Nhà văn Đoàn Giỏi: Người vẽ chân dung phương Nam bằng văn

Quả vậy, trước khi là nhà văn, Đoàn Giỏi từng là nhà báo, họa sĩ. Có lẽ chính điều này giúp ông có thế mạnh về chi tiết, trải nghiệm, vẽ nên những trang văn sinh động về vùng đất và con người phương Nam. Để rồi, qua trang văn của ông, độc giả trong và ngoài nước thương mến vùng đất Thành đồng Tổ quốc này.

Nhân 100 năm Ngày sinh nhà văn Đoàn Giỏi, Nhà xuất bản (NXB) Kim Đồng vừa tái bản lại những tác phẩm đặc sắc của ông, điểm nhấn "Đất rừng phương Nam" được vẽ minh họa màu.

• ĐIỂM NHẤN "ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM"

Nhắc đến Đoàn Giỏi là nhắc đến kiệt tác "Đất rừng phương Nam". Là bởi, đây là tác phẩm nổi tiếng nhất của ông. Khá bất ngờ, tác phẩm được viết theo đặt hàng của ông Nguyễn Thắng Vu (Giám đốc Nhà xuất bản Kim Đồng lúc bấy giờ). Tác phẩm "Đất rừng phương Nam" được viết năm 1957, bản đầu tiên có độ mỏng đáng kể so với hiện nay. Là người kĩ tính, mỗi lần tái bản, nhà văn Đoàn Giỏi lại sửa chữa tác phẩm. Theo nhà văn Lê Phương Liên, cựu biên tập viên NXB Kim Đồng, bản in năm 1982 là bản cuối được nhà văn Đoàn Giỏi sửa chữa, được tái bản đến hiện nay. Tác phẩm đã được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới.

"Đất rừng Phương Nam" kể về cuộc phiêu lưu của cậu bé An trong bối cảnh kháng chiến chống Pháp ở miền Nam Việt Nam. Tác phẩm nổi bật với bút pháp miêu tả thiên nhiên sinh động, đặc biệt là hệ sinh thái phong phú của miền Tây Nam Bộ. Thông qua hành trình của An, Đoàn Giỏi không chỉ khắc họa tinh thần yêu nước mãnh liệt mà còn thể hiện tình người ấm áp giữa hoàn cảnh khốc liệt của chiến tranh.

Theo chân cậu bé An, khán giả sẽ được khám phá sự trù phú của thiên nhiên, nét đẹp văn hóa, bản sắc của vùng đất Nam Bộ. Nhưng để những trang văn lắng sâu hơn cả trong lòng người là tác giả đã thành công khi khắc họa chân dung những con người miền Tây thật thà, chất phác, hào sảng. Từ thầy giáo của An, người thầy yêu nước, truyền cảm hứng về tình yêu quê hương, đất nước, con người, xứ sở cho An nói riêng và học trò nói chung; từ ông Hai bán rắn, quanh năm phải đi ở đợ làm thuê cho địa chủ, bị cướp công, đánh đập nhưng không chịu khuất phục, vẫn giữ một lòng yêu nước, căm thù giặc; là chú Võ Tòng, cuộc sống đầy kham khổ nhưng giữ lòng liêm khiết; là dì Tư béo chất phác, lương thiện, sẵn sàng cưu mang đứa trẻ đi lạc hay gia đình ấm áp của thằng Cò nhận An làm con nuôi...

Và đặc biệt là cậu bé An tinh nghịch, thông minh, sống có tình, có nghĩa. Đến nay, An vẫn là một hình tượng nhân vật nổi bật trong văn học thiếu nhi nói riêng và văn học Việt Nam nói chung.

Tất cả những điều ấy đã tạo nên một bản anh hùng ca về tình yêu quê hương, đất nước và lòng tự hào dân tộc trong tiểu thuyết “Đất rừng phương Nam”. "Đất rừng phương Nam" của Đoàn Giỏi đã được chuyển thể thành bộ phim truyền hình 20 tập nổi tiếng - làm nên tên tuổi của diễn viên nhí Hùng Thuận bấy giờ, tác phẩm còn là cảm hứng để ra đời bộ phim điện ảnh cùng tên, và là nguồn cảm hứng chủ đạo cho nhà thơ Lê Giang, nhạc sĩ Lư Nhất Vũ viết nên "Bài ca Đất phương Nam". Sáng tác được đặt hàng dành riêng cho phim truyền hình "Đất rừng phương Nam", nhưng về sau, sự thành công vượt bậc của ca khúc đã đi vào lòng khán giả hàng chục năm qua, đồng thời cũng là nhạc phim của tác phẩm điện ảnh.

Nhà văn Đoàn Giỏi, tên khai sinh là Đoàn Văn Giỏi (17/5/1925 - 2/4/1989). Ông còn được biết đến với các bút danh khác như: Nguyễn Hoài, Huyền Tư, Nguyễn Phú Lễ. Ông sinh ra và lớn lên trong một gia đình giàu truyền thống yêu nước tại thị xã Mỹ Tho, tỉnh Mỹ Tho, nay đổi thành xã Tân Hiệp, huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang. Vào thời điểm kháng chiến toàn quốc bùng nổ, gia đình ông tự nguyện hiến nhà cửa, ruộng đất cho Việt Minh, ủng hộ kháng chiến.

