Ngọt mặn trên đồng muối Sa Huỳnh

Nhọc nhằn trên đồng nắng

Những diêm dân ơi ới gọi nhau khi nắng bắt đầu đổ dài ánh bình minh trên đồng muối Sa Huỳnh. Từ những lối đi trong các thôn nhỏ, những bóng người túa ra trải dài theo bóng nắng với tiếng cười hòa vang trên không gian xanh ngắt của ngày mới. Muối được giá, diêm dân ai cũng mừng vui. Bởi lâu lắm rồi giá muối mới cao đến như thế.

Nhiều năm qua, do sự bùng nổ của muối công nghiệp khiến cho các nơi sản xuất muối quy mô nhỏ dần lụi tàn, bỏ hoang nhiều cánh đồng muối vùng ven biển, gây ảnh hưởng nặng nề về kinh tế, xã hội và môi trường. Sa Huỳnh là vựa muối lớn nhất của miền Trung cũng không tránh khỏi sự mất mát ấy.

Nhiều năm về trước khi muối mất giá, người làng muối chỉ biết đăm đắm nhìn con nước, nhìn ruộng muối kết tinh trắng xóa từng ngày, muốn bỏ muối bỏ ruộng nhưng rồi họ lại tặc lưỡi, lại vác cào ra đồng, rồi trên khuôn mặt mặn chát chẳng biết là vì nước mắt hay vì hơi muối bay lên, họ túc tắc, cần mẫn, cam chịu, lặng lẽ giữ nghề như thế, từng vụ, từng năm, từng đời người.

Những thời điểm khi giá muối xuống cực thấp chỉ 400đ/kg, diêm dân Sa Huỳnh mất ăn mất ngủ. Đồng muối ở đó, tài sản cả gia đình ở đó, là cái nghề cái nghiệp tổ tiên và cha ông đã trao truyền lại, là sự sống không chỉ của một nhà, mà của hàng ngàn người ở dải đất hẹp ven biển này. Bỏ sao đành.

Chiếc nón lá đã sờn quai không đủ để bớt đi cái nắng trưa hè bỏng rát, ông Tánh (57 tuổi, Sa Huỳnh, Quảng Ngãi) bộc bạch: “Mấy đời dân đây làm muối, cái nghề cái nghiệp của tổ tông truyền lại nhiều đời rồi. Thời gian gần đây giá muối tăng cao nên diêm dân rất mừng. Hiện nay là 4.000 đồng/kg, nhưng cũng hết muối để bán. Giá cao từ niên vụ năm ngoái tới tận bây giờ. Hồi đầu là 1.800 đồng/kg, sau đó cứ tăng dần!”.

Người dân Sa Huỳnh vẫn luôn bám trụ mưu sinh bằng nghề muối

Niên vụ mới vẫn chưa bắt đầu, trong khi đó sản lượng của niên vụ cũ đã tiêu thụ hết nên dù giá đang ở mức cao, nhiều diêm dân vẫn không còn muối để bán. Theo ông Nguyễn Hữu Chánh - Chủ nhiệm HTX Muối 2 (Đức Phổ, Quảng Ngãi), chỉ tính riêng HTX đã bán 1.500 tấn muối với mức cao nhất là 4.000 đồng/kg. Trong khi đó, nhu cầu thị trường vẫn rất cao nhưng diêm dân lại không còn muối để bán.

Muối được giá, nhiều diêm dân vui mừng vùi mình trong màu trắng của muối giữa nắng rực lửa và trời xanh ngắt không mây. Những giọt mồ hôi nhỏ xuống đồng muối, chưa kịp chạm đất đã hóa thành khí bay lên vì quá nắng nóng. Vào đầu giờ chiều, dưới cái nắng như đổ lửa, các diêm dân tỏa ra đồng muối, người cào, người gánh tất bật cho việc thu hoạch muối. Với nghề làm muối, 3 giờ sáng họ đã phải thức dậy chuẩn bị đi làm.

Đến buổi trưa là thời gian nghỉ ngơi, những bữa ăn vội vã, cốt chống đói cho công việc nặng nhọc. Người xách, người mang những gô cơm, chiếc bánh, vài ba quả chuối… ăn nhanh giữa cánh đồng nắng cháy để kịp tiến độ làm việc của mọi người. Cứ thế ngày qua ngày, những diêm dân luôn gồng mình trên cánh đồng muối để mưu sinh.

Thời điểm này thời tiết khá đẹp, diêm dân có thể làm muối tốt hơn

Hàng trăm năm qua, nghề muối đã gắn bó với người dân mảnh đất này. Cái nắng cái gió, vị mặn của muối, cuộc sống của họ đã bện chặt, đã ngấm vào máu thịt của những người dân nơi đây. Nhưng với tình cảnh hiện tại, nhiều người đã muốn bỏ đồng muối. Những diêm dân vốn đã quen nghề, họ làm việc trên đồng muối đến khi mặt trời khuất bóng. Vất vả là thế, nhưng những diêm dân ở Sa Huỳnh suốt bao nhiêu năm nay vẫn bám đất trên những thửa ruộng muối để mưu sinh. Giá muối cao khiến khuôn mặt ai cũng bừng sáng vì hy vọng niên vụ mới được mùa được giá.

Nụ cười diêm dân

Muối Sa Huỳnh được xếp vào loại quy mô và nổi tiếng bậc nhất ở dải đất miền Trung. Thế nhưng hạt muối ở vùng đất này vẫn long đong, không có đầu ra ổn định. Làm thế nào để những thân phận tảo tần một nắng hai sương trên đồng muối sống được với nghề là câu hỏi trăn trở với nhiều người con xứ biển Sa Huỳnh.

