Người trẻ 'dệt' chiếu xưa

Ðón khách Tây chẻ cói, dệt chiếu

Sáng sớm, một nhóm khách Tây thong thả đạp xe trên những con đường nhỏ tăm tắp, xanh um đôi bờ chè Tàu ở “ốc đảo” Kim Bồng. Dừng chân bên căn nhà nhỏ treo tấm bảng gỗ nghề dệt chiếu Kim Bồng, du khách trầm trồ trước thảm cói nhuộm đủ màu xanh đỏ “tắm nắng” bên mép nước Thu Bồn. Trước thềm, chị Phạm Thị Công (SN 1989, phường Hội An, TP Đà Nẵng) đang tỉ mẩn thắt những sợi dọc trên khung dệt chiếu. Thấy đoàn khách, chị Công đon đả chỉ chỗ dựng xe, hỏi thăm và giới thiệu cho khách về workshop trải nghiệm.

Phát cho mỗi vị khách một chiếc nón lá, chị đạp xe dẫn khách đến cánh đồng cói lẩn khuất giữa những bụi cỏ cao quá đầu người. Chỉ tay về những dải cói xanh bạt ngàn cao gần 2 mét, chị Công kể trước đây, cả khu vực này đều trồng cói, phụ nữ trong làng chủ yếu làm nghề chiếu. Lâu dần, trước sự cạnh tranh của các loại chiếu công nghiệp, làng chiếu Kim Bồng trầm lắng. Những người thợ dần bỏ khung dệt, làm đủ thứ nghề khác để mưu sinh. Đến nay, cả làng nghề chỉ còn vài hộ gắn bó với nghề chiếu, đa phần đều là người lớn tuổi. Mỗi ngày, những khung dệt vẫn lách cách, níu giữ làng nghề vang bóng một thời.

Sau khi tham quan tìm hiểu về nguyên liệu làm chiếu, nhóm du khách trở về lại khu vực trải nghiệm. Ôm bó cói to còn thoang thoảng mùi cây cỏ, mùi nhựa mới, chị Công lấy dụng cụ, hướng dẫn khách chẻ cói. Đôi tay chai sần đầy những vết cắt thoăn thoắt chẻ đôi từng sợi cói dài, bó thành từng bó nhỏ trong ánh mắt đầy kinh ngạc của những vị khách. Vừa làm, chị vừa trò chuyện, bật mí cho khách các mẹo chẻ cói vừa nhanh, vừa đều. Nhận cây dao chẻ, chị Charlotte White (du khách Australia) lóng ngóng cầm sợi cói và thực hành. Dưới sự hướng dẫn của “cô giáo” Công, chỉ sau khoảng đôi chục sợi cói, chị đã có thể chẻ cói nom chuyên nghiệp không khác gì người làng.

Đến với workshop làm chiếu Kim Bồng, du khách được trở thành những người nông dân, những người thợ dệt của làng nghề, trải nghiệm đầy đủ tất cả các công đoạn để tạo ra một tấm chiếu, từ cắt cói, chẻ cói, phơi cói, nhuộm màu, lên khung và dệt. Dù những buổi trải nghiệm có thể kéo dài 4 - 5 tiếng nhưng du khách vẫn rất hào hứng và tận hưởng. “Mỗi buổi, tôi dám đón đoàn dưới 10 khách để đảm bảo trải nghiệm trọn vẹn nhất. Mỗi khi khách nhớ đến làng nghề sẽ nhớ về sự hồn hậu, chân chất nhưng cũng đánh giá cao sự chuyên nghiệp và chu đáo của các tua “nhà quê”, chị Công chia sẻ.

Sau hơn một giờ đồng hồ lúi húi bên khung dệt, chị Charlotte đã hoàn thành tấm chiếu nhỏ dài rộng chưa đến 2 găng tay. Chị cũng há hốc kinh ngạc khi biết để dệt một tấm chiếu thông thường, người thợ mất khoảng 5 - 6 giờ đồng hồ. “Rất đáng kinh ngạc, chỉ bằng một que tre và tấm gỗ kéo ra kéo vào trên khung dệt, họ có thể làm ra tấm chiếu với đủ màu sắc rực rỡ. Được đến đây, vào vai người thợ làm chiếu trong một buổi sáng thực sự là trải nghiệm ấn tượng và độc đáo trong thời gian ở lại Hội An”, chị Charlotte nói.

