Nhiên liệu sinh học trước bài toán giảm tiêu thụ và lộ trình mới

Thực trạng triển khai và những nút thắt tồn tại

Sáng 27/8, phát biểu tại Hội thảo “Phát triển nhiên liệu sinh học trong thời kỳ mới - Những nhiệm vụ trọng tâm để kiến tạo tương lai nhiên liệu bền vững cho Việt Nam”, TS. Đào Duy Anh, Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) cho biết, Việt Nam đã có hơn một thập kỷ triển khai nhiên liệu sinh học theo Quyết định 53/2012/QĐ-TTg.

Theo lộ trình, Việt Nam đã áp dụng 100% E5 từ năm 2017, chuẩn bị chuyển sang 100% E10 từ năm 2026, và có kế hoạch xem xét sử dụng E15 - E20 vào năm 2030, tùy thuộc vào điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, an ninh năng lượng cũng như năng lực sản xuất ethanol.

TS. Đào Duy Anh, Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) phát biểu tại hội thảo. Ảnh: Cấn Dũng

Đến nay, hệ thống quản lý, sản xuất và kinh doanh xăng sinh học đã hình thành, với sự tham gia của Bộ Công Thương, các bộ ngành, UBND địa phương, doanh nghiệp đầu mối và các nhà máy ethanol. Nguồn nguyên liệu chính cho ethanol hiện là sắn trong nước và ngô nhập khẩu. Cả nước có 7 dự án sản xuất ethanol, song chỉ còn 2 nhà máy hoạt động khoảng 50% công suất thiết kế.

Bên cạnh xây dựng cơ chế chính sách về thuế, phí và quy chuẩn kỹ thuật, Bộ Công Thương cũng triển khai truyền thông nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về nhiên liệu sinh học. Petrolimex mỗi năm phối trộn trên 2 triệu m³ E5, chiếm 47% tổng lượng xăng bán ra, có giai đoạn tại Quảng Nam và Đà Nẵng, hơn 70-90% cửa hàng kinh doanh E5.

Tuy vậy, mức tiêu thụ E5 đang có xu hướng giảm. Đến năm 2024, thị phần E5 chỉ còn khoảng 21%, tại nhiều địa phương lớn như TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội và Đồng Nai, tỷ lệ tiêu thụ xuống dưới 20%. Xăng E10 vẫn chưa được triển khai như kế hoạch ban đầu.

TS. Đào Duy Anh thừa nhận: "Một trong những khó khăn lớn nhất trong việc phát triển và tiêu thụ xăng sinh học hiện nay là tâm lý người tiêu dùng. Nhiều người dân vẫn còn e ngại về chất lượng của loại nhiên liệu này, nhất là khi sử dụng cho các phương tiện đời mới, xe máy và ô tô cao cấp".

Bên cạnh đó, chênh lệch giá bán giữa xăng E5 RON92 và RON95 chỉ dao động từ 400 đến 800 đồng mỗi lít, mức giảm chưa đủ hấp dẫn để khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng. Về mặt chính sách, các cơ chế tài chính, ưu đãi thuế và hỗ trợ tín dụng dành cho nhiên liệu sinh học vẫn còn nhiều hạn chế, chưa tạo được động lực mạnh mẽ cho doanh nghiệp và người tiêu dùng. Đặc biệt, đến nay vẫn chưa có một chiến dịch truyền thông rộng khắp, thống nhất nhằm cung cấp thông tin chính xác về tính năng và độ an toàn của E5, E10, khiến dư luận còn nhiều hiểu lầm và dè dặt khi lựa chọn loại nhiên liệu này.

Cũng theo TS. Đào Duy Anh, nguyên nhân của những khó khăn trong việc phát triển xăng sinh học bắt nguồn từ nhiều yếu tố. Trước hết, điều kiện cơ sở vật chất tại nhiều cửa hàng kinh doanh xăng dầu, đặc biệt ở khu vực nội thành có mật độ dân số cao, chưa đáp ứng được việc cùng lúc phân phối hai mặt hàng xăng. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp tư nhân chưa chấp hành quy định bắt buộc kinh doanh xăng E5RON92, tạo ra sự cạnh tranh thiếu công bằng và làm khó khăn cho doanh nghiệp nhà nước. Công tác truyền thông, tuyên truyền ở địa phương cũng bị hạn chế do thiếu kinh phí, khiến thông tin chưa lan tỏa rộng rãi và thiếu sức thuyết phục.

