Nguy cơ đứt gãy nguồn rau củ đang nhấn chìm TP.HCM

Giữa những ngày cuối năm, khi nhịp sống ở TP.HCM bắt đầu bước vào cao điểm tiêu dùng, một cơn sóng ngầm bất an đang âm thầm len lỏi vào từng khu chợ, siêu thị, bếp ăn tập thể: nỗi lo thiếu rau, vỡ cung ứng và biến động giá cả. Không còn là dự báo mơ hồ, nguy cơ này được Sở Công Thương TP.HCM xác nhận bằng những con số cụ thể: nguồn cung rau củ quả cho TP hơn 14 triệu dân đang chịu những cú đánh mạnh chưa từng có từ thiên tai, biến đổi khí hậu và những sự cố giao thông bất thường ở các tỉnh trọng điểm.

Nguồn cung rau củ phải phụ thuộc vào các địa phương

Hiện nay tại các chợ truyền thống trên địa bàn TP.HCM, giá một số loại rau như xà lách, cải thảo, bông cải tăng từ 10–25%, tùy ngày và tùy nguồn hàng. Dù mức tăng không đột biến, nhưng với người buôn sỉ, đó là tín hiệu rõ ràng cho thấy thị trường đang khó khăn. Nhiều tiểu thương chia sẻ họ không còn dám nhập nhiều như trước vì sợ rau về đến sạp đã héo do vận chuyển chậm.

Ông Ngô Hồng Y – Phó Trưởng phòng Quản lý thương mại (Sở Công thương TP.HCM) chia sẻ về những biến động lớn trong nguồn cung rau của quả cho TP.HCM - Ảnh: PV

Nỗi lo của người bán cũng là nỗi lo của người mua. Bữa ăn của hàng triệu gia đình thành thị phụ thuộc vào những chuyến xe vượt đèo vượt lũ mang rau về mỗi đêm. Khi con đường ấy bị chia cắt, dù chỉ tạm thời, mọi thứ lập tức bị ảnh hưởng. Những biến động gần đây là lời nhắc nhở rằng chuỗi cung ứng thực phẩm của TP.HCM – tưởng như vững chắc – hóa ra lại mong manh hơn chúng ta nghĩ.

Chia sẻ về điều này tại cuộc họp báo về tình hình kinh tế- xã hội TP.HCM vào chiều 20.11, ông Ngô Hồng Y – Phó Trưởng phòng Quản lý thương mại (Sở Công thương TP.HCM)- cho biết trong nhiều năm, cấu trúc nguồn cung rau củ của TP.HCM không thay đổi: hơn 70% đến từ Lâm Đồng, 20–30% từ Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), phần còn lại được bổ sung từ Đông Nam Bộ và hàng nhập khẩu. Sự ổn định này tạo nên nhịp điệu quen thuộc của thị trường. Nhưng năm nay, mọi thứ đảo lộn khi hàng loạt vùng trồng lớn bị nhấn chìm trong mưa lũ. Ở Lâm Đồng, lượng mưa vượt ngưỡng bình thường khiến nhiều khu vực trồng rau bị ngập úng, thối rễ, sản lượng giảm mạnh.

Từ Đà Lạt – thủ phủ rau của phía Nam – việc vận chuyển bị ách lại nhiều giờ do đèo Prenn, đèo Mimosa, rồi đến đèo Bảo Lộc liên tục xuất hiện điểm sạt. Một ngày mưa lớn kèm sạt lở, hàng chục xe tải chở rau bị đứng bánh trên đèo khiến lượng hàng về các chợ đầu mối giảm nhẹ. Khi điều đó kéo dài nhiều ngày, thị trường lao đao. Không chỉ sản lượng giảm, thời gian vận chuyển kéo dài khiến rau bị héo, dập, giảm chất lượng, thương lái phải tuyển chọn kỹ hơn. Điều này làm giảm thêm lượng hàng thực tế có thể đưa ra thị trường.

Ở ĐBSCL - nơi cung ứng chủ yếu các loại rau trái nhiệt đới như bầu, bí, dưa leo, rau gia vị, tình hình cũng ảm đạm. Mưa trái mùa, ngập cục bộ, hạn mặn bất thường khiến nhiều vùng trồng cả Đông và Tây Nam bộ giảm sản lượng từ 20–40%. Tại một số huyện ngoại thành của Tây Ninh và Tiền Giang, nông dân thậm chí phải phá bỏ một phần diện tích do hư hỏng. “Một khi cả hai nguồn chính đều gặp vấn đề, thị trường TP.HCM không thể tránh khỏi những biến động lớn”, ông Ngô Hồng Y nhận định.

