Ngô Minh Đạo - Nhà báo tâm đức và tài danh

Đam mê cháy bỏng kết tinh trong những tác phẩm giá trị

Nhà báo Ngô Minh Đạo học khóa đầu tiên nghiệp vụ ảnh báo chí do Việt Nam Thông tấn xã tổ chức năm 1960. Sau khóa học nghiệp vụ, nhà báo Ngô Minh Đạo đã có mặt tại những địa bàn nóng bỏng ở miền Bắc những năm máy bay Mỹ đánh phá ác liệt, có mặt tại mặt trận bắc Quảng Trị, rồi vượt Trường Sơn sang mặt trận Cánh Đồng Chum-Xiêng Khoảng. Ông từng lách người chui qua nghách hẹp gọi là “họng sáo” ở mỏ than Vàng Danh (Quảng Ninh) xuống hầm sâu quan sát,bấm máy. Ông lại có nhiều dịp bay trên chín tầng mây trong những năm tháp tùng các đồng chí lãnh đạo Đảng, Chính phủ ta đi công tác và thăm các nước.

Nhà báo Ngô Minh Đạo (ngoài cùng bên trái) đi đưa tin Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm HTX Nam Tiến, huyện Lâm Thao, Phú Thọ năm 1962.

Làm phóng viên thường trú tại tỉnh Phú Thọ, với nhiệt tình của tuổi trẻ và đam mê nghệ thuật nhiếp ảnh, nhà báo Ngô Minh Đạo đã đến với công nhân xây dựng cầu Việt Trì, thanh niên xung phong đảm bảo giao thông, nông dân đang sản xuất trên đồng ruộng...

Niềm vinh dự lớn trong đời làm báo của ông là được gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu, được nghe Bác nói chuyện với cán bộ và bà con xã viên HTX nông nghiệp Nam Tiến, huyện Lâm Thao. Thăm trường tiểu học Minh Phương ở Việt Trì sơ tán về vùng quê, Minh Đạo chụp được tấm ảnh quý các em gái đội mũ rơm đứng dưới hào sâu quan sát máy bay Mỹ đang trên bầu trời. Bức ảnh này được trưng bày tại Triển lãm quốc tế Interpress Photo 1967. Ông M.Kotop, Thư ký Ủy ban Hòa bình Liên Xô gửi thư cho Minh Đạo:“ Nhân dân Liên Xô vô cùng cảm thông trước cuộc đấu tranh anh dũng của nhân dân Việt Nam chống lại quân xâm lược Mỹ. Chúng tôi đặc biệt vui mừng gửi tới ông giải thưởng của Ủy ban Hòa bình Liên Xô là chiệc đồng hồ Poljot và chúc ông thành công hơn nữa trong công việc cao cả nhằm củng cố hòa bình”.

Nhà báo Minh Đạo đã ghi được khoảnh khắc đặc biệt khi các đồng chí nguyên Tổng Bí thư chúc mừng đồng chí Nguyễn Phú Trọng được bầu làm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam.

Thường trú tại Quảng Bình, Vĩnh Linh những năm “bom Mỹ không ngừng dội xuống đêm đêm/ Pháo biển cày từng vuông cát nhỏ” (Thơ Trần Mai Hưởng), Minh Đạo đeo máy ảnh lên đỉnh đồi cao đầy cát trắng, nơi đơn vị pháo bảo vệ biển Quảng Bình, Vĩnh Linh bắn cháy tàu chiến địch ngày 17/51966. Quan sát các chiến sĩ đang nhoài người đẩy pháo chiếm lĩnh điểm cao, gợi nhớ tới hình ảnh anh hùng Tô Vĩnh Diện lấy thân mình chèn khẩu pháo trong chiến dịch Điện Biên năm xưa, Minh Đạo đã chụp được tấm ảnh quý. Ảnh thứ hai, nhà trẻ trong hầm chữ A bên địa đạo: Cô giữ trẻ ngồi trên mô đất, tay phải quàng bế một em nhở nằm nghiêng, tay trái quàng giữ một em gái đứng cho khỏi ngã. Một bé trái, chân đất, không có quần, hay chưa biết mặc quần, hồn nhiên trước mặt các bé gái. Nét mặt, ánh mắt cô giữ trẻ như đang lo sợ bom đạn Mỹ cướp đi các em nhỏ.

"Máy bay địch đang đến gần" - tác phẩm của nhà báo Minh Đạo được tặng giải thưởng đặc biệt của Ủy ban Hòa bình Liên Xô năm 1967.