Hoa muối không chạm đất nên rất sạch, là thứ gia vị hảo hạng rất được ưa chuộng bởi nhiều đầu bếp nổi tiếng trên thế giới

Trên mênh mông đồng muối trắng thấp thoáng bóng những người đội nắng cào muối. Dường như muối ở đây đã chắt chiu cả những giọt mồ hôi của người lao động. Thế nên, muối bao giờ cũng mặn mòi vị biển và vị vất vả của con người. Thông thường, vụ muối Sa Huỳnh kéo dài từ tháng 2 đến tháng 8 mỗi năm, năng suất cao nhất là vào tháng 5 và tháng 6. Thời tiết nắng ráo sẽ thuận lợi cho nghề làm muối.

Nhìn những hạt muối trắng tinh khiết, mang hương vị mặn mòi của biển, ít ai có thể nghĩ rằng, để có được những hạt muối đó thì người diêm dân phải trải qua bao nỗi nhọc nhằn. Nghề muối rất cơ cực, để đưa ruộng muối vào sản xuất, diêm dân phải có những bước chuẩn bị hết sức công phu với những việc cải tạo nền đất, nạo vét, phơi bùn, nện chắc nền ruộng. Một vụ muối người dân phải mất 1-2 tháng để chuẩn bị.

Theo nhiều diêm dân, đểsản xuất muối trắng, người dân phải đầu tư khoảng 60 triệu đồng/ 1.000m2 để lót bạt, chưa kể chi phí xăng dầu bơm nước mặn vào ruộng muối, thuê mướn công nhân làm bờ bao, san bằng mặt ruộng… và đến khi thu hoạch còn phải thuê công nhân cào, vác muối lên tu. Giá muối tăng cao như hiện nay giúp người làm muối có lãi, cải thiện được đời sống.

Khi ánh bình minh vừa ló rạng, những diêm dân đã ra đồng

Trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi hiện có 3 công ty chế biến muối, với công suất 5.000 tấn sản phẩm/năm. Các công ty được đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị tương đối đầy đủ, đảm bảo các điều kiện sản xuất kinh doanh. Một điều đáng mừng hơn, khi đồng muối Sa Huỳnh là một trong số ít những cánh đồng còn giữ nguyên lối sản xuất truyền thống nền đất, và nhiều khu vực được cải tiến để nâng cao chất lượng muối. Muối Sa Huỳnh nổi tiếng là có vị mặn ngon được nhiều người biết đến.

Năm 2017, cô gái trẻ Phạm Hồng Thắm sau khi tốt nghiệp chuyên ngành Luật ở TP Hồ Chí Minh đã quyết định về lại quê nhà để nâng tầm cho hạt muối quê mình. Thắm quyết tâm tạo dựng sản phẩm muối sạch với giá trị cao hơn và bắt đầu cùng diêm dân sản xuất hoa muối trên chính cánh đồng Sa Huỳnh, được nhiều khách hàng tin yêu đón nhận.

Để có muối sạch đảm bảo chất lượng đưa ra thị trường tiêu thụ, Thắm cùng người thân tìm đến nhiều gia đình diêm dân để thuyết phục họ tuân thủ sản xuất theo một số yêu cầu để nâng cao giá trị hạt muối từ 4 đến 6 lần so với thị trường. Xưởng của cô gái trẻ đã làm ra được nhiều sản phẩm muối có giá trị rất cao như: hoa muối có giá bán là 34.000/kg, gấp 17 lần giá muối nguyên liệu; muối ống tre giá 100.000/kg, gấp 50 lần giá muối nguyên liệu… Từ năm 2019 đến nay, bình quân mỗi năm cơ sở chế biến muối của chị Thắm đã tiêu thụ cho diêm dân Sa Huỳnh 200 tấn muối. Đến nay, từ không biết hoa muối là gì, hai chữ hoa muối đã trở thành tên gọi quen thuộc đối với khách hàng các diêm dân ở Sa Huỳnh.

Dù vất vả nhưng diêm dân vẫn bền bỉ với nghề

Cánh đồng muối Sa Huỳnh vẫn là kế sinh nhai của khoảng 2.400 diêm dân thuộc 3 tổ dân phố là Tân Diêm, Thạnh Đức 1 và Long Thạnh 1. Muối Sa Huỳnh đã được công nhận nhãn hiệu tập thể "Muối Sa Huỳnh" do Cục Sở hữu trí tuệ công nhận vào năm 2011. Đây là điều kiện để diêm dân Sa Huỳnh yên tâm đầu tư phát triển, bảo tồn nghề truyền thống. Theo diêm dân ở Sa Huỳnh nghề sản xuất muối đã giúp nhiều người ở địa phương có cuộc sống khá giả, thoát nghèo trên chính mảnh đất của quê hương. Bà Trần Thị Nhớ (phường Phổ Thạnh, thị xã Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi) phấn khởi cho biết, muối hiện tại có giá cao nhất trong vòng 10 năm qua.

Chưa kể, những hạt muối được sản xuất và chế biến hoa muối không chạm đất nên rất sạch, có vị mặn dịu và nhạt nhất nhưng vẫn giữ nguyên khoáng chất có trong muối biển. Đây là thứ gia vị hảo hạng rất được ưa chuộng bởi nhiều đầu bếp nổi tiếng trên thế giới. Muối Sa Huỳnh vốn đã có thương hiệu, bây giờ bà con diêm dân càng thêm tin tưởng với cách làm mới và đầu ra ổn định khi bán muối. Nhiều người vẫn mong rằng, cánh đồng Sa Huỳnh được bảo tồn nguyên vẹn để chất vị muối Sa Huỳnh sẽ được lưu truyền mãi về sau.

Tiêu Dao