Nguy cơ bạo lực giới trực tuyến từ AI

Nếu không được giám sát kỹ về dữ liệu đầu vào, AI có thể phản ánh và thậm chí khuếch đại những định kiến giới sẵn có trong xã hội.

Dùng AI không đúng cách có thể tăng khoảng cách giới và dẫn đến bạo lực giới trực tuyến

AI hiện diện như một trợ lý quen thuộc trong đời sống, nhưng song song đó là những rủi ro đối với bình đẳng giới nếu công nghệ này được huấn luyện và triển khai dựa trên dữ liệu phản chiếu xã hội chứa nhiều thiên lệch. Khi đó, các mô hình AI không còn giữ vai trò trung lập, mà trở thành công cụ củng cố và hợp thức hóa định kiến giới, tạo ra các nội dung mang tính thù ghét, khinh miệt và hạ thấp phụ nữ.

Trong một nghiên cứu của UNESCO, ở các mô hình ngôn ngữ lớn, phụ nữ thường được gắn với vai trò chăm sóc, nội trợ hoặc công việc “hậu trường”, trong khi nam giới lại được liên kết với quyền lực hoặc các ngành nghề kỹ thuật. Sự thiên vị này cũng thể hiện rõ qua các ứng dụng tạo ảnh AI như Stable Diffusion hoặc Midjourney, khi nam giới xuất hiện áp đảo trong vai trò bác sĩ, kỹ sư, nhà quản lý, còn hình ảnh phụ nữ thường bị trẻ hóa quá mức hoặc mô tả theo khuôn mẫu “thu hút”, “dịu dàng”, theo một nghiên cứu được thực hiện vào tháng 03/2025.

Ảnh minh họa

Sự thiên lệch trở nên nguy hiểm khi AI được ứng dụng vào các quyết định có tác động trực tiếp đến cuộc sống. Ví dụ như trong lĩnh vực tuyển dụng, nhiều hệ thống AI sàng lọc hồ sơ đánh giá thấp ứng viên nữ chỉ vì khoảng nghỉ sinh con hoặc chăm sóc gia đình, bất chấp năng lực thực tế.

Dùng AI sai cách cũng khiến bạo lực giới trực tuyến trở nên tinh vi hơn. Deepfake là ví dụ đáng lo ngại, khi 90 – 95% nội dung deepfake trực tuyến là khiêu dâm không có sự đồng thuận và khoảng 99% nạn nhân là phụ nữ. Bên cạnh đó, theo báo cáo và phân tích của UN Women công bố tháng 11/2025, AI cũng bị sử dụng để mạo danh, tống tiền tình dục và tạo ra các chiến dịch đe dọa cá nhân hóa nhắm vào phụ nữ, khiến tổn hại tâm lý lan rộng và khó kiểm soát.

Bà Vũ Thị Hạnh, Chuyên gia Trí tuệ nhân tạo của Trung tâm Dịch vụ dữ liệu và Trí tuệ nhân tạo Viettel (Viettel AI), nhận định: “Bạo lực trên cơ sở giới không chỉ diễn ra trực tiếp trong cuộc sống, mà đang lan rộng mạnh mẽ trên không gian mạng. AI có thể là công cụ bị lợi dụng bởi những kẻ gây bạo lực, nếu chúng ta không có luật lệ, kỹ năng và sự đoàn kết để bảo vệ nhau.”

Bà Vũ Thị Hạnh (Viettel AI) chia sẻ về bất bình đẳng giới trên không gian số

Làm chủ AI để bảo vệ bình đẳng giới và xây dựng môi trường số an toàn

Để AI trở thành công cụ thu hẹp thay vì gia tăng khoảng cách giới, những giải pháp cần được triển khai đồng thời dựa trên ba trụ cột: nhà phát triển, cộng đồng người dùng và hệ sinh thái xã hội.

Với các doanh nghiệp công nghệ, việc đánh giá định kỳ mức độ thiên lệch của mô hình cần được thực hiện trước và trong khi đưa hệ thống AI vào vận hành. Theo đó, nên đánh giá rủi ro, đảm bảo dữ liệu huấn luyện đa dạng về giới, tuổi, quốc tịch, bối cảnh, hạn chế việc mô hình AI học theo các mẫu dữ liệu thiên lệch và đưa ra kết quả thiếu công bằng. Các nền tảng cũng cần chịu trách nhiệm với nội dung độc hại được tạo ra, lan truyền hoặc trục lợi từ hệ thống của mình.

Bên cạnh đó, nâng cao năng lực số cho người dùng là yếu tố sống còn. Bà Vũ Thị Hạnh nhấn mạnh nguyên tắc “5 Không - 4 Có”: không gửi thông tin nhạy cảm, không coi những gì AI tạo ra là chân lý, không dùng AI để xâm phạm quyền riêng tư người khác, không nhờ AI viết hộ các tài liệu quan trọng mà không kiểm chứng lại, không dùng AI để tạo, chỉnh sửa hình ảnh, video nhằm bôi nhọ, xúc phạm danh dự bất cứ ai; và có kiểm chứng thông tin, có bảo vệ tài khoản, có chịu trách nhiệm với nội dung mình tạo ra, có chia sẻ kinh nghiệm sử dụng AI an toàn. Những nguyên tắc này giúp người dùng xây hàng rào bảo vệ mình trước tốc độ phát triển của AI và công nghệ.

Ở cấp độ xã hội, cần phối hợp giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp công nghệ và các tổ chức để đảm bảo AI được triển khai theo hướng an toàn và bình đẳng giới. Các chương trình tập huấn về nhận diện deepfake, quản lý danh tính số, ứng xử an toàn và phòng tránh bạo lực trực tuyến cần được mở rộng trong trường học, cộng đồng và môi trường công sở. Mới đây, Quốc hội Việt Nam cũng đã thông qua Đạo luật Trí tuệ nhân tạo đầu tiên của nước ta, thể hiện rõ chủ trương phát triển AI theo hướng có trách nhiệm, minh bạch và lấy con người làm trung tâm.

AI là xu thế tất yếu. Điều quan trọng không phải là chặn lại sự phát triển của công nghệ này, mà ở cách con người giám sát và khai thác AI. Khi dữ liệu được kiểm soát, mô hình được đánh giá thường xuyên, người dùng được trang bị đầy đủ kỹ năng số và cộng đồng cùng chung tay chống bạo lực trực tuyến, AI mới thực sự trở thành công cụ thu hẹp khoảng cách giới thay vì nhân rộng những bất bình đẳng đã tồn tại từ lâu.

P.V