Nhiều tua đêm, ít chất

Tua ngày “cắm thêm đèn”?

Trong vài năm trở lại đây, du lịch đêm đã trở thành hướng phát triển được nhiều địa phương tại Việt Nam chú trọng. Tại Hà Nội, một số sản phẩm đã định hình được thương hiệu như tua “Giải mã Hoàng thành Thăng Long”, “Tinh hoa Đạo học” ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám hay “Đêm thiêng liêng” tại Nhà tù Hỏa Lò, thu hút hàng nghìn lượt khách mỗi tuần.

Tua đêm ở Hoàng thành vẫn đang trong quá trình hoàn thiện nội dung để cung cấp nhiều trải nghiệm hơn cho du khách

Thời điểm tua “Giải mã Hoàng thành Thăng Long” mới được chào bán, tôi đã đặt vé để chứng thực trải nghiệm “đưa người xem “ngược dòng lịch sử” trong không gian đêm huyền bí”. Hơn 150 du khách chen chúc nhau quanh các điểm dừng, ánh đèn LED thay cho đuốc cổ, tiếng hướng dẫn viên đều đều như ru.

Tua ngắm đom đóm ở Cúc Phương được nhiều du khách hưởng ứng

Ngày cuối tuần nên khách khá đông. Nhưng ai cũng xôn xao một cách hời hợt. Một bạn trẻ đi cùng tôi không giấu được thất vọng: “Em tưởng là có hoạt cảnh diễn lại, hóa ra chỉ là đi xem các cột đá trong ánh sáng màu”.

Tương tự ở TPHCM, tua xe buýt hai tầng ban đêm “Không ngủ ở Sài Gòn” cũng tấp nập. Xe chở khách qua những điểm sáng đèn như Nhà hát lớn, phố đi bộ Nguyễn Huệ, chợ Bến Thành... Việc đổi thời điểm sang buổi tối mang lại góc nhìn khác, nhưng vẫn chưa đủ để tạo ra cảm giác mới mẻ. Nhiều hành khách chủ yếu chụp ảnh, quay video, sau đó nhanh chóng chuyển sang trạng thái thụ động.

Mới đây nhất, tôi thử tham gia một tua đặc biệt hơn: “Tiếng chuông Trấn Vũ” tại đền Quán Thánh. Đây là một trong số ít sản phẩm du lịch đêm được dàn dựng công phu, có trình diễn thực cảnh, mặc cổ phục, dâng hương, trà đạo. Khách đến đây trật tự và lặng lẽ hơn. Nhưng con số khách tối đa chỉ dừng lại ở khoảng 100, không đủ để so sánh với lượng người ào ào đổ về các khu chợ đêm hay tua ẩm thực phố cổ. Cũng không có gì lạ bởi cái hút đám đông thường là “sự kiện” chứ không phải “trải nghiệm”.

Hướng dẫn viên Nguyễn Trung Thành (công ty Sinhcafetour) nhận xét: “Nhiều sản phẩm du lịch đêm hiện nay chỉ đơn thuần là tua ngày được “cắm thêm đèn”, chưa có chiều sâu nội dung, chưa tạo được bản sắc riêng. Các chương trình nghệ thuật trình diễn về đêm còn manh mún, thiếu kịch bản xuyên suốt. Sản phẩm chủ yếu dựa vào cảnh quan có sẵn thay vì sáng tạo trải nghiệm”.

Lợi ích kinh tế của tua đêm cao hơn tua ngày

Tua đêm Trấn Vũ được dàn dựng công phu, có trình diễn thực cảnh, mặc cổ phục, dâng hương, trà đạo

So với tua ngày, tua đêm mang lại nhiều lợi ích kinh tế hơn nhờ khả năng kéo dài thời gian lưu trú và tăng mức chi tiêu bình quân của du khách. Theo thống kê từ Tổng cục Du lịch Thái Lan, các tua đêm đóng góp tới 30–40% tổng doanh thu du lịch tại các thành phố lớn như Bangkok và Chiang Mai, dù chỉ chiếm chưa đầy 20% tổng số tua. Lý do chính nằm ở hành vi tiêu dùng: ban đêm là thời gian du khách sẵn sàng chi tiền cho các trải nghiệm thư giãn, giải trí, ẩm thực hoặc mua sắm.

Tại Việt Nam, chuyên gia kinh tế du lịch TS. Trần Văn Mạnh nhận định: “nếu tổ chức tốt, tua đêm sẽ là đòn bẩy cho kinh tế ban đêm phát triển. Một du khách thay vì kết thúc hành trình lúc 17h, có thể tiếp tục chi tiêu đến 22h hoặc thậm chí khuya hơn. Mỗi giờ kéo dài thêm là một cơ hội doanh thu cho các nhà hàng, cửa hàng, nghệ sĩ biểu diễn và doanh nghiệp vận hành dịch vụ”.

Ngoài ra, ông Mạnh nhấn mạnh: “tua đêm còn giúp phân tán áp lực du khách vào giờ cao điểm ban ngày, tận dụng hạ tầng hiện có và kích hoạt các không gian từng bị bỏ trống vào buổi tối. Trong bối cảnh ngành du lịch đang cần đa dạng hóa sản phẩm và tối ưu chi phí vận hành, tua đêm là giải pháp hiệu quả để tăng giá trị mỗi lượt khách mà không nhất thiết phải tăng số lượng khách”.

