Nguyên Bí thư Tỉnh ủy Ngô Đình Loan với công tác quy hoạch xây dựng đô thị

Việc đồng chí nghĩ tới đầu tiên là công tác quy hoạch cho thị xã Bắc Ninh, bởi từ khi sáp nhập tỉnh 34 năm trước, Bắc Ninh không còn là thị xã tỉnh lỵ nữa, người dân vẫn thường gọi vui là “thị xã đèn dầu”, đến năm 1996 vẫn chưa có nước máy sạch để dùng. Rồi sẽ rất lúng túng nếu sau khi tái lập tỉnh không kịp có những định hướng làm cơ sở pháp lý cho việc chuẩn bị đầu tư xây dựng các cơ quan, công sở; xây dựng nhà ở cho nhu cầu tái định cư; xây dựng hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật đô thị. Làm sao cho phù hợp giữa trước mắt với lâu dài, giữa cục bộ và toàn cục. Nếu không có quy hoạch, dễ gây ra chắp vá, tốn kém do những đòi hỏi cấp thiết để ổn định cuộc sống, ổn định xã hội.

Ban Thường vụ Tỉnh ủy nghe đồng chí Ngô Đình Loan giới thiệu quy hoạch chung thị xã Bắc Ninh (22/1/1997).

Trăn trở và trách nhiệm, lắng nghe những ý kiến tâm huyết của cơ quan chuyên môn, lãnh đạo tỉnh, với vai trò là Chủ tịch UBND tỉnh, đồng chí Ngô Đình Loan rất quan tâm công tác quy hoạch. Để làm quy hoạch sao cho có được tầm nhìn phát triển, có tính dự báo khoa học, tính khả thi cao, tầm nhìn phát triển dài hạn cho miền đất Bắc Ninh, đồng chí Ngô Đình Loan chủ động cùng với lãnh đạo Sở Xây dựng Hà Bắc ra Viện quy hoạch Đô thị và Nông thôn (Bộ Xây dựng) đặt vấn đề lập quy hoạch thị xã Bắc Ninh. Hiểu rõ yêu cầu cấp thiết của tỉnh, Viện nhất trí và cử kiến trúc sư chủ trì cùng các chuyên gia có nhiều kinh nghiệm của Viện để nghiên cứu.

Quá trình lập quy hoạch là một cuộc chạy đua với thời gian (thông thường phải mất 9 tháng đến 1 năm). Chủ tịch Ngô Đình Loan trăn trở: "Nếu làm quy hoạch ngay thì bao giờ có thể xong? Thông thường làm quy hoạch đô thị phải mất từ 9 tháng đến 1 năm, vậy thì làm sao đáp ứng được yêu cầu xây dựng khẩn trương này?”. Những người làm xây dựng chúng tôi hiểu ý lãnh đạo và phân vân, vậy thì có cách nào nhanh hơn để được tỉnh đồng ý. Trong khi chờ đo đạc, ta tập trung toàn bộ bản đồ đã có, kể cả bản đồ quân sự để thiết kế quy hoạch trước, rồi chỉnh lý sau khi bản đồ vẽ xong. Và vấn đề quan trọng được đặt ra là chọn một đội ngũ chuyên gia có nhiều kinh nghiệm để lập quy hoạch. Nếu cố gắng như thế, thời gian có thể giảm 1/3 hay nhiều hơn nữa. Đồng chí Chủ tịch UBND tỉnh tỏ ra phấn chấn: “Phải cố gắng thế thôi và chúng ta triển khai ngay công việc trọng tâm này”

Trong quá trình làm còn có nhiều ý kiến trái chiều, có lúc anh chị em kiến trúc sư phải mang tài liệu về nhà nghiên cứu cho “yên tĩnh” và…“kín đáo” (về một công việc chưa chính thức vì chưa thể công khai chuyện tái lập tỉnh!).

Trong quá trình lập quy hoạch thị xã tỉnh lỵ, Chủ tịch UBND tỉnh Ngô Đình Loan luôn tranh thủ và lắng nghe ý kiến của cán bộ chuyên môn. Tới ngày 16/10/1996, tỉnh mở hội nghị thông qua ý tưởng của các phương án quy hoạch tại trụ sở UBND thị xã Bắc Ninh cũ, thành phần gồm các lãnh đạo chủ chốt quê ở Bắc Ninh (có thêm Giám đốc Sở Kế hoạch- Đầu tư Hà Bắc cùng dự). Công việc lúc đó diễn ra rất dân chủ, công khai, minh bạch, tập trung trí tuệ nhiều người. Ngoài cán bộ của Sở Xây dựng, Viện Quy hoạch quốc gia, còn có cả sự tham gia của các vị lãnh đạo tỉnh, các ngành, huyện, thị xã và các chuyên gia tư vấn, phản biện, kể cả các vị lão thành cách mạng, các vị nguyên là lãnh đạo cũ của tỉnh Bắc Ninh, Hà Bắc về những vấn đề lớn như tính chất, chức năng đô thị, lựa chọn định hướng phát triển không gian… cho thành phố Bắc Ninh tương lai.

