Nhận diện giá trị di sản văn hóa gốm Quảng Đức để bảo tồn, phát huy

Chủ trì hội thảo (từ trái sang): Phó Trưởng ban thường trực Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy, Chủ tịch CLB UNESCO Nghiên cứu - Bảo tồn cổ vật Phú Yên Trần Thanh Hưng, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia - GS.TS Nguyễn Văn Kim và Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Nguyễn Lê Vũ. Ảnh: YÊN LAN

Nhằm đánh giá một cách tổng quan, đầy đủ về giá trị di sản văn hóa gốm Quảng Đức, từ đó đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gốm Quảng Đức gắn với phát triển du lịch trong thời gian tới, Sở VHTT&DL tổ chức hội thảo Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gốm Quảng Đức.

Tham dự hội thảo, GS.TS Nguyễn Văn Kim, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia cùng các nhà khoa học, chuyên gia đến từ TP Hồ Chí Minh, Quảng Ngãi, Bình Định, Ninh Thuận, Phú Yên và đại diện các cơ quan, đơn vị liên quan đã đóng góp nhiều ý kiến có giá trị.

Trong gần 20 báo cáo tham luận của các nhà khoa học, chuyên gia, nhà quản lý, có 7 tham luận được trình bày tại hội thảo, cùng với ý kiến của các nhà nghiên cứu, đại biểu... đã tạo dựng bức tranh tổng quan về gốm Quảng Đức, đồng thời mang đến những góc nhìn khoa học và thiết thực, làm cơ sở để thực hiện tốt công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa gốm Quảng Đức trong thời gian đến.

ĐỒNG CHÍ TRẦN THANH HƯNG, PHÓ TRƯỞNG BAN THƯỜNG TRỰC BAN TUYÊN GIÁO VÀ DÂN VẬN TỈNH ỦY, CHỦ TỊCH CLB UNESCO NGHIÊN CỨU - BẢO TỒN CỔ VẬT PHÚ YÊN: Nghệ nhân Quảng Đức xưa đã tạo nên một dòng sản phẩm gốm dân dụng giá trị thẩm mỹ cao

Nghiên cứu về khảo cổ học và một số di tích cổ còn sót lại ở Phú Yên cho thấy, ít nhất làng gốm Quảng Đức được hình thành vào khoảng cuối thế kỷ XVII và đầu thế kỷ XVIII.

Đây là một trong những làng nghề truyền thống hình thành khá sớm ở Phú Yên, gắn liền với di tích các thành cổ tồn tại cho đến nay như thành Hội Phú - thủ phủ của Phú Yên từ năm 1629-1836, thành An Thổ - thủ phủ của Phú Yên từ năm 1836-1899.

Nếu như các trung tâm gốm cổ ở tỉnh Bình Định thường được bố trí quanh các cảng thị hoặc ven bờ sông Kôn, thì các nghệ nhân làng gốm Quảng Đức đã chọn vị trí địa lý tương tự là hạ lưu sông Cái (sông Ngân Sơn), thuận lợi trong việc chuyên chở nguyên - nhiên liệu làm gốm và đưa sản phẩm đi tiêu thụ khắp nơi bằng đường thủy.

Về phương pháp chế tác, theo cố nghệ nhân Nguyễn Thịnh, gốm Quảng Đức được làm bằng đất sét ở An Định, sử dụng sò huyết đầm Ô Loan trong quá trình nung như một “phụ gia”, đốt chủ yếu bằng củi mằng lăng trong vùng và chở từ Kỳ Lộ thuộc huyện Đồng Xuân xuống bằng đường thủy trên sông Cái.

Giá trị nghệ thuật của gốm cổ Quảng Đức loại có men thể hiện chủ yếu qua hai phương diện là tạo hình và phủ men. Bằng những đặc trưng và kỹ thuật chế tác riêng, nghệ nhân Quảng Đức xưa đã sản sinh ra một dòng sản phẩm gốm dân dụng nhưng có giá trị thẩm mỹ cao, được đón nhận và tôn vinh trong nước cũng như quốc tế từ rất sớm.

Một yếu tố đã góp phần làm nên sự nổi tiếng của gốm cổ Quảng Đức chính là đặc điểm nhận diện của dòng gốm men sò và những sắc men màu mà không một sản phẩm nào giống sản phẩm nào.

Trên thế giới, việc sử dụng vỏ sò để làm tăng nhiệt độ lò trong quá trình nung đã xuất hiện khá sớm. Song, việc sử dụng sò huyết như một “phụ gia” tạo nên hiện tượng hỏa biến trong quá trình nung, làm nên nhiều sắc màu cho sản phẩm thì chỉ có ở gốm cổ Quảng Đức.

Thiết kế: YÊN LAN

ÔNG PHAN ĐÌNH PHÙNG, NGUYÊN PHÓ CHỦ TỊCH UBND TỈNH PHÚ YÊN: Tiền nhân để lại cho hậu thế những tư tưởng, bài học... thông qua di sản văn hóa

Qua những thăng trầm dâu bể, di sản gốm Quảng Đức có thể vẫn còn đâu đó, chìm trong lòng đất, lòng sông, lòng biển, nhưng chưa bao giờ và chắc chắn không bao giờ chìm trong lòng người!

