Nguồn gốc bất ngờ của xe tuk-tuk Thái Lan

Xe tuk-tuk trên đường phố BangKok, Thái Lan. Ảnh: Виктор Соломоник/Pexels.

Nhắc đến Thái Lan, bên cạnh ẩm thực đường phố, chùa chiền và dòng người tấp nập, hình ảnh dễ nhận ra nhất chính là những chiếc xe 3 bánh lắc lư trong tiếng động cơ “tuk-tuk”. Tuy nhiên, ít ai biết “huyền thoại” ba bánh này không sinh ra ở Thái Lan, mà mang trong mình dấu ấn của châu Âu hậu chiến và làn sóng cơ giới hóa ở châu Á.

Theo The Nation, câu chuyện tuk-tuk thường được bắt đầu từ cuối thập niên 1940, khi Italy giới thiệu mẫu xe ba bánh Piaggio Ape - giải pháp rẻ, nhỏ gọn cho tiểu thương chở hàng trong những con phố hẹp, nhanh chóng được các nước châu Á có hạ tầng chật chội chú ý.

Tuk-tuk trở thành phương tiện du lịch biểu tưởng với du khách khi nhắc đến Thái Lan. Ảnh: Martin Péchy, Arkadij Schell, LeoPatrizi, South_agency/Pexels.

Tại Thái Lan, khi những mẫu xe ba bánh gắn động cơ đầu tiên xuất hiện vào thập niên 1950, người địa phương gọi chúng là samlor khruang (สามล้อเครื่อง), nghĩa là “xe ba bánh gắn máy”.

Những chiếc samlor khruang vừa chở người, vừa chở hàng, len lỏi qua các con phố hẹp và đầy khói bụi của Bangkok, trở thành lựa chọn lý tưởng cho quãng đường ngắn với giá rẻ.

Trước đó, Bangkok đã quen thuộc với samlor - những chiếc xe xích lô, xe kéo ba bánh chạy bằng sức người. Khi động cơ được lắp vào khung xe, tuk-tuk kế thừa luôn cả vai trò “xương sống” của giao thông cự ly ngắn: chở khách đi chợ, học sinh đến trường, tiểu thương mang hàng ra phố. Cấu trúc ba bánh, khoang sau mở, mái che đơn giản giúp xe dễ leo lên vỉa hè, quay đầu trong không gian chật hẹp, điều mà ô tô 4 bánh khó làm được.

Sự phổ biến nhanh chóng của tuk-tuk cũng gây tranh cãi. Từ giữa thập niên 1960, chính quyền Thái Lan từng tính chuyện hạn chế, thậm chí loại bỏ dần phương tiện này trên một số trục chính vì lo ngại an toàn, ùn tắc và ô nhiễm. Nhưng các chiến dịch “dẹp tuk-tuk” đều dang dở, bởi chiếc xe ba bánh đã bám quá sâu vào đời sống của người dân.

Không bị xóa sổ, tuk-tuk dần tìm được “vị trí” mới trong cấu trúc giao thông thành phố. Từ vai trò phương tiện bình dân, phương tiện trở thành biểu tượng văn hóa đại chúng khi xuất hiện trong phim ảnh, quảng cáo, video du lịch, trên bưu thiếp và các chiến dịch quảng bá hình ảnh Thái Lan.

Nhiều chuyên gia du lịch nhận định tuk-tuk ngày nay là “tấm danh thiếp” thể hiện sức sáng tạo, khả năng thích nghi và tinh thần hiếu khách của người Thái, khi chiếc xe nhỏ bé, có phần chòng chành lại mang đến trải nghiệm khó quên, cởi mở, gần gũi cho du khách.

Du khách ngồi xe tuk-tuk dạo quanh khu Chinatown ở Bangkok, Thái Lan, ngày 16/5. Ảnh: Reuters.

Tên gọi “tuk-tuk” cũng là một câu chuyện thú vị. Người Thái vẫn dùng các tên gọi như samlor hay samlor khruang, nhưng du khách nước ngoài thường khó phát âm chuẩn. Thay vào đó, họ chọn gọi chiếc xe theo đúng âm thanh động cơ: nhịp “tuk-tuk, tuk-tuk” đều đều phát ra từ ống xả. Dần dần, cái tên onomatopoeia (từ tượng thanh) này trở thành tên chính thức trong diễn ngôn du lịch quốc tế, được nhắc tới trong các ấn phẩm hướng dẫn, tour tuyến và bài viết trải nghiệm khắp thế giới.

Ngày nay, tuk-tuk có mặt khắp Bangkok, Ayutthaya, Chiang Mai, Phuket và cả ở Campuchia, Lào, một số địa phương Việt Nam. Với du khách, chạy tuk-tuk dạo phố cổ, chợ đêm hay ven sông Chao Phraya gần như là “nghi thức” phải thử khi đến Thái Lan. Nhiều hãng lữ hành thiết kế riêng city tour, food tour bằng tuk-tuk, biến chiếc xe ba bánh này thành phần không thể thiếu trong sản phẩm du lịch xứ chùa Vàng.

Dù là “huyền thoại” đường phố, tuk-tuk vẫn đối mặt thách thức ô nhiễm khi các mẫu xe hai thì, ba thì cũ vừa ồn vừa xả khói. Bắt nhịp xu hướng giao thông bền vững, Thái Lan đẩy mạnh tuk-tuk điện. Tuk-tuk vì thế đang dần “lột xác” từ chiếc xe phun khói thành biểu tượng giao thông xanh mà vẫn giữ được bản sắc riêng.

Quỳnh Trang