Nguyễn Thụy Kha: Người hạnh phúc ở cả hai thế giới…

Nhà thơ Nguyễn Thụy Kha

Tiễn biệt nhà thơ Nguyễn Thụy Kha, PNVN xin giới thiệu bài viết từ người bạn thân thiết của ông - nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Khoa, Tổng Biên tập Tạp chí Văn hiến Việt Nam:

Hơn một năm trước, khi còn khỏe mạnh chưa phát hiện trọng bệnh, uống Macallan như nước lã, đàn hát như điên, Nguyễn Thụy Kha có lúc nói nhỏ với bạn bè, vẻ thản nhiên: "Mệnh của mình cho biết mình sắp đến lúc "tận" rồi" (nói như nhà thơ đồng hương của anh Lê Đại Thanh tức là sắp "hết hạn hành trình").

Mọi người tưởng anh đùa nhưng chỉ một thời gian ngắn sau nghe tin anh bị ung thư, kiên cường chống chọi với nó gần nửa năm trời, bất lực chịu đựng tình trạng bất động một thời gian rồi cuối cùng anh lặng lẽ ra đi vào trưa ngày 13/3/2025, thọ 76 tuổi.

Con người trọn đời sôi động, luôn tập hợp đông đảo bạn bè uống rượu, đọc thơ, ca hát ở khắp ba miền Bắc Trung Nam, giờ ra đi chỉ một mình. Nhưng tiễn đưa anh sẽ là hàng vạn bạn bè, người hâm mộ.

Nguyễn Thụy Kha sinh năm 1949, quê cha ở Vĩnh Bảo, Hải Phòng, quê mẹ ở Thái Thụy, Thái Bình.

Anh từng học trường phổ thông nổi tiếng ở Hải Phòng là Ngô Quyền (trường Bonnal thời Pháp thuộc) sau học tiếp Đại hoc Thông tin. Đến khi tốt nghiệp, anh nhập ngũ năm 1971. Với tư cách kỹ sư thuộc Binh chủng Thông tin, Nguyễn Thụy Kha đã trực tiếp tham gia chiến đấu tại các chiến trường khốc liệt như Quảng Trị, Khu 5 và Tây Nguyên. Anh từng nói với chúng tôi, những người lình văn nghệ chiến trường khu 5, Tây Nguyên: "Quảng Trị đúng là bom đạn ác liệt không nơi nào bằng, nhưng gian khổ thì không đâu bằng khu 5 và Tây Nguyên. Mình không bao giờ quên nổi việc cả một trung đoàn chết đói trên võng ở chiến trường Tây Nguyên".

Sau năm 1975, anh từng làm công tác Tuyên huấn trong quân đội. Năm 1990, anh xuất ngũ làm người tự do để được làm báo, làm thơ, viết nhạc, nghiên cứu âm nhạc theo sở thích của mình.

Nguyễn Thụy Kha từng lập công ty tổ chức biểu diễn TTK concert. Nói là công ty nhưng chỉ có anh làm giám đốc và nhà văn Trần Thị Trường làm trợ lý. Công ty tồn tại khá lâu, nhiều lần chuyển trụ sở, nhưng ít tổ chức các show diễn và không dồi dào về kinh tế vì Nguyễn Thụy Kha chủ yếu dành thời gian vui chơi cùng bạn bè và tập trung sức cho việc làm thơ, viết, nghiên cứu và làm tư liệu âm nhạc.

Tưởng anh chỉ ham vui, lang thang ba miền, vui đâu chầu đấy. Tuy vậy, sau những cuộc rong chơi, nhậu hết mình cùng bạn bè, là những giờ phút lao động hết mình và cuối cùng mọi người đều phài công nhận khó ai có nhiều tác phẩm bằng Nguyễn Thụy Kha.

Có lần Nguyễn Thụy Kha kể chuyện sang thăm thành phố Boston (Mỹ), đến thư viện Đại học Harvard, người thủ thư ở đây đã in lại danh sách 30 tác phẩm của anh có trong thư viện, để làm kỷ niệm. Một nhà văn, nhạc sĩ Việt Nam có được bằng ấy cuốn sách ở Đại học danh tiếng bậc nhất thế giới chắc chắn là kỷ lục.

Về thơ, mọi người thường chỉ nhắc đến Nguyễn Thụy Kha bằng một bài thơ không đề nổi tiếng:

Đưa người yêu qua nhà người yêu cũ

Trong cơn mưa ban trưa

Thấy hồn mình tách thành hai nửa

Nửa ướt bây giờ nửa ướt xa xưa.

Họ không ngờ đến nay anh đã có gần 20 tập thơ, trong đó có nhiều tập thơ đậm khí chất Nguyễn Thụy Kha, gây chấn động bạn đọc như: Những giọt mưa đồng hành, Mắt thời gian, Lúc ấy, biển, Thời máu xanh, Biệt trăm năm, Năm tháng và chiều cao, Gió Tây Nguyên... Và anh còn có đến 13 trường ca dài ngắn: Rừng đỏ, Hành lang thép, Một chiến binh, Những người đi qua biển, 8 giờ... đều là các trường ca viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ vĩ đại mà anh đã trực tiếp tham gia với tư cách người lính. Riêng tạp chí Văn hiến Việt Nam của chúng tôi đã từng in 3 trường ca của Nguyễn Thụy Kha.