Tại mặt trận Quảng Trị, Minh Đạo chụp được bức ảnh một dũng sĩ diệt xe tăng địch đội mũ tai bèo phục bên dường, áp súng B40 vào má, nheo mắt, chờ xe tăng địch đến gần lọt vào đường ngắm, phóng quả đạn. Sách ảnh Patrick Chauvel Ceux du Nord xuất bản tại Paris năm 2014 đã đăng bài giới thiệu về phóng viên ảnh Ngô Minh Đạo và tuyển chọn đăng nhiều tác phẩm ảnh tiêu biểu của ông, cùng một số tác phẩm ảnh của các nhiếp ảnh gia nước ta chụp trong giai đoạn lịch sử quân dân miền Bắc đánh trả cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ.

Tác phẩm của nhà báo Minh Đạo: Bộ đội địa phương tỉnh Quảng Bình, đơi vị bắn cháy tàu chiến địch ngày 17/5/1966.

Tiếng súng đánh trả quân bành trướng phía Bắc còn rền vang, đoàn nhà báo TTXVN cùng các đồng nghiệp người Nhật Bản Takano Isao ( báo Akahata), Nakamura Goro (báo Ashahi) có mặt tại chiến trường Lạng Sơn. Phóng viên Minh Đạo vừa ghi hình nhà báo Takano nghiêng mình chụp cảnh đầu máy xe lửa bốc cháy, những cột điện bên đường bị đạn pháo địch bắn đổ gục. Chụp xong nhiều kiểu ảnh, Kakano lên xe. Pháo địch từ Đồng Đăng, Kỳ Lừa bắn sang dữ dội, Takano hy sinh, còn lái xe Hoàng Tiến Tước bị thương. Tại Lễ tưởng niệm nhà báo Takano Isao tổ chức tại số 5 Lý Thường Kiêt, Tổng Giám đốc TTXVN Đào Tùng đã tặng gia đình nhà báo Takano bức ảnh quý, có một không hai do nhà báo Ngô Minh Đạo chụp đồng nghiệp Takano tại mặt trận Lạng Sơn.

Bức ảnh cố nhà báo Nhật Bản Takano Isao (người đeo kính, thứ 2 từ phải sang) tại mặt trận Lạng Sơn (3/1979), sau đó được trang trọng trao tặng gia đình cố nhà báo Nhật Bản.

Có được những tác phẩm ảnh thông tấn đẹp, ý nghĩa, phóng viên không chỉ nhanh tay, nhanh mắt chọn khuôn hình, bố cục ảnh, lấy ánh sáng chuẩn, người cầm máy còn phải đam mê, cháy bỏng với nghề, dám xông pha những nơi khó khăn, nguy hiểm. Nhà báo Ngô Minh Đạo đã nhiều lần chứng kiến sự hy sinh của đồng nghiệp ngay bên cạnh mình. Đến đơn vị pháo bảo vệ bờ biển Quảng Binh, Vĩnh Linh tác nghiệp, Đại đội trưởng Thái kéo Minh Đạo lại gần nhìn rõ tàu địch qua kính ngắm. Bỗng thấy Thái kêu “Ối”, ngoái lại đã thấy một mảnh đạn pháo găm vào ngực, Thái nằm vật bên mâm pháo. Tại Nam Khu Bốn, Minh Đạo vừa đạp xe từ xã Bảo Ninh- Đồng Hới ghi hình Mẹ Suốt chèo đò đưa bộ đội qua sông Nhật Lệ, về tới Phân xã. Một quả đạn pháo bắn trúng hầm, điện báo viên Lê Duy Quế hy sinh bên máy phát tin. Tác nghiệp tại mặt trận phía Bắc chống quân bành tướng, nhà báo Takano đã hy sinh trong vòng tay Minh Đạo…

Hai cha con, hai Kỷ lục gia

Nhà báo Ngô Minh Đạo được tặng sách “Nhiếp ảnh Nghệ An thế kỷ XX”, NXB Nghệ An xuất bản 2003, viết Nhiếp ảnh gia Quỳnh Sơn (thân phụ Ngô Minh Đạo) là người chụp ảnh thời sự chính trị đầu tiên của Nghệ An trong kháng chiến chống thực dân Pháp. Trước khi mất ông đã để lại cho Bảo tàng lịch sử Nghệ An hàng nghìn tấm phim có giá trị. Cuối sách ghi những tác giả không còn lưu lại tác phẩm, trong đó có nhiếp ảnh gia Quỳnh Sơn.