Điều đáng lo không chỉ là sản lượng giảm, mà còn là sự thất thường của thời tiết. Không ai dám khẳng định tình hình sẽ ổn trong vài tuần tới, nhất là khi vùng cao nguyên phía nam vẫn tiếp tục cảnh báo nguy cơ mưa lớn kéo dài.

Sở Công Thương ghi nhận gần đây lượng rau củ về ba chợ đầu mối chỉ đạt 3.500–3.900 tấn/ngày, giảm khoảng 20–27% so với mức bình thường. “Đây không phải mức thiếu hụt khiến thị trường hoảng loạn, nhưng đủ để báo động” ông Y nhấn mạnh.

Các hệ thống siêu thị và chuỗi bán lẻ hiện đại cũng đang gồng mình ứng phó. Nhiều đơn vị phản ánh rằng họ phải tăng cường đặt hàng sớm hơn ba đến năm ngày so với trước, nhằm chiếm ưu tiên tại các nhà vườn. Một số chuỗi lớn dù cam kết không tăng giá nhưng phải xoay xở bằng cách đa dạng nguồn hàng, tạm giảm nhập các loại rau nhạy cảm thời tiết, tăng nhập các sản phẩm có thời gian bảo quản dài hơn hoặc có thể tồn kho tạm thời. Tuy nhiên, những nỗ lực này chỉ mang tính giải pháp chắp vá.

Nếu không có sự điều chỉnh sẽ thiếu rau củ trầm trọng

Sở Công Thương TP.HCM khẳng định đã triển khai đồng loạt các nhóm giải pháp để hạn chế tối đa nguy cơ nguồn rau củ bị thiếu hụt kéo dài.

Ông Y cho biết Sở đã làm việc với các doanh nghiệp bình ổn và các nhà phân phối lớn để mở rộng vùng cung cấp tạm thời sang những tỉnh ít bị ảnh hưởng bởi mưa bão, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp tăng nhập khẩu ở mức hợp lý. Những mặt hàng có thời gian bảo quản tốt hơn cũng được đưa vào danh mục ưu tiên, giúp san tải áp lực lên nhóm rau tươi. Thêm vào đó, hệ thống siêu thị được vận động giữ nguyên giá bán, không tăng giá đột biến trong giai đoạn biến động, nhằm tránh tạo hiệu ứng tâm lý tiêu cực cho người dân.

Song song đó, lực lượng quản lý thị trường được huy động để giám sát tình hình giá cả, chống đầu cơ tích trữ tại các chợ đầu mối và khu vực buôn sỉ, đảm bảo không xuất hiện tình trạng thổi giá. Sở cũng phối hợp với chính quyền các tỉnh để nắm sát mức độ thiệt hại tại các vùng trồng, từ đó có phương án điều phối linh hoạt, kịp thời tháo gỡ khi đường sá tắc nghẽn.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia chuỗi cung ứng, điều thị trường đang cần không chỉ là giải pháp tình thế mà là một chiến lược dài hạn nhằm giảm phụ thuộc vào một vài vùng trồng duy nhất. Vượt qua đợt “hụt hơi nguồn cung” này, TP.HCM có phải chuẩn bị cho những biến động lớn hơn? Khi biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, có thể tiếp tục dựa vào mô hình cung ứng cũ vốn đã nhiều lần báo động? Và nếu không thay đổi, liệu một ngày nào đó, chuyện thiếu rau, tăng giá, đứt gãy nguồn cung có trở thành điều quen thuộc?

Dù khẳng định thị trường rau vẫn “tạm ổn”, nhưng ông Ngô Hồng Y cảnh báo nếu không có những điều chỉnh mạnh mẽ từ bây giờ, TP.HCM sẽ còn đối mặt với những mùa cao điểm đầy nỗi lo tương tự – thậm chí nghiêm trọng hơn.

Các nhà chuyên môn cho rằng về lâu dài, TP.HCM cần giảm sự lệ thuộc quá lớn vào Lâm Đồng và ĐBSCL, giải quyết dứt điểm vấn đề mô hình chuỗi cung ứng hiện nay quá mỏng, thiếu đa dạng nguồn.

Một số chuyên gia đề xuất TP.HCM cần đẩy mạnh xây dựng các vùng trồng vệ tinh quy mô vừa và nhỏ tại các tỉnh lân cận Đông Nam Bộ như Tây Ninh hay Đồng Nai, nơi có điều kiện khí hậu ít cực đoan hơn. Việc phát triển nông nghiệp đô thị trong chính địa bàn thành phố cũng được xem là hướng đi khả thi trong bối cảnh nhu cầu thực phẩm tươi sống ngày càng tăng. Hệ thống logistics lạnh – vốn là điểm yếu kéo dài – cũng cần đầu tư mạnh hơn để giảm hư hao sau thu hoạch, tăng khả năng dự trữ tạm thời cho các mặt hàng rau củ.

Hồ Quang