Về âm nhạc, sáng tác của Nguyễn Thụy Kha nổi bật nhất là 30 hợp xướng, trong đó có 12 hợp xướng đã nằm trên không gian mạng, có người gọi anh là "Vua hợp xướng". Ca khúc của anh thì càng lớn tuổi có vẻ hay hơn trước nhiều. Trong chuyến cùng đi Quảng Ngãi, Đà Nẵng đầu năm 2022, Nguyễn Thụy Kha nói ca sĩ, nhạc sĩ Đình Thậm hát cho tôi nghe gần 10 ca khúc mới sáng tác của anh về miền Trung, tôi thấy ca khúc của anh quả thật đã rất hay.

Nhưng đóng góp lớn nhất về âm nhạc của Nguyễn Thụy Kha là ở mảng nghiên cứu, phê bình âm nhạc. Sau bộ sách lớn đầu tiên về 5 nhạc sĩ đầu tiên đạt giải thưởng Hồ Chí Minh: Nguyễn Xuân Khoát, Văn Cao, Hoàng Việt, Đỗ Nhuận, Lưu Hữu Phước, Nguyễn Thụy Kha liên tiếp cỏ các bộ sách lớn: Một thế kỷ tân nhạc Việt Nam (2 tập), Văn Cao - người đi dọc biển, Phạm Duy và tôi, Huy Du, Nguyễn Thiên Đạo, 1000 ca khúc về thủ đô Hà Nội... và cả chục cuốn sách tập hợp các bài báo và bút ký về âm nhạc của anh. Người ta coi anh là cuốn từ điển sống lớn nhất về tân nhạc Việt Nam. Với sức nhớ kỳ diệu, gần như không có sự kiện âm nhạc, nhạc sĩ nào trong 100 năm tân nhạc Việt Nam không có trong bộ nhớ của anh.

Ngoài thơ ca và âm nhạc, Nguyễn Thụy Kha còn đóng góp cho điện ảnh đến 12 bộ phim chân dung văn nghệ sĩ và bộ phim rất hay về ông Trạng Trình đồng hương Vĩnh Bảo của anh. Ngoài ra, Thụy Kha còn có 2 tập ký chân dung rất hay về thi sĩ đồng trinh Hàn Mạc Tử và nhà bác học Nguyễn Văn Huyên.

Với những gì đã đóng góp, khi Nguyễn Thụy Kha ra đi, người ta nói đến một khoảng trống lớn về thơ ca và âm nhạc không biết bao giờ bù đắp được. Đúng là không biết bao giờ mới có một Nguyễn Thụy Kha thứ hai.

Nếu có gì cần nói đến Nguyễn Thụy Kha nữa thì đó là tấm lòng, nhiệt huyết của anh dành cho bạn bè. Với sức hút của một tài năng lớn, lại vô tư, trong sáng, ngoài ông bạn nối khố Nguyễn Trọng Tạo, Nguyễn Thụy Kha có rất nhiều bạn bè với nhiều lứa tuổi, nhiều nghề nghiệp ở ba miền Bắc Trung Nam, đông nhất vẫn là bạn bè văn nghệ.

Tôi không thể nào quên tấm lòng của anh với nhà thơ Hoàng Cầm. Anh thường nói: "Cả đời cụ khổ rồi, giờ phải để cụ được sướng chút ít". Thế là anh đi bất cứ đâu mà có vẻ sung sướng, anh đều đưa nhà thơ Hoàng Cầm đi theo: Đà Nẵng, Quy Nhơn, Sài Gòn, miền Tây... Có lần anh vui vẻ kể với tôi: "Cụ lại biết yêu rồi đấy Khoa ạ".

Tấm lòng của anh đối với hai người bạn đã mất của tôi cũng là của anh: Trần Vũ Mai và Đỗ Nam Cao, cũng thật cảm động. Hiểu rõ họ là hai tài thơ lớn, phải chịu nhiều thiệt thòi, anh luôn tìm mọi cách có thể để tôn vinh xứng đáng họ: Anh viết nhiều bài đăng các báo lớn, đề nghị Hội Nhà văn Việt Nam trao giải thưởng cho họ, thúc giục tôi tổ chức hội thảo khoa học về họ...

Nguyễn Thụy Kha ra đi trong lặng lẽ, nhưng ở chốn vĩnh hằng sẽ là hàng chục, hàng trăm người bạn thân thiết mọi lứa tuổi chào đón anh: Văn Cao, Hàn Mạc Tử, Nguyễn Văn Huyên, Hoàng Việt, Phạm Duy, Nguyễn Xuân Khoát, Huy Du, Hoàng Cầm, Nguyễn Trọng Tạo, Trần Vũ Mai, Đỗ Nam Cao...

Anh sẽ luôn là người hạnh phúc ở cả hai thế giới...

Nguyễn Thế Khoa