam, bộ đôi Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị đang tạo ra “động lực kép” để khu vực kinh tế tập thể có bước đột phá mạnh mẽ trong chuyển đổi số, đồng thời tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, đồng hành cùng khu vực kinh tế tư nhân. Tuy nhiên, bà Vân nhấn mạnh chuyển đổi số tại HTX sẽ không thể thành công nếu thiếu nguồn lực đầu tư đủ lớn và ổn định.

Từ thực tế triển khai, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam mong muốn Chính phủ ban hành Chương trình hỗ trợ chuyển đổi số cho khu vực kinh tế tập thể và HTX giai đoạn 2026-2030 với nguồn ngân sách bảo đảm và cơ chế huy động xã hội hóa rộng rãi. Trong đó, ngân sách Nhà nước cần ưu tiên các mô hình nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, sản xuất bền vững thích ứng biến đổi khí hậu, nhằm giúp chuyển đổi số thực sự phát huy vai trò trong sản xuất chứ không chỉ dừng ở việc trang bị thiết bị.

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam cũng cho rằng cần thúc đẩy các mô hình liên kết đầu tư tập trung thay vì đầu tư nhỏ lẻ, manh mún. “Hiện nay, nhiều HTX vẫn đang ‘bơi giữa dòng chảy lớn’ mà chưa thể vươn ra do thiếu các nguồn lực cần thiết cho chuyển đổi số. Phần lớn các chương trình đầu tư hiện nay hướng vào doanh nghiệp tư nhân, trong khi HTX lại chưa được thụ hưởng chính sách tương xứng,” bà Vân nhấn mạnh.

Chuyển đổi số theo lời hiệu triệu của Nghị quyết 57, vì vậy, không chỉ là con đường mới cho HTX – mà là cơ hội lịch sử để khu vực kinh tế tập thể khẳng định vai trò trong nền nông nghiệp hiện đại. Khi dữ liệu trở thành tài sản, thị trường mở rộng trên nền tảng số và liên kết chuỗi giá trị được củng cố, mô hình các “HTX điện tử” sẽ không còn là tương lai xa, mà là bước tiến hiện hữu trong công cuộc xây dựng một nền kinh tế nông nghiệp thông minh và hội nhập.

Vũ Hương