Giữ nghề xưa bằng du lịch cộng đồng

Vốn là hướng dẫn viên du lịch tiếng Trung, dịch bệnh COVID-19 khiến mọi thứ ngưng trệ. Những ngày tháng nghỉ dịch, chị Công dành nhiều thời gian tìm hiểu, suy ngẫm về nghề dệt chiếu truyền thống của gia đình. Ký ức về những trưa nắng chang chang phơi cói, những buổi chiều ngồi giúp mẹ, giúp bà dệt chiếu bên sông thôi thúc chị phải làm một điều gì đó để giữ lấy làng nghề trăm tuổi đã nuôi lớn biết bao thế hệ người dân ở đây.

Du khách tập dệt chiếu dưới sự hướng dẫn của chị Công. Ảnh: Giang Thanh

Vốn sẵn các mối quan hệ khi làm hướng dẫn viên, chị Công quyết định mở Cơ sở sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ cói Kim Bồng. Chị đầu tư sửa sang lại căn nhà của gia đình trở thành nơi để du khách tham quan, khám phá nghề truyền thống. Đa phần những du khách ghé chân lại không gian trải nghiệm nghề chiếu Kim Bồng đều thích thú khi nghe cô chủ trẻ kể về nghề chiếu đã truyền đời qua 4 thế hệ của gia đình. Được gặp mẹ, bà ngoại của chị Công - những người phụ nữ đã dành cả cuộc đời bên khung dệt, họ đều ấn tượng và ngỏ ý chụp chung một tấm ảnh làm kỷ niệm.

Từ việc bán tua tham quan ban đầu, chị Công mày mò xây dựng workshop trải nghiệm nghề làm chiếu, vận động sự tham gia hỗ trợ của các thành viên trong gia đình, những người hàng xóm từng làm nghề. Với gia tài là khung dệt 60 năm tuổi của bà, ngày ngày, chị đón từng đoàn khách quốc tế ghé lại, kể về câu chuyện làng nghề, về nỗ lực của những người trẻ để giữ nghề và làm kinh tế bằng nghề truyền thống của quê hương. Tiếng lách cách, lộc cộc của khung dệt lại vang vọng bên dòng Thu Bồn, dưới những rặng tre rì rào đã ru lớn bao đứa trẻ của làng chiếu Kim Bồng.

Bên cạnh chiếu truyền thống, chị mày mò để sáng tạo thêm đồ thủ công mỹ nghệ từ sợi cói như: đèn lồng, quạt, tấm lót ly, đệm ngồi… với đa dạng các họa tiết, hoa văn độc đáo làm phong phú thêm sản phẩm. “Nghề dệt chiếu truyền thống giờ không thể cạnh tranh với chiếu công nghiệp, bởi vậy, tôi hướng đến thị trường khách du lịch. Sản phẩm của làng chiếu truyền thống không chỉ là những tấm chiếu giá đôi ba trăm mà cả ngày công mới dệt được 1 - 2 tấm mà là giá trị truyền thống trăm năm của làng nghề, là những sản phẩm mà khách được tự tay dệt nên và mang về làm kỷ niệm”, chị Công chia sẻ.

Chị Charlotte (du khách Australia) hào hứng chẻ sợi cói, chuyên nghiệp như người làng nghề Ảnh: Giang Thanh

Tham gia workshop, du khách được tìm hiểu và làm thử tất cả các công đoạn làm nên một tấm chiếu truyền thống. Ảnh: Giang Thanh

Hiện, mỗi tháng cơ sở sản xuất của chị Công cung cấp ra thị trường hàng trăm sản phẩm hàng lưu niệm từ chiếu cói, đem lại thu nhập ổn định cho gia đình, tạo việc làm cho nhiều chị em phụ nữ địa phương. Mô hình của chị Công cũng truyền cảm hứng cho một số hộ trong làng quay trở lại với nghề truyền thống để khai thác du lịch.

Đầu năm 2025, nghề chiếu cói Kim Bồng được công nhận là nghề truyền thống của tỉnh Quảng Nam (cũ). Từ tiền đề đó, chính quyền địa phương triển khai nhiều hoạt động gắn nghề truyền thống với du lịch, thương mại hóa sản phẩm gắn với du lịch để giữ bảo tồn, tôn vinh nghề và người làm nghề…

Giang Thanh