Ngoại giao vì an ninh lương thực đảm bảo sự phát triển

"Ngoại giao vì an ninh lương thực" - một khái niệm mới nổi - đang dần khẳng định vai trò của mình trong việc xây dựng mối quan hệ quốc tế, bảo đảm nguồn cung cấp lương thực ổn định và giải quyết những thách thức phát sinh từ những biến động toàn cầu.

Ngoại giao vì an ninh lương thực là gì?

Ngoại giao vì an ninh lương thực là cách tiếp cận mà các quốc gia sử dụng chính sách đối ngoại nhằm đảm bảo an toàn, ổn định nguồn cung cấp lương thực trong nước và trên toàn cầu. Khái niệm này không chỉ dừng lại ở việc cung cấp viện trợ hay phát triển hợp tác kinh tế, mà còn bao gồm việc xây dựng các liên minh chiến lược, thương lượng song phương và đa phương về thương mại, phát triển công nghệ canh tác, đồng thời chia sẻ thông tin dự báo góp phần giảm thiểu rủi ro và tăng cường khả năng ứng phó với các cú sốc toàn cầu.

Thỏa thuận Ngũ cốc Biển Đen là một ví dụ thành công tiêu biểu của ngoại giao vì an ninh lương thực.

Ngoại giao vì an ninh lương thực gồm một số thành phần cơ bản. Đầu tiên là chính sách thương mại và đầu tư nhằm xây dựng các hiệp định thương mại và thu hút đầu tư vào hạ tầng sản xuất lương thực thực phẩm. Hợp tác khoa học công nghệ hướng đến chia sẻ kinh nghiệm, ứng dụng công nghệ trong sản xuất, tăng cường năng suất và chất lượng nguồn lương thực. Về mặt chính sách, hoạt động hướng đến thiết lập các quỹ dự phòng lương thực, cảnh báo sớm về các biến động. Quan trọng nhất, hoạt động ngoại giao phải tạo ra được kênh đối thoại để giảm căng thẳng, ngăn chặn xung đột có thể ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng lương thực.

Một ví dụ điển hình cho ngoại giao an ninh lương thực trong thời gian gần đây là Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen do Liên hợp quốc (LHQ) và Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian trong bối cảnh cuộc xung đột Nga - Ukraine làm gián đoạn nghiêm trọng chuỗi cung ứng lương thực toàn cầu vào năm 2023. Thỏa thuận này cho phép Ukraine xuất khẩu ngũ cốc từ các cảng ở Biển Đen, giúp giảm nguy cơ thiếu hụt lương thực, đặc biệt là tại các quốc gia ở châu Phi và Trung Đông, vốn phụ thuộc vào nguồn cung từ Ukraine.

Ngoại giao vì an ninh lương thực giúp đảm bảo nhu cầu cụ thể của từng quốc gia.

Bối cảnh và nhu cầu

Trong những năm gần đây, nhiều sự kiện đã chứng minh tầm quan trọng của an ninh lương thực trên bình diện quốc tế. Biến đổi khí hậu với sự gia tăng của các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt, bão đã làm giảm năng suất canh tác ở nhiều khu vực quan trọng trên thế giới. Theo báo cáo của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), năng suất một số cây trồng chủ lực đã giảm từ 5-10% trong vòng 10 năm qua, dẫn đến nguy cơ tăng giá lương thực và sự mất cân đối cung cầu.

An ninh lương thực vẫn là vấn đề bức thiết của thế giới hiện đại.

Sự thay đổi của cơ cấu sản xuất khiến các quốc gia ngày càng phụ thuộc nhiều vào nông sản nhập khẩu, những cuộc xung đột khu vực luôn tiềm ẩn nguy cơ làm đứt gãy các chuỗi cung ứng tác động trực tiếp tới giá cả khắp thế giới. Ukraine và Nga là hai quốc gia xuất khẩu lương thực hàng đầu, bất ổn tại khu vực này đã tác động trực tiếp đến thị trường toàn cầu. Xung đột tại Trung Đông ảnh hưởng tới tuyến vận tải quan trọng nhất thế giới cũng làm tăng giá vận tải nói chung.

Đại dịch COVID-19 và các biện pháp phong tỏa kéo dài cũng làm gián đoạn chuỗi cung ứng, gây ra sự thiếu hụt lao động mùa vụ, làm tăng chi phí sản xuất, từ đó tác động tiêu cực đến giá cả và khả năng tiếp cận lương thực của người dân. Những sự kiện như vậy đã gây nên sự tăng giá kỷ lục trong lịch sử với nhiều mặt hàng lương thực quan trọng trong vài năm qua.

Tương lai của ngành sản xuất lương thực sẽ do công nghệ quyết định.

Một yếu tố khiến vấn đề lương thực tiếp tục trở nên quan trọng trong tương lai đó là sự gia tăng dân số và thay đổi cơ cấu tiêu dùng. Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới, dân số toàn cầu dự kiến đạt 9,7 tỷ người vào năm 2050 đòi hỏi sản lượng lương thực nhiều hơn hiện nay 50%. Đồng thời, thay đổi khẩu vị và thói quen tiêu dùng, đặc biệt ở các nước đang phát triển, đòi hỏi phải cải thiện chất lượng và sự đa dạng của nguồn lương thực.

