'Người đàn bà thép' và bước ngoặt chính trường Nhật Bản

Bền bỉ vượt định kiến

Trong một chính trường mà phần lớn đối thủ đều xuất thân từ tầng lớp tinh hoa, tân Thủ tướng Nhật Bản Takaichi, sinh năm 1961, trong một gia đình bình dân ở tỉnh Nara, vùng đất nổi tiếng với những ngôi chùa cổ, những cánh rừng và đồi cỏ. Mẹ bà là cảnh sát địa phương, còn cha là công nhân một nhà máy sản xuất phụ tùng ô tô.

Từ thời trẻ, bà Takaichi đã nhận thức được những áp lực mà phụ nữ Nhật Bản phải đối mặt. Trong một cuốn sách xuất bản năm 2024, bà kể, mẹ bà muốn con gái trở thành "bông hồng đỏ thắm, phải giữ nét duyên dáng nữ tính nhưng vẫn có gai nhọn để đối đầu với cái sai". Trước kì vọng của cha mẹ, Takaichi đã từ bỏ ngôi trường tư thục danh tiếng ở Tokyo để theo học ngành kinh tế tại Đại học Kobe, cách nhà khoảng 80 km. Takaichi từng mong muốn được chuyển ra ngoài ở riêng, nhưng bị mẹ phản đối vì không muốn con gái sống một mình trước khi kết hôn. "Tôi mơ ước có lâu đài của riêng mình", bà Takaichi viết trong cuốn hồi ký năm 1992.

Hình ảnh bà Takaichi thời trẻ bên chiếc motor yêu thích.

Nhưng, những áp lực vô hình từ bên ngoài không khiến bà từ bỏ những sở thích cá tính. Takaichi yêu nhạc rock và từng là tay chơi trống trong một ban nhạc heavy metal. Bà cũng thích lái mô tô với mái tóc nhuộm hồng. Sau khi tốt nghiệp trường đại học đầu tiên, bà Takaichi theo học Học viện Quản lý và Chính phủ Matsushita, cơ sở đào tạo danh tiếng cho các chính trị gia tương lai.

Nửa sau thập niên 1980, thời điểm căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Nhật Bản leo thang, bà Takaichi tò mò về cách người Mỹ nhìn Nhật Bản. Bà ấn tượng với bài phát biểu hạ nghị sĩ Schroeder vào năm 1987 khi tuyên bố không tranh cử tổng thống. Vì vậy, bà quyết định sang Mỹ làm việc trong văn phòng của Schroeder, nơi bà tìm hiểu cách thức Quốc hội Mỹ hoạt động và chính sách đối ngoại mà nước này theo đuổi. Dù hiểu rõ Mỹ là đồng minh quan trọng, bà Takaichi rút ra kết luận người Mỹ "hay xếp chung Nhật Bản với Trung Quốc và Hàn Quốc". "Nếu Nhật Bản không tự bảo vệ mình, số phận đất nước sẽ luôn phụ thuộc vào quan điểm của người Mỹ", bà nhận định.

Trở về Nhật Bản, bà Takaichi trở thành một người dẫn chương trình - nhà bình luận chính trị. Bà làm công việc này thời gian ngắn, nhưng nổi tiếng tranh luận rất quyết liệt. Năm 1992, bà ra tranh cử lần đầu vào Hạ viện Nhật Bản với tư cách ứng cử viên độc lập, nhưng không thành công. Năm 1993, sự nghiệp chính trị của bà chính thức bước sang trang mới khi trở thành nghị sĩ, đại diện cho chính quê hương Nara. Khi đó, bà nhận được sự ủng hộ nhiệt của cha mẹ. Cha bà thậm chí đã dùng tiền tiết kiệm hưu trí để hỗ trợ chiến dịch tranh cử của con gái.

Hoạt động tại quốc hội, bà Takaichi thấu hiểu hơn những khó khăn của một phụ nữ làm chính trị. Các đồng nghiệp nam đôi khi tỏ ra coi thường bà và họ thường giải quyết công việc ở phòng tắm, nơi không phù hợp để gặp gỡ các nữ nghị sĩ. "Rất khó để gặp riêng những người đàn ông này", bà nói vào năm 1993. "Mọi người sẽ chú ý nếu tôi đến gặp họ, mà tôi lại không muốn bị đồn thổi và cuốn vào những bê bối".