Tái lập tỉnh Bắc Ninh 1/1/1997 là một mốc son đánh dấu bước khởi đầu của một quá trình chuyển động toàn bộ đời sống kinh tế, xã hội... của cộng đồng dân cư trong tỉnh, nhất là đối với thị xã tỉnh lỵ. “Tỉnh Bắc Ninh được tái lập, đánh dấu một sự kiện lịch sử quan trọng, đáp ứng tình cảm, nguyện vọng của cán bộ, đảng viên và nhân dân Bắc Ninh, phù hợp với yêu cầu đổi mới…” (Phát biểu của Bí thư Tỉnh ủy lâm thời Ngô Đình Loan trong diễn văn ngày tái lập tỉnh). Hôm đó, Nhân dân Bắc Ninh với không khí hồ hởi, phấn khởi, cờ hoa rực rỡ thì lãnh đạo tỉnh và những người xây dựng chúng tôi thực sự lo lắng và trăn trở với trách nhiệm của mình, bởi quê hương đang kỳ vọng nhiều ở sự kiện lịch sử trọng đại này.

Sau nhiều lần tham gia chỉnh sửa (ngày 22/1/1997 thông qua Ban Thường vụ Tỉnh ủy lần cuối cùng), đến ngày 19/2/1997 cũng là ngày hội Lim 13 tháng Giêng, tại Bộ Xây dựng (Hà Nội) mở hội nghị thông qua quy hoạch chung thị xã Bắc Ninh. Với bộ hồ sơ đồ sộ và những kiến giải sâu sắc, cùng với những ý kiến phản biện tâm huyết của các chuyên gia đầu ngành, coi như bộ xương sống của thành phố Bắc Ninh tương lai được định hình. Chọn hướng phát triển không gian đô thị, bố cục không gian đô thị có tính khả thi, từ việc bố trí trung tâm hành chính tới các khu nhà ở, khu công nghiệp, hướng phát triển thành phố tương lai... Đô thị hóa đồng hành với công cuộc công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước, tất cả được lý giải biện chứng và khoa học. Quy hoạch hướng tới sự bền vững. Chọn hướng cho những trục đường mới mở ra các phía của yêu cầu phát triển đô thị.

Việc mở ra các trục không gian lớn khang trang ở quy hoạch khu trung tâm thành phố thể hiện một tầm nhìn rộng nhằm đáp ứng những yêu cầu phát triển lớn trong tương lai. Khu vực này sẽ tiêu biểu cho “hồn vía” của đô thị cả về kiến trúc cảnh quan, cả về lối sống và văn hóa. Các công trình công sở sẽ đặt chủ yếu ở khu trung tâm sẽ có những vị trí thích hợp với tầm nhìn tốt sẽ tạo được không gian hoành tráng và bề thế.

Thời gian không dài, nhưng đô thị Bắc Ninh dẫu còn non trẻ cũng hiện dần lên bộ mặt của nó, với hầu hết các công sở được xây dựng mới, khang trang và bề thế hơn. Nhìn chung khai thác những nét tinh hoa của kiến trúc truyền thống kết hợp trong kiến trúc hiện đại, ở đó biết khai thác yếu tố mái ngói một cách sáng tạo, giản dị, mực thước mà cũng rất tinh tế, sắc sảo trong cốt cách của ngôi nhà Việt. Tất cả những thành công ban đầu khi tái lập tỉnh phần lớn là do tầm nhìn của các nhà lãnh đạo tỉnh, trong đó trực tiếp là Bí thư Tỉnh ủy Ngô Đình Loan. Là một nhà giáo với nếp sống giản dị, mẫu mực và tầm nhìn sắc xảo, đồng chí thường xuyên lắng nghe các ý kiến tâm huyết của những chuyên gia có kinh nghiệm, sẵn sàng tranh luận và đi đến thống nhất những vấn đề phức tạp. Nhìn lại chặng đường đầy gian nan thử thách từ khi tái lập tỉnh đến nay, mỗi người dân Bắc Ninh rất tự hào và tràn đầy niềm vui vì diện mạo quê hương đã và đang thay đổi. Với tầm nhìn xa trông rộng của các nhà lãnh đạo tỉnh, trong đó vai trò của Bí thư Tỉnh ủy Ngô Đình Loan ở những bước khởi đầu là cực kỳ quan trọng. Những hoạch định chuẩn xác ngày ấy đã góp phần vẽ nên bức tranh tương lai của Bắc Ninh đang hiện dần lên, thành một đô thị “Văn hóa - sinh thái - tri thức”, mãi xứng danh với miền đất cổ Bắc Ninh - Kinh Bắc.

KTS. Nguyễn Huy Phách