Nghiên cứu tâm lý về mẹ Việt hiện đại: đằng sau nụ cười là gì?

Thạc sĩ Bùi Trà My, giáo viên môn Truyền thông, chương trình Dự bị đại học (Foundation), Khoa tiếng Anh và Chuyển tiếp đại học, Đại học RMIT Việt Nam Ảnh: NVCC

Nhân ngày Phụ nữ Việt Nam, Thạc sĩ Bùi Trà My (Đại học RMIT Việt Nam) đưa ra góc nhìn về hiện tượng kiệt sức khi làm mẹ trong xã hội hiện đại, dựa trên một nghiên cứu ý nghĩa gần đây của cô.

Là một nhà giáo, một nhà nghiên cứu và cũng là một người mẹ thuộc thế hệ millennial, cô Trà My đã chọn đi sâu vào một chủ đề tuy quen thuộc nhưng lại chưa được chú ý đúng mức trong bối cảnh đô thị hiện đại: sự kiệt sức khi làm mẹ.

Cô chia sẻ: “Tôi luôn có hứng thú với việc ghi lại những gì đang xảy ra xung quanh, cố gắng lưu trữ 'lịch sử đương đại' của chính thế hệ mình. Khi trở thành mẹ, tôi bắt đầu nhận thấy những câu chuyện buồn vui chung giữa các bà mẹ, từ niềm hạnh phúc đến sự mệt mỏi và kiệt sức. Tôi nghĩ, đây là điều đáng để nghiên cứu một cách nghiêm túc”.

Cô Trà My đúc rút: “Điều này cho thấy áp lực từ cuộc sống đô thị, sự giao thoa văn hóa, và việc cân bằng nhiều vai trò đang tạo ra một gánh nặng tâm lý lớn lên các bà mẹ”.

Các nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra nhiều yếu tố khiến cha mẹ thêm suy kiệt trong vai trò nuôi dạy con cái. Trong nghiên cứu của mình, cô My tiến hành đo lường mối tương quan giữa trạng thái kiệt sức của người mẹ là với áp lực phải trở thành người mẹ hoàn hảo và mức độ hài lòng trong hôn nhân. Kết quả nghiên cứu cho thấy áp lực làm “mẹ hoàn hảo” có tương quan thuận với mức độ kiệt sức của người mẹ, và ngược lại, sự hài lòng thỏa mãn trong hôn nhân có tương quan nghịch với sự kiệt sức khi làm mẹ.

“Điều này khẳng định vai trò đệm cực kỳ quan trọng của người chồng và mối quan hệ vợ chồng trong việc bảo vệ sức khỏe tinh thần của người mẹ”, cô Trà My chia sẻ.

Một phát hiện bất ngờ khác là: gia đình thân cận (bố mẹ, bố mẹ chồng và người bạn đời) và mạng xã hội, chứ không phải bạn bè hay truyền thông đại chúng, lại là những nguồn gây áp lực chính với người mẹ. Sự kỳ vọng và can thiệp từ những người gần gũi nhất là yếu tố tác động mạnh mẽ nhất đến sức khỏe tinh thần của người mẹ.

Những khuôn mẫu người mẹ lý tưởng tạo gánh nặng âm thầm

Thông qua phân tích định tính từ khảo sát, cô My đã nhận diện ba hình mẫu người mẹ phổ biến trong xã hội hiện nay.

Càng bị áp lực hoàn hảo, mẹ càng dễ rơi vào trạng thái kiệt sức. Ảnh: Freepik

“Mẹ siêu nhân” (super mum) là hình tượng người mẹ làm tốt mọi vai trò cùng lúc: là một người vợ chu đáo, con dâu hiếu thảo, người mẹ nuôi dạy con khéo léo và đồng thời là một người phụ nữ thành công ngoài xã hội. Sự thành công học tập, sức khỏe hay hành vi của con cái thường được xem là “bằng chứng” cho năng lực làm mẹ, khiến những người mẹ trong hình mẫu này gần như không được phép thất bại.

“Mẹ hy sinh” (sacrifice mum) là kiểu mẫu người mẹ luôn đặt lợi ích của gia đình và con cái lên trên bản thân. Họ chấp nhận ngủ ít đi, làm việc nhà không ngừng nghỉ, không kêu ca than thở. Hệ quả là cảm giác cô độc, mất cân bằng và thiếu thời gian dành cho chính mình.

