Nghịch lý với ngành sản xuất Việt Nam

Phụ thuộc nhập khẩu chính là điểm yếu của sản xuất

Theo số liệu từ Bộ Công Thương, nhiều ngành trụ cột vẫn chưa đạt mục tiêu nội địa hóa. Ngành ô tô hiện chỉ đạt khoảng 10-20% với xe con, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 40% và quá xa so với Thái Lan (trên 50%). Ngành dệt may, da giày đang đứng đầu về xuất khẩu thì lại phụ thuộc hơn 60% nguyên phụ liệu từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan. Ngành điện tử, chiếm tới gần 30% kim ngạch xuất khẩu cả nước nhưng linh kiện chủ yếu nhập khẩu để lắp ráp, tỷ lệ nội địa hóa chỉ ở mức 15-30%.

Việt Nam đang tham gia mạnh mẽ vào chuỗi giá trị toàn cầu nhưng chủ yếu ở khâu lắp ráp, gia công

Ông Nguyễn Văn Toàn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Đầu tư nước ngoài (VAFIE) chia sẻ, Việt Nam đang tham gia mạnh mẽ vào chuỗi giá trị toàn cầu, nhưng chủ yếu ở khâu lắp ráp, gia công đây là phần có giá trị gia tăng thấp. Khi chưa làm chủ được nguồn nguyên liệu, linh kiện thì nền sản xuất còn rất mong manh trước biến động quốc tế.

Thực tế, giai đoạn dịch Covid-19 hay căng thẳng thương mại Mỹ - Trung đã cho thấy mức độ bị động rõ rệt. Chỉ cần một khâu cung ứng linh kiện từ nước ngoài bị đứt gãy, nhiều nhà máy tại Việt Nam lập tức đình trệ.

Không chỉ thiếu tự chủ về nguyên phụ liệu, doanh nghiệp trong nước còn gặp khó ở khâu logistics và công nghiệp hỗ trợ. Hệ thống cung ứng chưa hình thành một mạng lưới gắn kết, dẫn đến chi phí cao và hiệu quả thấp.

Đại diện doanh nghiệp cơ khí EQ Vina tại Bắc Ninh cho biết, chúng tôi muốn tham gia cung ứng cho các tập đoàn FDI nhưng tiêu chuẩn kỹ thuật, chất lượng quá khắt khe, trong khi vốn đầu tư cho công nghệ còn hạn chế. Ngay cả khi có sản phẩm đạt chuẩn, khối lượng đơn hàng nhỏ, giá cả lại khó cạnh tranh với nguồn nhập khẩu quy mô lớn.

Theo các chuyên gia, khi chưa xây dựng được chuỗi cung ứng nội địa bền vững, nền sản xuất Việt Nam khó có thể phát triển ổn định. Giá nguyên liệu thế giới biến động, chi phí logistics quốc tế tăng đều lập tức tác động đến giá thành sản phẩm, làm giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước.

Phụ thuộc nhập khẩu khiến giá thành sản xuất cao hơn, đồng nghĩa với việc doanh nghiệp Việt khó cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Đặc biệt, trong bối cảnh các nước trong khu vực như Thái Lan, Malaysia, Indonesia đã phát triển mạnh công nghiệp hỗ trợ, Việt Nam càng chịu sức ép lớn.

Ông Lê Xuân Nghĩa, chuyên gia kinh tế phân tích: “Một sản phẩm muốn cạnh tranh cần ba yếu tố: giá thành hợp lý, chất lượng ổn định và khả năng đáp ứng đơn hàng nhanh. Khi công nghiệp hỗ trợ trong nước chưa phát triển, doanh nghiệp Việt bị thiếu cả ba yếu tố này. Hậu quả là mất cơ hội tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu”.

Tính cạnh tranh yếu cũng khiến việc xây dựng thương hiệu “Make in Vietnam” gặp khó. Nhiều sản phẩm xuất khẩu vẫn bị coi là “hàng gia công”, làm giảm uy tín quốc gia.

Giải pháp để phát triển công nghiệp hỗ trợ, liên kết chuỗi

Để khắc phục tình trạng này, nhiều ý kiến cho rằng cần đồng bộ các giải pháp: Đẩy mạnh công nghiệp hỗ trợ. Nhà nước cần có chính sách ưu đãi về tín dụng, thuế và đất đai cho doanh nghiệp sản xuất linh kiện, nguyên phụ liệu. Đồng thời, khuyến khích chuyển giao công nghệ từ doanh nghiệp FDI sang doanh nghiệp Việt; Liên kết doanh nghiệp trong và ngoài nước để tạo ra các cụm công nghiệp, cụm liên kết ngành để doanh nghiệp nội địa dễ dàng kết nối, giảm chi phí logistics và nâng cao khả năng cung ứng cho các tập đoàn đa quốc gia; Tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực quản trị, ứng dụng công nghệ hiện đại để đạt tiêu chuẩn quốc tế; Tận dụng thị trường nội địa 100 triệu dân. Đây là nền tảng quan trọng để các doanh nghiệp mở rộng sản xuất, thử nghiệm sản phẩm và giảm phụ thuộc vào nguồn cung bên ngoài.

“Nút thắt” lớn nhất trong phát triển công nghiệp Việt Nam là tỷ lệ nội địa hóa thấp

Có thể thấy, “nút thắt” lớn nhất trong phát triển công nghiệp Việt Nam hiện nay là tỷ lệ nội địa hóa thấp và chuỗi cung ứng chưa bền vững. Điều này không chỉ kìm hãm giá trị gia tăng của sản phẩm, mà còn làm suy giảm sức cạnh tranh tổng thể của nền kinh tế.

Nếu không sớm tháo gỡ, Việt Nam có nguy cơ tiếp tục mắc kẹt ở vị trí “công xưởng gia công”, trong khi lợi nhuận lớn vẫn rơi vào tay các doanh nghiệp nước ngoài. Do đó, xây dựng chuỗi cung ứng nội địa bền vững, phát triển công nghiệp hỗ trợ và nâng cao tính tự chủ nguyên liệu là con đường duy nhất để đảm bảo phát triển ổn định và nâng cao vị thế cạnh tranh cho hàng hóa Việt Nam.

Đức Hiền