Nhiều điểm nghẽn cơ chế, điện tái tạo khó phát triển

Theo số liệu của Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện Quốc gia, tổng công suất nguồn điện năm 2025 dự kiến đạt khoảng 90.000 MW, tăng thêm 6.000 MW so với năm ngoái. Theo mục tiêu của Chính phủ, đến năm 2030, tổng công suất phải đạt tối thiểu 183.000 MW — nghĩa là mỗi năm từ nay đến đó, ngành điện phải tăng gấp ba lần tốc độ hiện nay. Quy mô lớn, vốn đầu tư cần thiết rất cao trong khi ngân sách có hạn, nên việc huy động nguồn lực xã hội hóa cho các dự án năng lượng tái tạo là cấp thiết. Tuy nhiên, nhiều vướng mắc về cơ chế vẫn đang là rào cản khiến các doanh nghiệp khó tham gia thị trường điện.

Với nhiều dự án ở các tỉnh thành, Tập đoàn Trung Nam đã đưa vào vận hành hơn 1.600 MW năng lượng tái tạo. Dù muốn triển khai thêm nhiều dự án khác nhưng ba năm trở lại đây, các kế hoạch đang bị chậm thậm chí “đóng băng” vì vướng cơ chế.

Ông Đặng Quốc Bảo - Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Trung Nam chia sẻ: “Hiện tại, ngành năng lượng tái tạo đang đối diện với những vướng mắc lớn về đầu tư, khiến các nhà đầu tư và các tỉnh chưa xác định được rõ phương thức lựa chọn nhà đầu tư phù hợp. Vướng mắc lớn nhất mà các nhà đầu tư năng lượng tái tạo nói chung và Trung Nam nói riêng đã trông ngóng suốt ba năm qua là vấn đề thanh toán và quyết định giá FIT. Hệ quả là khoản tạm tính mà EVN chưa thanh toán cho Trung Nam hiện đã lên đến hơn 2.000 tỷ đồng”.

Không chỉ đối với các dự án điện tái tạo quy mô lớn, ngay cả khu công nghiệp hay doanh nghiệp muốn đầu tư điện mặt trời cũng đang gặp nhiều trở ngại. Theo các đơn vị cung cấp giải pháp năng lượng, nhu cầu sử dụng điện mặt trời ngày càng tăng nhưng việc triển khai vẫn không hề dễ dàng do vướng thủ tục.

Ông Võ Văn Bằng - Giám đốc Điều hành Khối EPC Năng lượng, Công ty Cổ phần Tập đoàn DAT cho hay: “Hiện tại, việc lắp đặt điện năng lượng mặt trời áp mái đang gặp trở ngại do mỗi lần triển khai đều phải làm thủ tục môi trường. Trong khi các dự án farm (trang trại) có sự thay đổi lớn về diện tích và tác động môi trường nên cần thiết, thì đối với điện áp mái gần như không thay đổi diện tích hay hiện trạng - yêu cầu này đang gây ra nhiều khó khăn cho doanh nghiệp. Bên cạnh đó, dù chính sách DPPA (mua bán điện trực tiếp) có khuyến khích bán lẻ/bán trực tiếp nhưng hướng dẫn triển khai đi kèm lại chưa được ban hành”.

Những vướng mắc hiện nay đang khiến ngành điện kém hấp dẫn với nhà đầu tư. Cả nước hiện có hơn 170 dự án đang vướng thủ tục pháp lý, cơ chế giá và khó khăn trong huy động vốn. Đáng chú ý, từ khi cơ chế giá FIT hết hiệu lực vào cuối năm 2021, hiện chưa có thêm dự án năng lượng tái tạo mới nào được triển khai.

Ông Bùi Văn Thịnh - Chủ tịch Hiệp hội Điện gió và Điện Mặt trời Bình Thuận cho biết: “Đây là trở ngại rất lớn cho các nhà đầu tư. Việc giá điện đã thấp lại còn phải đàm phán với EVN dưới mức giá đó khiến quá trình này vừa mất thời gian, vừa làm giảm sự hấp dẫn về giá. Hơn nữa, cơ chế đấu thầu lại không thống nhất, khi mỗi tỉnh đưa ra một tiêu chí riêng (như yêu cầu số liệu đo gió, thông tin dự án, lập FS ngay từ đầu). Điều này buộc nhà đầu tư phải bỏ ra số tiền quá lớn để tham gia, trong khi tỷ lệ trúng thầu lại quá nhỏ, gây ra rủi ro rất cao. Đây chính là lý do khiến nhiều năm qua không có dự án mới nào được phát triển”.

Trong Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, Việt Nam đặt mục tiêu nâng tỷ lệ năng lượng tái tạo, không gồm thủy điện, lên 28 - 36% vào năm 2030 và khoảng 75% vào năm 2050. Để đạt được mục tiêu này, cần sớm tháo gỡ vướng mắc về cơ chế giá, đấu thầu và cụ thể hóa quy định từ Nghị quyết 70 về bảo đảm an ninh năng lượng. Khi chính sách rõ ràng, ổn định, doanh nghiệp mới yên tâm đầu tư, thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh, bền vững.

Hồng Liên