“Mẹ hoàn hảo” (perfect mum) là hình ảnh người mẹ không chỉ chu toàn trong gia đình mà còn phải duy trì hình ảnh cá nhân tích cực trong mắt xã hội: có học vấn, sự nghiệp, vóc dáng đẹp, biết chăm sóc bản thân, và quan trọng là độc lập tài chính.

Tất cả các kỳ vọng này đều tạo ra áp lực tổng thể là phải “hoàn hảo” trong vai trò làm mẹ. Như kết quả nghiên cứu chỉ ra, áp lực này là một yếu tố dự báo mạnh mẽ cho mức độ kiệt sức làm mẹ. Càng cố gắng chạy theo những tiêu chuẩn phi thực tế, mẹ càng cảm thấy kiệt quệ về thể chất, tinh thần, cảm thấy không còn là chính mình như trước khi làm mẹ, và dần xa lánh về mặt cảm xúc với con cái.

Mạng xã hội: nơi phơi bày và nuôi dưỡng áp lực

Không thể bỏ qua vai trò của mạng xã hội trong việc củng cố và khuếch đại những hình mẫu làm mẹ phi thực tế. Các tài khoản “mumfluencers” (người mẹ có sức ảnh hưởng) hoặc nhóm chia sẻ nuôi con thường đăng tải hình ảnh được chọn lọc kỹ lưỡng về cuộc sống làm mẹ: từ bữa ăn đẹp mắt, con ngoan, nhà cửa gọn gàng đến vóc dáng thon gọn sau sinh. Những hình ảnh này dễ tạo ra cảm giác tự ti, áp lực và mặc cảm cho những bà mẹ đang vật lộn với thực tế rất khác ở phía sau màn hình.

Cô Trà My nhận định: “Mạng xã hội biến áp lực làm “mẹ hoàn hảo” từ một lý thuyết xã hội mơ hồ thành một tiêu chuẩn hình ảnh sống động, trực tiếp và khó thoát ra được”.

Cùng chia sẻ trách nhiệm và phá bỏ kỳ vọng cũ

Từ kết quả nghiên cứu, Thạc sỹ Trà My đề xuất ba hướng can thiệp quan trọng nhằm hỗ trợ sức khỏe tinh thần cho người mẹ hiện đại.

Ở gia đình, người chồng cần chủ động chia sẻ công việc nhà và chăm sóc con một cách thực chất, thay vì giúp đỡ mang tính hình thức. Ông bà hai bên nên thấu hiểu và tôn trọng quyền tự quyết của người mẹ.

Tại nơi làm việc, các doanh nghiệp nên áp dụng chính sách làm việc linh hoạt để tạo điều kiện cho phụ nữ sau sinh cân bằng cả hai vai trò. Những hỗ trợ thiết thực như có phòng hút sữa, điều chỉnh giờ làm việc, hoặc đơn giản là sự cảm thông và ghi nhận từ cấp quản lý, sẽ giúp ích nhiều cho người mẹ.

Ở góc độ chính sách xã hội, cần có các chiến dịch mạnh mẽ nhằm phá vỡ khuôn mẫu giới, giúp người cha đóng vai trò bình đẳng trong việc chăm sóc con. Đồng thời, xã hội cần bình thường hóa việc trị liệu tâm lý hoặc tư vấn tâm lý cho phụ nữ sau sinh, không chỉ khi có dấu hiệu trầm cảm mà ngay từ khi có cảm giác quá tải tinh thần.

Cô Trà My kết lời: “Trong văn hóa Việt Nam, người mẹ thường được kỳ vọng phải chăm sóc con cái và cả gia đình một cách vô điều kiện. Khi người mẹ lên tiếng rằng mình mệt mỏi, điều đó không phải lúc nào cũng được đón nhận một cách nghiêm túc hoặc được hỗ trợ đầy đủ”.

“Giờ đây, với nghiên cứu này, tôi mong muốn có thể cho xã hội thấy rằng: các bà mẹ đang kiệt sức, có thể đo lường được, và cần được lắng nghe”.

Thái Phương