Ở khía cạnh sản xuất, trong tổng số bảy nhà máy ethanol được đầu tư, hiện chỉ còn hai nhà máy hoạt động với công suất khoảng 50%, làm giảm khả năng chủ động nguồn cung. Ngoài ra, các doanh nghiệp đầu mối xăng dầu vẫn chưa tuân thủ nghiêm túc lộ trình phối trộn, khiến việc kinh doanh xăng sinh học thiếu đồng bộ. Công tác chỉ đạo, điều hành và giám sát từ Trung ương đến địa phương cũng chưa được thực hiện thường xuyên, liên tục, còn thiếu sự quyết liệt, làm giảm hiệu quả triển khai Quyết định 53.

Định hướng lộ trình mới đến năm 2030

Theo dự kiến, từ ngày 1/1/2026, Việt Nam sẽ áp dụng bắt buộc tỷ lệ phối trộn xăng sinh học E10 trên phạm vi toàn quốc. Lộ trình này được quy định cụ thể, áp dụng đối với các đơn vị trực thuộc Bộ Công Thương, UBND các tỉnh, thành phố, cũng như các tổ chức, cá nhân tham gia sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu nhiên liệu sinh học và xăng sinh học tại Việt Nam. Ngoại lệ chỉ áp dụng cho các loại động cơ diezel, nhiên liệu hàng không và xăng dầu đặc chủng phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh do Bộ Quốc phòng và Bộ Công an quản lý.

Giai đoạn sau năm 2030, Bộ Công Thương định hướng nghiên cứu, xem xét khả năng nâng tỷ lệ phối trộn lên E15 hoặc E20, tùy thuộc vào điều kiện phát triển kinh tế xã hội, năng lực sản xuất nhiên liệu sinh học trong nước, tình hình nhập khẩu, xuất khẩu cũng như đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.

Theo dự kiến, từ ngày 1/1/2026, Việt Nam sẽ áp dụng bắt buộc tỷ lệ phối trộn xăng sinh học E10 trên phạm vi toàn quốc. Ảnh: Thy Lê

Để triển khai lộ trình này, Bộ Công Thương giao Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công làm đầu mối tổ chức thực hiện. Nhiệm vụ trọng tâm bao gồm hướng dẫn phối trộn và sử dụng xăng sinh học, rà soát và sửa đổi các quy chuẩn kỹ thuật cho cửa hàng xăng dầu, hoàn thiện quy định về tỷ lệ hao hụt trong tồn trữ, vận chuyển và phân phối. Đồng thời, cơ quan này sẽ nghiên cứu, nâng cấp công nghệ sản xuất, đặc biệt là phát triển nhiên liệu sinh học thế hệ thứ hai, cũng như thúc đẩy hợp tác quốc tế về kỹ thuật, công nghệ và tài chính. Song song, Bộ Công Thương sẽ triển khai Chương trình truyền thông quốc gia về nhiên liệu sinh học cho giai đoạn 2026-2030.

Cục Quản lý thị trường trong nước chịu trách nhiệm xây dựng chính sách giá, thuế, phí và các cơ chế tài chính liên quan; kiểm tra, giám sát việc phối trộn, phân phối nhiên liệu sinh học; đảm bảo cung ứng ổn định và hướng dẫn hình thành giá bán trên thị trường. Vụ Kế hoạch - Tài chính và Vụ Dầu khí - Than được giao quản lý đầu tư xây dựng các dự án sản xuất ethanol, kiểm tra giám sát cơ sở sản xuất và bảo đảm dự trữ xăng sinh học trong nguồn dự trữ xăng dầu quốc gia.

UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có trách nhiệm phối hợp kiểm tra, giám sát cơ sở sản xuất và phân phối nhiên liệu sinh học tại địa phương, đồng thời ban hành văn bản chỉ đạo, hỗ trợ phát triển vùng nguyên liệu và hạ tầng sản xuất phân phối. Chính quyền địa phương cũng phải tổ chức truyền thông cộng đồng đồng bộ với định hướng của Bộ Công Thương, nhằm tạo sự thống nhất nhận thức và đồng thuận xã hội.

Với doanh nghiệp, trách nhiệm then chốt là đưa vào vận hành trở lại các dự án ethanol, chủ động nguồn nguyên liệu trong nước và nhập khẩu, tuân thủ tỷ lệ phối trộn theo quy định. Doanh nghiệp phải đảm bảo bán E10 tại toàn bộ hệ thống đại lý, cửa hàng xăng dầu, đồng thời chịu chế tài xử phạt nếu vi phạm lộ trình, chất lượng hay tiêu chuẩn kỹ thuật.

Để bảo đảm công tác giám sát, Bộ Công Thương quy định chế độ báo cáo định kỳ sáu tháng một lần. Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công sẽ tổng hợp tình hình thực hiện, báo cáo Bộ trưởng. Các cơ quan, tổ chức, tập đoàn và doanh nghiệp đều phải gửi kết quả triển khai nhiệm vụ về Cục này để tổng hợp và theo dõi.

Nhóm PV