Nhân rộng mô hình chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp

Canh lúa chất lượng cao và giảm phát thải tại tỉnh An Giang. (Ảnh: ÁNH NGUYỆT)

Những năm gần đây, sản xuất lúa gạo ở Đồng bằng sông Cửu Long đang đặt ra nhiều thách thức do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp với tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn, lũ lụt bất thường… Ngoài ra, canh tác truyền thống với việc sử dụng lượng giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật cao làm gia tăng chi phí sản xuất, ô nhiễm môi trường và phát thải khí nhà kính.

Trong khi đó, các thị trường xuất khẩu ngày càng đề cao yêu cầu về chất lượng, an toàn thực phẩm và tiêu chuẩn giảm phát thải. Điều này đòi hỏi ngành hàng lúa gạo Việt Nam phải có bước chuyển căn bản, hướng đến sản xuất tập trung, bền vững, chất lượng cao và phát thải thấp.

Ngày 27/11/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1490/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030 (Đề án). Đây là Đề án có ý nghĩa chiến lược, nhằm tái cơ cấu sản xuất lúa gạo, nâng cao thu nhập cho nông dân, đồng thời khẳng định vai trò và trách nhiệm của Việt Nam trong thực hiện cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính.

Để thực hiện Đề án, hệ thống khuyến nông và khuyến nông cộng đồng luôn giữ vai trò then chốt, là lực lượng trực tiếp đồng hành cùng nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp trong tổ chức sản xuất, chuyển giao kỹ thuật, giảm phát thải và xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam.

Theo Trưởng phòng Khuyến nông Trồng trọt và Lâm nghiệp (Trung tâm Khuyến nông quốc gia) Hoàng Tuyển Phương: “Trong hai năm 2024 và 2025, Trung tâm phối hợp các địa phương và đơn vị triển khai 7 mô hình thí điểm chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở Đồng bằng sông Cửu Long. Sau 3 vụ triển khai, các mô hình cho thấy giảm chi phí sản xuất từ 8,2 đến 24,2% so với mô hình đối chứng thông qua việc giảm 30 đến 50% lượng giống, 30 đến 70 kg phân bón/ha, 30 đến 40% lượng nước tưới, 1 đến 4 lần phun thuốc bảo vệ thực vật. Các mô hình năng suất tăng từ 2,4 đến 7,0%, thu nhập tăng 12 đến 50%, tương ứng 4 đến 7,6 triệu đồng/ha so với đối chứng; giảm phát thải khí nhà kính từ 2 đến 12,0 tấn Co2/ha và khắc phục tối đa tình trạng đốt rơm rạ sau thu hoạch, giảm thiểu ô nhiễm môi trường”.

Bên cạnh đó, các mô hình thí điểm, dự án khuyến nông và hợp tác PPP cũng minh chứng rõ ràng về hiệu quả, giúp nông dân giảm chi phí, tăng năng suất. Ông Nguyễn Trường Vương, đại diện Công ty Trách nhiệm hữu hạn Bayer Việt Nam cho biết, công ty đã triển mô hình Bayer ForwardFarming hỗ trợ mục tiêu canh tác và phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Thông qua mô hình giúp bảo đảm hoặc tăng năng suất từ 0,6% đến 13,5%, giảm chi phí sản xuất: trung bình từ 10 đến 25%, tăng lợi nhuận từ 13,1% đến 74,16%, giảm giống gieo sạ 50 đến 70%, lượng phân đạm giảm 30 đến 50%, giảm phát thải khí nhà kính từ 13,7% đến 24,7% Co2.

Trung tâm Khuyến nông quốc gia cho biết, hiện nay cả nước đã thành lập được 5.187 tổ khuyến nông cộng đồng với 47.493 thành viên tham gia. Riêng tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long có hơn 1.000 tổ với gần 11.000 thành viên. Khuyến nông cộng đồng đã và đang giúp chuyển giao tiến bộ kỹ thuật, tư vấn hỗ trợ phát triển hợp tác xã, hướng dẫn nông dân tổ chức lại sản xuất, xây dựng vùng nguyên liệu, kết nối doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm cho nông dân.

Tuy nhiên, do là tổ chức mới hình thành nên chưa thể vận hành và hoạt động trơn tru; số lượng tổ khuyến nông cộng đồng hoạt động hiệu quả chưa cao, chủ yếu mang tính phong trào, hình thức; năng lực của cán bộ khuyến nông cộng đồng còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ; điều kiện cơ sở vật chất, nguồn lực hoạt động còn thiếu; sau khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, hoạt động tổ khuyến nông cộng đồng bị gián đoạn.

Những thành công này đang góp phần đưa sản xuất lúa ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long chuyển mình sang hướng sản xuất xanh bền vững. Để thực hiện hiệu quả Đề án trong thời gian tới, ông Hoàng Tuyển Phương, Trưởng phòng Khuyến nông Trồng trọt và Lâm nghiệp cho rằng thời gian tới cần chuẩn hóa quy trình trong triển khai mô hình; tăng cường hợp tác PPP; đẩy mạnh hoạt động truyền thông; tăng cường chuyển đổi số và đào tạo ToT; tăng cường hoạt động chuyển giao công nghệ, phát triển vùng nguyên liệu.

Đồng thời cần đẩy mạnh các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho các tổ khuyến nông cộng đồng và tổ chức các hoạt động truyền thông nhằm nâng cao nhận thức về khuyến nông cộng đồng và hình thành đội ngũ chuyên nghiệp; phối hợp doanh nghiệp, hợp tác xã theo phương châm đa giá trị, cùng phát triển; ưu tiên kinh phí cho hoạt động đào tạo, tập huấn, nâng cao năng lực cho lực lượng khuyến nông, nhất là khuyến nông cộng đồng về kỹ thuật canh tác lúa phát thải thấp, kỹ năng truyền thông, vận động cộng đồng và giám sát phát thải...

HẢI LÂM