• KHÔNG CHỈ CÓ "ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM"

Đoàn Giỏi được đánh giá là một trong những cây bút hàng đầu của dòng văn học sinh thái, môi trường, khi ngòi bút của ông từ lâu đã dấn thân, chủ động viết về môi trường, bảo vệ thiên nhiên. Ngoài tác phẩm "Đất rừng phương Nam", ông còn nhiều tác phẩm khác hướng tới chủ đề này.

"Những chuyện lạ về cá" là kết hợp giữa tính khoa học và yếu tố văn học đưa người đọc vào thế giới kỳ thú của các loài cá với những đặc tính sinh học độc đáo và những câu chuyện dân gian thú vị. Độc giả không chỉ được mở mang kiến thức mà còn cảm nhận được tình yêu thiên nhiên sâu sắc của tác giả. "Cả bống mú" tác phẩm độc đáo của Đoàn Giỏi cùng với khung cảnh thiên nhiên cuộc sống khẩn hoang. Tâm hồn những người dân nông dân miền Nam được khắc chạm sống động. "Tê giác trong ngàn xanh" thể hiện tình yêu thiên nhiên của nhà văn Đoàn Giỏi. Câu chuyện xoay quanh loài tê giác quý hiếm trong môi trường rừng xanh. Đồng thời phản ánh mối quan hệ giữa con người với thế giới tự nhiên.

"Rừng đêm xào xạc" của ông lại là tập truyện ngắn được ví như những bước chân hải hà dài theo thế kỷ XX. Mỗi trang viết đều dồi dào tư liệu tri thức, sự trải nghiệm của người cầm bút.

Một trong những tác phẩm chạm nhiều cảm xúc độc giả của ông là "Hoa hướng dương". Tác phẩm được ông sử dụng ngôn ngữ tự sự khéo léo. Bằng lối miêu tả đậm chất hiện thực, nhà văn Đoàn Giỏi đã khắc họa vùng đất tâm hồn người miền Tây Nam Bộ thời kỳ trước Cách mạng tháng Tám vô cùng ấn tượng. Hành trình của người mẹ cũng là người chiến sĩ can trường sinh con trong muôn ngàn nguy biến được lồng ghép trong văn hóa sông nước Nam Bộ, hiện lên sống động, lôi cuốn như những thước phim hay nhất về chiến tranh và sự sống con người.

Cùng là tác phẩm văn học viết đề tài lịch sử, cuộc truy tầm kho vũ khí là tác phẩm phiêu lưu hấp dẫn của Đoàn Giỏi xoay quanh câu chuyện tìm kiếm một kho vũ khí bí mật trong thời kỳ kháng chiến. Nhà văn khéo léo kết hợp yếu tố ly kỳ của thể loại trinh thám với không khí căng thẳng của cuộc đấu tranh cách mạng, thể hiện tinh thần đoàn kết, trí tuệ và lòng dũng cảm của con người Việt Nam. Hay, "Người thủy thủ già trên hòn đảo lưu đày" viết về nguyên mẫu chủ tịch Tôn Đức Thắng cũng là tác phẩm có dấu ấn trong đề tài này. Giữa mênh mông trời nước Côn Đảo là sự tương phản khi các tù nhân chính trị và chiến sĩ cộng sản phải ở cạnh đám tù thường, toàn bọn cướp của, giết người... Trong cuộc tranh đấu khắc nghiệt ở nơi địa ngục trần gian, chân dung người thủy thủ kỳ cựu, người chiến sĩ cách mạng tiên phong Tôn Đức Thắng hiện lên sống động như ánh dương chiếu đến từng góc tù ngục tối tăm.

Nhà thơ Chế Lan Viên đã từng viết về Đoàn Giỏi: “Khá may cho Đoàn Giỏi là sau ba mươi năm, nhiều bài của anh đọc lại, vẫn chịu được. Kỹ thuật chăng? Tài năng chăng? Chớ về thông tin, về chất liệu thì quả là vừa vậy vừa không phải vậy. Năm Căn tôi đã đến rồi, cây đước tôi đã thấy rồi, bà má Năm Căn và hàng ngàn bà má khác tôi đã gặp rồi, thế sao đọc các bài văn kia tôi vẫn xúc động. Có gì ở đằng sau chất liệu kia, trên hay dưới, hay bạt ngàn chung quanh chất liệu kia, vừa là nó và không phải nó. Cái gì vậy? Tôi muốn nói đó là tâm hồn, đó là tấm lòng, đó là sự xúc động chân thành của tác giả. Cái đó giúp cho chất liệu đi qua mà không chìm, không tan rã trong thời gian”. Nhà thơ của Điêu Tàn khẳng định: "Văn của Đoàn Giỏi luôn ngồn ngộn nguồn tư liệu và vốn sống tác giả chắt lọc. Là một nhà văn chịu khó tìm tòi nghiên cứu mọi chuyện một cách ngọn ngành, trang viết của ông thường rất góc cạnh, gồ ghề nhưng cũng đậm đặc chân tình như quê hương ông, miền đất hoang sơ và hào phóng miền Tây Nam Bộ...".

Tính từ 1957 - khi Đoàn Giỏi viết "Đất rừng phương Nam", đến nay đã gần 70 năm. Chặng đường dài đủ để đánh giá tầm vóc một nhà văn. Tác phẩm của ông vẫn là dấu ấn sâu đậm trong văn đàn Việt Nam, và ông xứng danh là nhà văn lớn trong lịch sử văn học nước nhà.

KHÔI NGUYÊN THẢO