Đề nghị Sở VHTT&DL đề xuất với tỉnh quan tâm đầu tư nghiên cứu có hệ thống, bài bản, toàn diện về di sản văn hóa gốm Quảng Đức. Và phải nghiên cứu trong không gian của di sản văn hóa thì chúng ta mới có cái nhìn toàn diện, đầy đủ và mới biết cần bảo tồn, phát huy như thế nào.

Nếu không, chúng ta chỉ nhìn một góc độ, một khía cạnh nào thì có lẽ cũng chưa đáp ứng được yêu cầu. Gốm Quảng Đức trước hết là một sản phẩm hàng hóa. Nơi nào có thị trường thì có sản phẩm gốm Quảng Đức, đó chính là không gian của gốm Quảng Đức.

Như chúng ta biết, tiền nhân bao giờ cũng để lại cho hậu thế những tư tưởng, những bài học và tấm gương thông qua di sản văn hóa. Theo tôi, phải đặt giá trị của di sản văn hóa gốm Quảng Đức ở một tầm nhìn khác, không phải chỉ là giá trị của cổ vật, của một thú chơi… mà còn có ý nghĩa biểu tượng.

Nếu là di sản văn hóa tiêu biểu thì phải có thông điệp gì? Đó là thông điệp về khát vọng phát triển, khát vọng sáng tạo. Tôi cho rằng di sản gốm Quảng Đức hội tụ được điều ấy. Và chính gốm Quảng Đức góp phần phát triển kinh tế Phú Yên ở những giai đoạn lịch sử quan trọng.

PGS.TS ĐẶNG VĂN THẮNG, ỦY VIÊN HỘI ĐỒNG GIÁM ĐỊNH CỔ VẬT, BỘ VHTT&DL: Gốm Quảng Đức độc đáo và rất lạ

Gốm Quảng Đức ở Phú Yên là một loại gốm độc đáo và rất lạ so với gốm cổ ở những nơi khác trên đất nước Việt Nam. Qua nghiên cứu hiện vật gốm Quảng Đức, có thể nhận ra gốm Quảng Đức có 3 loại: gốm đất nung, gốm men sò huyết và gốm men (có thể là men sò huyết và những men khác).

Ba loại này có thể thể hiện 3 giai đoạn sản xuất khác nhau của gốm Quảng Đức, kéo dài từ thế kỷ XVII đến nay. Việc dùng sò huyết làm men gốm là một sáng tạo độc đáo của cư dân làng gốm Quảng Đức. Làm hoa văn chìm, nổi trên gốm có thể học tập từ gốm Champa ở Bình Định.

Gốm Quảng Đức đã được giới nghiên cứu phát hiện từ cuối thế kỷ XX và từ đó đã có những đợt tìm hiểu, thu thập gốm Quảng Đức của một số người dân, đặc biệt là những cán bộ ở Bảo tàng Phú Yên.

Từ những đợt tìm hiểu đó, Bảo tàng Phú Yên đã có cuộc trưng bày với tên gọi “Dấu ấn một dòng gốm cổ", diễn ra từ ngày 23/11-31/12/2023.

Tuy nhiên, việc tìm hiểu, nghiên cứu gốm Quảng Đức chỉ mới là bước khởi đầu, cần có chương trình nghiên cứu khoa học, kế hoạch bảo tồn và dự án phát huy gốm Quảng Đức một cách cụ thể và hiệu quả hơn.

TS LƯƠNG CHÁNH TÒNG, TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN (ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP HỒ CHÍ MINH): Nên có một chương trình nghiên cứu tổng thể về gốm Quảng Đức

Tư liệu nghiên cứu khảo cổ học tại làng gốm Quảng Đức là rất quan trọng. Tuy nhiên, sự độc đáo, đa dạng của các sản phẩm gốm Quảng Đức trong các sưu tập vốn là những sản phẩm tinh hoa, được lựa chọn trên thị trường đương thời, được nhiều đời trân quý và gìn giữ đến ngày nay, đa số đều còn trong tình trạng nguyên vẹn, chứa đựng nhiều giá trị, góp phần bổ sung tư liệu cũng như nhận thức về sản phẩm gốm Quảng Đức trên nhiều phương diện khác nhau.

Để góp phần quảng bá, bảo tồn và phát huy giá trị gốm Quảng Đức, chúng ta nên có một chương trình nghiên cứu tổng thể về gốm Quảng Đức, sau đó từng bước công bố trong những ấn phẩm khoa học và cả những ấn phẩm mang tính giới thiệu các nét tinh hoa văn hóa của một dòng gốm độc đáo trong lịch sử gốm sứ Việt Nam, phục vụ cho việc tìm hiểu, nghiên cứu, sưu tầm, gìn giữ và phát huy giá trị, góp phần nhận diện, xác định nguồn gốc, đưa gốm Quảng Đức có một vị trí xứng đáng so với giá trị hiện thân trong các sưu tập của bảo tàng, di tích hay các sưu tập tư nhân.

YÊN LAN (ghi)