Tuy nhiên, nhờ tài năng và nỗ lực phi thường, bà đã xây dựng một liên minh bền vững với ông Shinzo Abe, nhà lập pháp xuất thân từ gia đình tinh hoa theo chủ nghĩa dân tộc. Hai người tìm thấy tiếng nói chung trong các vấn đề như tăng chi tiêu quân sự hay thêm nhiều yếu tố yêu nước hơn vào sách giáo khoa lịch sử. Aljazeera mô tả bà là học trò cưng của ông Abe. Khi được bầu làm thủ tướng lần đầu tiên năm 2006, ông Abe đã bổ nhiệm bà vào nội các, giữ chức Bộ trưởng Phụ trách các vấn đề Okinawa và các vùng lãnh thổ phía Bắc (2006-2007). Trong giai đoạn nắm quyền từ 2012, ông cũng đưa bà Takaichi vào vị trí then chốt là Bộ trưởng Nội vụ và Truyền thông (2014-2017 và 2019-2020). Ngoài ra, bà còn từng là Bộ trưởng An ninh kinh tế (2022-2024) và Chủ tịch Hội đồng Nghiên cứu chính sách của LDP trong 3 nhiệm kì.

Bà Takaichi từng thuyết phục ông Abe tái tranh cử năm 2021, nhưng ông từ chối và ủng hộ bà tham gia cuộc đua. Tuy nhiên, bà đã thua cựu Thủ tướng Fumio Kishida. Bà tiếp tục chạy đua năm 2024, nhưng thất bại trước ông Shigeru Ishiba. Khi Thủ tướng Ishiba từ chức hồi tháng 9 sau loạt thất bại bầu cử của đảng LDP, bà Takaichi một lần nữa nhắm tới vị trí lãnh đạo đảng. Bà đã đánh bại 4 nam đồng nghiệp và trở thành lãnh đạo LDP đúng dịp kỉ niệm 70 năm thành lập.

Kỷ nguyên chính trị mới

Takaichi có nhiều đam mê, nhưng thần tượng lớn nhất cuộc đời bà là "bà đầm thép" nước Anh Margaret Thatcher. Takaichi thường xuyên xuất hiện trong những bộ vest xanh giống thần tượng và bà cũng được gọi là "người đàn bà thép" vì khuynh hướng chính trị bảo thủ đúng phong cách Nhật Bản. Stephen Nagy, giáo sư chính trị tại Đại học Cơ đốc giáo Quốc tế Nhật Bản, cho biết chính trị bảo thủ ở Nhật Bản có phần khác biệt so với phương Tây: "Bảo thủ ở Nhật Bản có nghĩa là theo đuổi sức mạnh an ninh, cứng rắn với Trung Quốc và cương quyết trong quan hệ Nhật-Mỹ. Nó cũng đồng nghĩa với việc bảo vệ thể chế Nhật hoàng. Ngoài ra, nó còn đồng nghĩa với một chính phủ sẵn sàng can thiệp, cung cấp các chương trình phúc lợi xã hội".

Tân Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi.

Thực tế các tuyên bố của bà Takaichi cho thấy rõ điều đó. Tân Thủ tướng Nhật Bản có quan điểm "diều hâu" với Trung Quốc và Triều Tiên, cứng rắn với Hàn Quốc. Với Mỹ, bà ủng hộ liên minh giữa Tokyo và Washington, nhưng từng phát biểu: "Chúng ta hoàn toàn không thể có tư duy phụ thuộc vào Mỹ về mọi thứ". Suốt quá trình tranh cử, bà Takaichi kêu gọi Nhật Bản đàm phán lại các điều khoản trong thỏa thuận thuế quan-đầu tư trị giá hơn 500 tỷ USD mà người tiền nhiệm của bà kí với Mỹ; đồng thời kêu gọi bảo vệ ngành sản xuất tại Nhật Bản để ứng phó với hàng rào thuế quan "Nước Mỹ trên hết" của Tổng thống Donald Trump.