Theo nghiên cứu của FAO, tỷ lệ người bị thiếu hụt dinh dưỡng có thể tăng thêm 5-8% trong vòng 10 năm tới nếu không có giải pháp ứng phó hiệu quả. Tháng 1/2025, 153 người đoạt giải Nobel và Giải thưởng Lương thực Thế giới đã ký một bức thư ngỏ, kêu gọi các nhà lãnh đạo toàn cầu ưu tiên nghiên cứu nông nghiệp để đáp ứng nhu cầu lương thực cho thế giới trong tương lai “vì hòa bình và ổn định”.

Ý nghĩa thực tiễn

Trong nhiều thập niên qua, vấn đề an ninh lương thực đã trở thành một trong số các nội dung quan trọng hàng đầu đòi hỏi sự quan tâm tâm và chung tay của các quốc gia. Bảo đảm an ninh lương thực được coi là một trong những tiền đề quan trọng trong mục tiêu phát triển thiên niên kỷ (MDGs) của LHQ, đạt được an ninh lương thực cũng được xem là một mục tiêu phát triển bền vững (SDG) trong chương trình nghị sự đến năm 2030 của tổ chức này. Việc thúc đẩy ngoại giao an ninh lương thực cùng những cam kết về đảm bảo nguồn cung lương thực toàn cầu sẽ có đóng góp đáng kể cho nhân loại, góp phần duy trì nguồn lương thực, hiện thực hóa cam kết về phát triển bền vững, xóa đói, giảm nghèo đặc biệt ở các nước kém phát triển và trong bối cảnh thế giới nhiều biến động, xung đột, thiên tai như hiện nay. Nhiều quốc gia đã đẩy mạnh phối hợp nhằm đảm bảo an ninh lương thực bằng cách tích hợp vào chiến lược ngoại giao. Mục tiêu của chiến lược này hướng tới các giải pháp để đa dạng hóa nguồn cung, củng cố hợp tác khu vực vì an ninh chung và đầu tư nghiên cứu phát triển để giá tăng sản lượng.

Liên minh Nông nghiệp khu vực ASEAN (Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á) là một ví dụ thành công tiêu biểu. Các quốc gia ASEAN đã ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác nhằm tăng cường an ninh lương thực. Thông qua các hiệp định thương mại tự do, các nước trong khu vực giảm thuế xuất nhập khẩu nông sản nhằm tự bảo đảm nguồn cung nội khối và thúc đẩy chuyển giao công nghệ. Những nỗ lực này góp phần tạo ra một thị trường lương thực ổn định, bền vững trong khu vực trong những năm qua.

Việc phụ thuộc vào thương mại toàn cầu khiến cho vấn đề ngoại giao vì an ninh lương thực ngày càng bức thiết.

Liên minh châu Âu (EU) cũng đang triển khai chiến lược "Green Deal" với mục tiêu chuyển đổi nền kinh tế xanh, trong đó bao gồm cả việc đảm bảo an ninh lương thực. Các chương trình tài trợ cho nông dân, ứng dụng công nghệ xanh và xây dựng các hệ thống phân phối lương thực bền vững là những bước đi cụ thể nhằm giảm thiểu rủi ro do biến đổi khí hậu gây ra. Đồng thời, EU tích cực mở rộng các mối quan hệ đối tác thương mại với các quốc gia đang phát triển để đa dạng hóa nguồn cung.

Các quốc gia đang phát triển với sự thay đổi nhanh của cơ cấu dân số, xã hội càng cần tích cực triển khai các chương trình đảm bảo an ninh lương thực của riêng mình, đồng thời tận dụng cơ hội này để gia tăng sức ảnh hưởng. Một ví dụ điển hình là Ấn Độ, khi đẩy mạnh chương trình cải tiến công nghệ nông nghiệp và tham gia các diễn đàn thương mại quốc tế, quốc gia này không chỉ giảm bớt tình trạng đói nghèo mà còn xuất khẩu thành công một số lượng lớn sản phẩm nông nghiệp, trở thành quốc gia có tầm ảnh hưởng trên bản đồ lương thực những năm gần đây.

Xu hướng tương lai cho thấy, ngoại giao vì an ninh lương thực sẽ ngày càng được đẩy mạnh thông qua việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT) và dữ liệu lớn (Big Data) trong việc dự báo và quản lý chuỗi cung ứng lương thực. Việc sử dụng công nghệ không chỉ giúp cải thiện năng suất nông nghiệp mà còn hỗ trợ việc xây dựng các hệ thống cảnh báo sớm về thời tiết và dịch bệnh, từ đó nâng cao khả năng ứng phó của các quốc gia.

Ngoại giao vì an ninh lương thực đang dần trở thành một chiến lược toàn diện trong bối cảnh thế giới đối mặt với những thách thức chưa từng có về khí hậu, kinh tế và địa chính trị. Việc tích hợp các yếu tố như chính sách thương mại, hợp tác công nghệ và đối thoại đa phương không chỉ giúp các quốc gia bảo đảm nguồn cung lương thực cho dân số mà còn góp phần ổn định trật tự quốc tế. Nếu các quốc gia không chủ động chuyển mình và hợp tác chặt chẽ trong lĩnh vực này, nguy cơ khủng hoảng lương thực có thể gia tăng, đe dọa đến sự ổn định và phát triển bền vững của cả khu vực và toàn cầu.

Tiểu Phong