Nghi vấn Nga rút 'mãnh thú' Pantsir-S1M khỏi cầu Crimea: Lỗ hổng phòng thủ hay toan tính mới?

Gần đây, các trinh sát nguồn mở và giới quan sát quân sự phương Tây đã ghi nhận những chuyển động bất thường của lực lượng Nga tại bán đảo Crimea. Tâm điểm của sự chú ý dồn vào sự di chuyển của hệ thống phòng không Pantsir-S1M - biến thể xuất khẩu hiện đại bậc nhất của dòng Pantsir-SM. Theo các báo cáo, tổ hợp này đã bị rút khỏi nhiệm vụ bảo vệ "trái tim" hậu cần là cầu Crimea (cầu Kerch) để di chuyển về hướng các căn cứ không quân trọng yếu khác.

Hệ thống Pantsir-S1 của Nga trong tình huống tác chiến - Video: Youtube

Dấu hiệu nhận diện tổ hợp Pantsir-S1M

Việc phân biệt biến thể Pantsir-S1M hiện đại với "người tiền nhiệm" Pantsir-S1 (vốn đã quá quen thuộc trên chiến trường Ukraine) không quá khó khăn đối với các chuyên gia quân sự, dù chỉ qua những bức ảnh chụp vội trên đường cao tốc.

Một hệ thống phòng không Pantsir-S1 của Nga - Ảnh: Reuters

Sự khác biệt đầu tiên và dễ nhận thấy nhất nằm ở hệ thống khung gầm. Trong khi các bản cũ thường sử dụng khung gầm KamAZ-6560, thì Pantsir-S1M được đặt trên khung gầm xe tải bọc thép KamAZ-53958 "Tornado". Đây là nền tảng vận tải quân sự thế hệ mới với khả năng chịu tải vượt trội, cabin được bọc thép để bảo vệ kíp lái trước các mối đe dọa từ vũ khí bộ binh hoặc mảnh văng pháo kích, đồng thời tối ưu hóa khả năng việt dã trên địa hình phức tạp.

Điểm nhận diện thứ hai, mang tính chuyên môn cao hơn, nằm ở hệ thống radar. Pantsir-S1M được trang bị radar theo dõi mục tiêu mới với thiết diện hình vuông đặc trưng, khác biệt hoàn toàn với radar hình tròn hoặc hình chữ nhật bo góc trên mẫu S1. Hệ thống radar này được cho là loại mảng pha quét điện tử chủ động (AESA), cho phép phát hiện các mục tiêu có diện tích phản xạ radar (RCS) cực nhỏ ở khoảng cách xa hơn và khả năng kháng nhiễu tốt hơn trong môi trường tác chiến điện tử dày đặc.

Tổ hợp Pantsir-S1M được trang bị khung gầm xe bọc thép thế hệ mới, mang lại tính việt dã (khả năng vượt địa hình) và khả năng bảo vệ vượt trội hơn - Ảnh: Quân đội Nga

Theo lộ trình di chuyển được ghi nhận, tổ hợp này đang hướng về phía Yevpatoria hoặc Saky – những khu vực tập trung các sân bay quân sự lớn của Nga, nơi từng hứng chịu nhiều đợt tập kích bằng tên lửa và UAV của Ukraine trong thời gian qua.

Dấu hiệu của vũ khí siêu vượt âm

Tuy nhiên, chi tiết "đắt giá" nhất trong các hình ảnh được công bố không nằm ở chiếc xe tải hay đài radar, mà nằm ở chính các ống phóng tên lửa trên tháp pháo. Một sự xem xét kỹ lưỡng các hình ảnh cho thấy trên cùng một bệ phóng của Pantsir-S1M xuất hiện các ống phóng có đường kính không đồng nhất. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy hệ thống này đang được nạp hỗn hợp hai loại đạn tên lửa khác nhau, phục vụ cho các tầng phòng thủ khác nhau.

Hai ống phóng tên lửa có đường kính hơi khác nhau - Ảnh: Crimean Wind

Các chuyên gia phân tích cho rằng những ống phóng có đường kính nhỏ hơn chứa tên lửa 57E6-E tiêu chuẩn. Đây là loại đạn chủ lực của dòng Pantsir trong nhiều năm qua, với tầm bắn hiệu quả khoảng 20km và tốc độ tối đa xấp xỉ 1.300 m/s (Mach 3.8).

Ngược lại, các ống phóng có đường kính lớn hơn được nhận định là nơi chứa loại tên lửa đánh chặn thế hệ mới 57E6M-E. Sự gia tăng kích thước này không phải ngẫu nhiên. Để đạt được hiệu suất vượt trội, các kỹ sư Nga đã phải thiết kế lại hoàn toàn cấu trúc khí động học của tên lửa.