Không thể để “những đứa con” của cha bị chết yểu trong túi nhựa cất trong các thùng chứa đầy vôi bột. Minh Đạo làm cuộc “ mò kim đáy biển”. Liên hệ với lãnh đạo Bảo tàng làm thủ tục được xem, được mượn phim gốc đi sao, rồi dành nhiều thời gian, công sức, tiền bạc, chọn in, phóng 70 ảnh, viết chú thích, dựng maket.

Nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười, người đầu tiên xem bản thảo sách ảnh, có lưu bút: “ Nhà Nhiếp ảnh Quỳnh Sơn đã đóng góp cho đất nước những hình ảnh sinh động trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Đây là những hính ảnh quý hiếm và ngày càng có giá trị”. NXB Văn hóa Thông tin xuất bản sách “Nhà nhiếp ảnh Quỳnh Sơn” năm 2004. Ông chọn 60 ảnh, phóng khổ 60x90 cm, ép tấm cứng. Được sự ủng hộ của UBND tỉnh, Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Nghệ An, Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, ngày 19/5/2005, kỷ niệm 115 năm Ngày sinh nhật Chủ tịch Hồ Chí Minh, khai mạcTriển lãm “Nhà nhiếp ảnh Quỳnh Sơn và những tấm hình chụp trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp” tại Trung tâm Văn hóa- Thông tin tỉnh Nghệ An. Và Tổ chức Kỷ lục Việt Nam đã tôn vinh Xác lập bằng Kỷ lục gia Việt Nam cho Cố Nghệ sĩ nhiếp ảnh Quỳnh Sơn (2018).

Những năm làm phóng viên chuyên trách tháp tùng Thủ tướng Võ Văn Kiệt đi công tác, vòng chặt cánh tay qua cửa máy bay trực thăng nhà báo Minh Đạo chụp được gần 100 bức ảnh đất nước ta từ Mũi Cà Mau đến Mục Nam Quan phong cảnh tươi đẹp, rực rỡ. Tác phẩm ảnh Vàm Cỏ Đông chụp năm 1982 đạt giải nhất cuộc thi ảnh 3 nước Việt Nam-Lào-Campuchia. Nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt xem bản thảo maket ảnh, có bút phê: “Xem tập sách ảnh của nhà báo- nghệ sĩ Minh Đạo tôi càng yêu quê hương, đất nước mình hơn”.

Minh Đạo cho xuất bản sách ảnh “ Nhìn từ cánh bay non nước Việt”, NXB Thông tấn ấn hành năm 2003, tái bản năm 2020, đạt giải thưởng cao của Hội nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam. Sách ảnh độc nhất vô nhị này đã mang lại cho ông vinh dự lớn danh hiệu Kỷ lục gia Việt Nam. Được Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh ủng hộ, Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh duyệt nội dung, cấp phép, Triển lãm ảnh về cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt tổ chức từ ngày 16 đến ngày 23/11/2008 tại Hội tường Thành ủy TP Hồ Chí Minh…

Nhà báo Minh Đạo (bên trái) và nhà báo Thế Nghiệp - hai nhà báo thuộc "thế hệ Vàng" của TTXVN ôn lại những năm tháng tác nghiệp tại các chiến trường.

Nguyên TGĐ Thông tấn xã Việt Nam Trần Mai Hưởng nói: Nhà báo Ngô Minh Đạo thuộc “thế hệ Vàng” của cơ quan thông tấn Quốc gia, có mặt ở tuyến lửa Khu 4 những năm chiến tranh phá hoại, có mặt ở chiến trường Lào một thời giúp bạn. Ông thuộc lớp phóng viên nhiếp ảnh đầu tiên của TTXVN, trải qua nhiều khó khăn, thử thách trong chiến tranh và hòa bình, với những đóng góp xuất sắc. Qua ống kính của ông, nhiều sự kiện có ý nghĩa lịch sử đã được ghi lại. Nét nổi bật ở nhà báo, nghệ sĩ nhiếp ảnh Ngô Minh Đạo là phẩm chất chiến sĩ và nghệ sĩ luôn gắn bó, hòa quyện. Khi tác nghiệp là một phóng viên, ngoài ý nghĩa thời sự báo chí, Ngô Minh Đạo luôn hướng tới những bức ảnh đẹp, hoàn chỉnh về ánh sáng, bố cục, với những khoảng khắc bấm máy sống động nhất. Trong những tác phẩm ảnh của ông, ranh giới giữa báo chí và nghệ thuật như đã được xóa nhòa…

Hai cha con, hai kỷ lục gia về nhiếp ảnh vào hai thời kỳ lịch sử- điều thật đáng tự hào trong lao động sáng tạo nghệ thuật.

Nguyễn Thế Nghiệp