Một trong những nguyên nhân chính khiến các tua đêm ở Việt Nam chưa phát triển như kỳ vọng, theo phân tích của PGS.TS. Phạm Trung Lương, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển du lịch là bởi: “nhiều nơi có tiềm năng nhưng lại thiếu hành lang pháp lý cụ thể để thu hút nhà đầu tư tham gia vào phát triển tua đêm. Nếu không có các cơ chế ưu đãi rõ ràng, nhà đầu tư sẽ ngại rủi ro, đặc biệt khi các sản phẩm đêm đòi hỏi chi phí vận hành và nhân lực lớn hơn ban ngày”.

Thực tế, không ít tua đêm hiện nay mới chỉ dừng ở hình thức “chuyển giờ”, tức lấy tua ban ngày và tổ chức lại vào buổi tối, thay vì thiết kế những trải nghiệm phù hợp với nhịp sống và tâm lý người tham gia về đêm. Sản phẩm vì thế dễ rơi vào tình trạng đơn điệu, thiếu điểm nhấn. Chuyên gia du lịch Nguyễn Hoàng Phong bình luận: “Rất nhiều chương trình tua hiện chỉ chú trọng hình thức, ánh sáng, mà quên mất phần hồn, đó là câu chuyện, là tương tác thật giữa không gian, người kể và du khách”.

Kinh nghiệm làm tua đêm của các nước

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã phát triển tua đêm thành sản phẩm du lịch chủ lực nhờ tư duy tổ chức sáng tạo và cách kể chuyện đặc sắc. Điển hình là Singapore với Night Safari, vườn thú đêm đầu tiên trên thế giới, đón hơn 1,3 triệu lượt khách mỗi năm. Tại đây, khách không chỉ đi xem thú mà còn được trải nghiệm không gian được chiếu sáng như ánh trăng, giúp quan sát động vật mà không làm gián đoạn hành vi tự nhiên của chúng. Theo chuyên gia du lịch Nguyễn Hoàng Phong: “điều làm nên sức hút của tua đêm Singapore là cách họ xây dựng kịch bản trải nghiệm xuyên suốt, từ không gian đến câu chuyện, chứ không đơn thuần là thay đổi khung giờ”.

Tại Thái Lan, Chiang Mai Night Safari tiếp nối mô hình này với cách tổ chức chuyên nghiệp, kết hợp cả yếu tố công nghệ như trò chơi tương tác, trình chiếu hologram, giúp trẻ em và người lớn đều có thể hòa nhập.

Cũng phải nói thêm là gần đây, vườn quốc gia Cúc Phương đã bắt đầu tổ chức tua đêm ngắm đom đóm cho du khách nhưng thời gian làm tua tương đối ngắn, phụ thuộc vào mùa đom đóm và chưa thực sự được phổ biến rộng rãi trong cộng đồng du lịch.

Còn ở châu Âu, tua du ngoạn kênh đào Amsterdam vào buổi tối là một dạng trải nghiệm thị giác và thư giãn: khách ngồi trên thuyền ngắm thành phố lên đèn, nghe kể chuyện về các cây cầu và khu phố cổ, không ồn ào nhưng đầy cảm xúc.

Tại London, dự án Illuminated River biến những cây cầu bắc qua sông Thames thành tác phẩm nghệ thuật ánh sáng, và các tua thuyền đêm nhờ vậy trở thành hành trình ngắm nghệ thuật sống động giữa lòng đô thị. Ở New Zealand, tua đi bộ giữa rừng cây gỗ đỏ vào ban đêm được chiếu sáng bằng các đèn lồng nghệ thuật, tạo nên không gian huyền bí, giàu tính thẩm mỹ và thiên nhiên. Còn tại Florida, Mỹ, tua chèo thuyền trên vùng nước có sinh vật phát quang sinh học mang đến trải nghiệm hiếm có, khi mỗi nhịp chèo lại để lại những vệt sáng lung linh trên mặt nước.

“Điều đáng nói là tất cả những sản phẩm này đều không dựa vào quy mô hoành tráng mà dựa vào sự chỉn chu trong thiết kế hành trình, tính độc đáo và cách khai thác yếu tố đặc trưng của địa phương. Không nhất thiết phải có di tích lớn hay cảnh quan kỳ vĩ, điều quan trọng là biết tạo ra kịch bản trải nghiệm mang bản sắc và có chiều sâu”, chuyên gia Nguyễn Hoàng Phong nhấn mạnh. Với Việt Nam, những mô hình tua đêm như vậy hoàn toàn có thể học hỏi, đặc biệt là trong cách kể chuyện, làm mới không gian và ứng dụng công nghệ để nâng chất trải nghiệm.

“Ngành du lịch đã đúng khi chọn phát triển đêm như một mũi nhọn mới. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Đề án “Một số mô hình phát triển sản phẩm du lịch đêm”, định hướng 5 mô hình phát triển gồm: hoạt động biểu diễn văn hóa, nghệ thuật; hoạt động thể thao, chăm sóc sức khỏe, làm đẹp; mua sắm, giải trí đêm; tham quan du lịch đêm; giới thiệu văn hóa ẩm thực, dịch vụ ăn uống về đêm.

Nhưng nếu chỉ trông vào sự đông đúc, mà không nhìn thẳng vào nội dung còn rỗng ruột, thì rất khó để tạo thành điểm nhấn. Bởi du khách, nhất là khách quốc tế, rất coi trọng những câu chuyện, những trải nghiệm, là điều mà nhiều tua đêm ở Việt Nam vẫn đang để trống”, TS Trần Văn Mạnh chia sẻ.

HẠ ĐAN