Tên lửa 57E6M-E là sự nâng cấp mang tính cách mạng cho dòng Pantsir, biến nó từ một hệ thống phòng thủ điểm tầm gần thành một mối đe dọa thực sự ở tầm trung. Theo thông số kỹ thuật do Nga công bố, được các nguồn phương Tây đánh giá với mức độ thận trọng, tên lửa 57E6M-E có thể đạt vận tốc siêu vượt âm khoảng 1.700 m/s, tương đương Mach 5. Tốc độ cao mang lại một số lợi thế đáng kể trong tác chiến: thời gian tiếp cận mục tiêu được rút ngắn, giúp thu hẹp cơ hội cơ động né tránh của đối phương; đồng thời tên lửa duy trì động năng lớn khi tiếp cận, tăng hiệu quả tiêu diệt mục tiêu ở pha cuối.

Tên lửa 57E6M-E (phải) và 57E6-E (trái) - Ảnh: Defense Express

Để đạt được vận tốc này, tên lửa cần một động cơ tăng tốc (booster) lớn hơn nhiều so với phiên bản cũ, chứa nhiều nhiên liệu rắn hơn. Chính điều này dẫn đến việc ống phóng trở nên dày hơn, dù chiều dài tổng thể không thay đổi nhiều để tương thích với bệ phóng tiêu chuẩn.

Đáng chú ý, 57E6M-E được cho là sử dụng cơ chế dẫn đường "hit-to-kill" (truy đuổi và va chạm trực tiếp) hoặc nổ phá mảnh định hướng chính xác cao. Để bù lại trọng lượng của động cơ tăng tốc khổng lồ, phần đầu đạn (kill vehicle) được thu nhỏ lại. Tầm bắn của tên lửa cũng được nâng lên mức 30 km, mở rộng đáng kể vùng bảo vệ an toàn (bubble of safety) cho các mục tiêu mà Pantsir bảo vệ.

Tên lửa 57E6M-E được phóng từ hệ thống Pantsir-S1M - Ảnh: Defense Express

Mặc dù vẫn còn khả năng sự khác biệt về đường kính ống phóng trong ảnh chỉ là do hiệu ứng góc chụp của camera (artifact), nhưng giả thuyết về việc Nga đang thực chiến hóa dòng tên lửa siêu vượt âm này là hoàn toàn có cơ sở, nhất là trong bối cảnh các loại tên lửa hành trình phương Tây như Storm Shadow/SCALP đang gây khó khăn cho phòng không Nga.

Vì sao Pantsir-S1M được rút khỏi cầu Crimea?

Nếu thông tin về việc Pantsir-S1M không còn được triển khai tại cầu Crimea là chính xác, điều này cho thấy Nga đang điều chỉnh lại bố trí phòng không tại khu vực. Cầu Crimea (cầu Kerch) vốn giữ vai trò quan trọng cả về biểu tượng lẫn hậu cần, đồng thời từng được mô tả là được bảo vệ bởi nhiều lớp phòng không dày đặc. Trong bối cảnh đó, việc một tổ hợp hiện đại và số lượng giới hạn như Pantsir-S1M được chuyển đi nơi khác cho thấy nhu cầu phân bổ lại khí tài theo mức độ ưu tiên.

Infographic về hệ thống Pantsir-S1M - Ảnh: Defense Express

Một lý do được đề cập là hạn chế về nguồn cung. Pantsir-S1M hiện được sản xuất với số lượng ít, nên không thể trang bị đồng đều cho tất cả các vị trí trọng điểm. Tổ hợp được nhìn thấy di chuyển trên đường cao tốc có khả năng là phương tiện từng triển khai tại khu vực cầu, phản ánh việc Nga đang sử dụng linh hoạt các hệ thống có giá trị cao.

Ngoài ra, tình hình an ninh tại Crimea thời gian gần đây có nhiều biến động. Các sân bay quân sự, kho tàng và sở chỉ huy ở sâu trong nội địa bán đảo như Saky và Yevpatoria vốn liên tục bị tấn công bằng UAV tầm xa và tên lửa ATACMS hoặc Storm Shadow. Các cuộc tập kích này gây sức ép lớn lên mạng lưới phòng không tại khu vực.

Trong bối cảnh đó, việc điều chuyển Pantsir-S1M - một hệ thống có khả năng cơ động và đánh chặn đa dạng mục tiêu tới các khu vực thường xuyên bị tấn công có thể là biện pháp nhằm tăng cường phòng vệ cho những điểm được đánh giá là dễ bị tổn thương. Đây được xem như một sự điều chỉnh phù hợp với nhu cầu bảo đảm phòng không theo từng thời điểm và khu vực.

Hoàng Vũ