Người giữ hồn dân ca Khơ Mú ở Mường Và

Nghệ nhân Vì Thị Ơi (giữa), bản bản Cang Ôn, xã Mường Và, biểu diễn hát dân ca Khơ Mú và đệm nhạc bằng kèn lá.

Nghệ nhân Vì Thị Ơi, cho biết: Hát dân ca Khơ Mú thường được biểu diễn trong các sự kiện cầu mùa, lễ cưới, dịp Tết cổ truyền, mừng nhà mới, đám hiếu... Những làn điệu thể hiện rõ nét văn hóa trong phong tục và đời sống thường ngày gắn bó với thiên nhiên. Đặc biệt, những bài hát, điệu tơm thường được kết hợp với múa phụ họa và chơi các nhạc cụ truyền thống để thêm phần sôi động, hấp dẫn, như đàn nhị, khèn bè, kèn lá, trống, chiêng, cây sênh tiền…

Nghệ nhân ưu tú Vì Thị Ơi.

Khi mới lên 13 tuổi, bà Ơi đã theo mẹ, các bà, các chị trong bản, trong xã đi biểu diễn, hát dân ca Khơ Mú ở nhiều nơi, sau đó tự học, tự nhớ các bài dân ca, cùng với sự chỉ dạy của mẹ, bà đã hát thành thạo các bài dân ca cổ. Sau đó, bà đi hát phục vụ các chương trình văn nghệ, lễ hội ở các bản, các xã trong huyện và nhiều nơi ở tỉnh Lai Châu, Điện Biên, Hòa Bình...

Hiện nay, bà Ơi thành thạo 3 làn điệu dân ca Khơ Mú, gồm các bài hát trong sinh hoạt đời thường (giao duyên, cưới xin, mừng nhà mới…); bài hát lễ nghi (ma chay, lễ hội…), bài hát tín ngưỡng (thờ cúng tổ tiên, thần linh, núi rừng, sông suối, mưa gió…). Trong các bài hát dân ca Khơ Mú, làn điệu Tơm cổ (hát giao duyên) là kể lại các câu chuyện sinh hoạt đời thường của gia đình, cộng đồng bản; lời chúc phúc cho đôi lứa trong lễ cưới, lễ hỏi; cảm ơn Đảng, Bác Hồ và ước mơ được gửi gắm trong những ngày đầu xuân năm mới...

Nghệ nhân Vì Thị Ơi dạy hát dân ca Khơ Mú cho đội văn nghệ bản.

Bên cạnh đó, bà Ơi còn sáng tác các lời ca mới phỏng theo các làn điệu dân gian, làn điệu cổ, phù hợp với sự phát triển, đổi mới của cuộc sống. Bà đã sáng tác trên 100 bài hát với chủ đề ca ngợi Đảng, Bác Hồ mang lại cho nhân dân cuộc sống ấm no; bản làng vui đón tết; xóa bỏ cây thuốc phiện; động viên con cháu phấn đấu xây dựng cuộc sống…

Am hiểu và thuộc nhiều bài dân ca Khơ Mú, bà Ơi được cử tham gia các chương trình do huyện, tỉnh, khu vực tổ chức và đã nhận được nhiều giải thưởng, như: Giải nhất tiết mục “Mặt trời và bố mẹ” tại Ngày hội văn hóa, thể thao, du lịch các dân tộc vùng Tây Bắc lần thứ XI năm 2009, tại tỉnh Lai Châu; giải A tiết mục “Người Khơ Mú lên nương trồng lúa” tại Ngày hội giao lưu văn hóa, thể thao và du lịch vùng biên giới Việt Nam - Lào, lần thứ II, năm 2017; Huy chương Vàng đơn ca nữ “Xóa bỏ thuốc phiện” tại Hội diễn nghệ thuật quần chúng tỉnh Sơn La lần thứ 13…

Nhiều người trong bản, trong xã Mường Và theo bà Ơi học biểu diễn, phụ họa, hát dân ca Khơ Mú.

Nghệ nhân ưu tú Vì Thị Ơi luôn nhiệt tình với phong trào văn hóa văn nghệ ở cơ sở. Nhiều năm nay, bà dành nhiều tâm huyết truyền dạy, xây dựng đội múa, đội hát dân ca, chơi nhạc cụ dân tộc, với mong muốn lưu giữ nét văn hóa truyền thống của dân tộc Khơ Mú ở vùng biên giới này.

Nghệ nhân ưu tú Vì Thị Ơi (bên trái) hướng dẫn thành viên đội văn nghệ bản vấn khăn đội đầu của dân tộc Khơ Mú khi biểu diễn văn nghệ.

Trường Sơn