Về an ninh - quốc phòng, bà Takaichi tin vào việc cần tăng cường năng lực quốc phòng thông qua đầu tư vào lĩnh vực quốc phòng - an ninh và sửa đổi hiến pháp nhằm "cởi trói" cho quân đội khỏi những ràng buộc sau nhiều thập kỷ theo chủ nghĩa hòa bình hậu chiến. Bà thúc đẩy cách tiếp cận "đưa Nhật Bản trở lại đỉnh cao", trong đó ủng hộ thắt chặt chính sách nhập cư. Về các vấn đề xã hội, bà phản đối hôn nhân đồng giới và tin rằng quyền kế vị hoàng gia vẫn nên ưu tiên cho nam giới.

Tuy "diều hâu" trong đối ngoại và an ninh - quốc phòng, bà Takaichi khá "bồ câu" trong vấn đề kinh tế. Bà từng nêu sáng kiến "Sanaenomics" có nhiều điểm tương đồng với "Abenomics" của cố Thủ tướng Abe, trong đó có 3 trụ cột chính là: nới lỏng tiền tệ, chi tiêu công mạnh mẽ và cải cách cơ cấu. Bà ủng hộ tín dụng thuế, ủng hộ tăng chi tiêu công và phản đối tăng lãi suất của ngân hàng trung ương. "Bà ấy muốn khiến Nhật Bản trở nên mạnh mẽ và thịnh vượng hơn vì chính người dân Nhật Bản cũng như vì thế giới", Yoshiko Sakurai, nhà báo kiêm nhà hoạt động ủng hộ Thủ tướng Takaichi, nói trên News York Times. "Bà ấy cởi mở nhưng hiểu rằng chúng ta phải giữ bản sắc Nhật Bản. Chúng ta phải hiểu rõ văn hóa, truyền thống, triết lý và lịch sử".

Tại thành phố Kashihara ở Nara, quê hương bà Takaichi, nơi có dân số khoảng 125.000 người, bạn bè và những người ủng hộ đã ăn mừng chiến thắng của bà, cầu nguyện cho bà thành công tại các ngôi đền địa phương và gửi hoa lan trắng đến chúc mừng. Những ngày qua, phần đông cử tri ủng hộ bà đã đặt kì vọng vào việc nữ Thủ tướng Nhật Bản có thể đưa nước này thoát khỏi tình trạng kinh tế yếu, đồng thời cải thiện vị thế của phụ nữ trên chính trường và trong xã hội.

Guardian cho biết, Nhật Bản xếp hạng 118/148 quốc gia trong Chỉ số Khoảng cách giới toàn cầu năm 2025, thấp nhất trong số các quốc gia G7. Phụ nữ chỉ nắm giữ khoảng 16% số ghế ở Hạ viện và 26% ở Thượng viện, khiến Nhật Bản trở thành một trong những quốc gia phát triển có thứ hạng thấp nhất về đại diện chính trị của phụ nữ. Khi thành lập chính phủ, bà Takaichi đã lựa chọn 2 nữ chính trị gia vào nội các. "Tôi rất coi trọng cơ hội bình đẳng và cả sự tham gia của mọi tầng lớp nhân dân. Tôi thành lập nội các với ý tưởng này, tập hợp sức mạnh tổng hợp của tất cả các thế hệ", bà nêu rõ.

Tuy vậy, chặng đường theo đuổi các chính sách bảo thủ đó của bà Takaichi sẽ không dễ dàng. AlJazeera cho hay, bà Takaichi là thủ tướng thứ tư của Nhật Bản trong vòng 5 năm qua và bà nắm quyền khi LDP ở thế yếu. Mặc dù LDP là lực lượng chính trị thống trị ở Nhật Bản thời hậu chiến, đảng này đã mất vị trí đa số ở cả 2 viện của cơ quan lập pháp trong 2 năm qua và phải liên kết với các đảng phái khác để chiếm ưu thế. Trong bài phát biểu đáng chú ý trên cương vị mới, tân Thủ tướng Nhật nói: "Tôi sẽ loại bỏ cụm từ "cân bằng công việc - cuộc sống" trong từ điển của mình. Tôi sẽ làm việc, làm việc, làm việc, làm việc và làm việc".

Nguyễn Phùng