Nhìn ra thế giới: Các nước xử lý phân loại rác thải thế nào?

Phân loại rác tại nguồn là một trong những chính sách môi trường có hiệu lực từ 1/1/2025, theo hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và Môi trường nhằm thực hiện Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.

Theo đó, cá nhân, hộ gia đình phân loại chất thải rắn sinh hoạt làm ba loại gồm tái chế, thực phẩm và khác. Nếu không phân loại, họ sẽ bị xử phạt 500.000 đến một triệu đồng, theo Nghị định 45/2022. Với hành vi không phân loại và lưu giữ riêng chất thải rắn công nghiệp sau phân loại, tổ chức, cơ quan, cơ sở sản xuất sẽ bị phạt từ 20-30 triệu đồng.

Quản lý và phân loại rác thải là một phần quan trọng trong sự nghiệp bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Ở khu vực châu Á, các quốc gia phát triển đã áp dụng nhiều mô hình và chính sách khác nhau, để lại những kinh nghiệm quý giá mà Việt Nam có thể học hỏi.

Nhật Bản

Nhật Bản là một trong những quốc gia đi đầu trên thế giới trong việc quản lý và phân loại rác thải, nhờ vào các chính sách và quy định chặt chẽ cũng như sự đồng thuận cao từ cộng đồng.

Cụ thể, Nhật Bản đã ban hành các đạo luật như Luật Quản lý và Xử lý Rác thải (1970) và Luật Tái chế (1991). Những quy định này đặt nền tảng pháp lý vững chắc cho hệ thống phân loại. Rác thải ở Nhật Bản được chia thành các loại chính: Rác cháy được (như thực phẩm, giấy); Rác không cháy được (như kim loại, gốm sứ); Rác tái chế (chai nhựa, lon, thủy tinh, giấy bìa); Rác cồng kềnh (đồ gia dụng, nội thất); Rác nguy hại (pin, hóa chất). Mỗi loại rác được thu gom vào ngày riêng biệt, và thời gian cố định trong tuần hoặc tháng.

Để giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng trong việc phân loại rác thải, chính quyền địa phương đã cung cấp tài liệu hướng dẫn phân loại rác bằng nhiều ngôn ngữ, bao gồm cả hình ảnh minh họa để dễ hiểu. Các chiến dịch giáo dục môi trường thường xuyên được tổ chức, bao gồm tại trường học, doanh nghiệp, và các khu dân cư. Người dân Nhật Bản tuân thủ nghiêm ngặt việc phân loại rác nhờ sự gắn kết trong cộng đồng và trách nhiệm xã hội cao.

Thùng rác công cộng ở Nhật Bản có nhiều loại khác nhau, dành riêng cho từng loại rác. Ảnh: NILS.

Hạ tầng xử lý rác thải ở Nhật Bản được xây dựng đồng bộ và hiện đại. Quốc gia này có mạng lưới nhà máy tái chế rộng lớn, xử lý hiệu quả các loại rác như nhựa, giấy, và kim loại. Các nhà máy đốt rác hiện đại không chỉ xử lý rác cháy được mà còn sản xuất điện năng, giảm thiểu phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Lượng rác chôn lấp ở Nhật Bản rất thấp nhờ vào việc tái chế và tái sử dụng tối đa.

Đặc biệt, Nhật Bản đã áp dụng nhiều công nghệ hiện đại nhằm hỗ trợ việc phân loại rác. Một số thành phố lớn sử dụng công nghệ AI nhận diện rác tự động, giúp tối ưu hóa quy trình phân loại. Nhiều nơi lắp đặt máy tự động nhận rác tái chế và trả lại tiền hoặc điểm thưởng, khuyến khích người dân tái chế. Các ứng dụng hướng dẫn người dân cách phân loại rác, lịch thu gom, và các mẹo tái chế được nhiều người Nhật sử dụng.

Các chuyên gia khuyến nghị, nếu muốn triển khai mô hình phân loại rác tương tự Nhật Bản, cần tập trung vào nâng cao ý thức cộng đồng, xây dựng hệ thống phân loại rõ ràng và đầu tư vào hạ tầng tái chế rác.

Trung Quốc

Trung Quốc đã có những bước tiến đáng kể trong việc quản lý và phân loại rác thải, đặc biệt sau khi đối mặt với áp lực về môi trường và sự gia tăng nhanh chóng lượng rác thải từ đô thị hóa. Từ năm 2019, quốc gia này triển khai chương trình phân loại rác tại các thành phố lớn, bắt đầu với Thượng Hải. Chương trình này yêu cầu người dân phân loại rác thành 4 nhóm: Rác nhà bếp (rác hữu cơ, dễ phân hủy); Rác tái chế (nhựa, giấy, kim loại, thủy tinh); rác nguy hại (pin, hóa chất, bóng đèn); Rác khác (các loại không nằm trong ba nhóm trên).

Hình phạt dành cho các hành vi không tuân thủ quy định về phân loại rác thải ở Trung Quốc rất nghiêm khắc. Các cá nhân và tổ chức vi phạm có thể bị phạt tiền hoặc bị ảnh hưởng đến xếp hạng tín dụng xã hội. Quốc gia này đặt ra mục tiêu đến năm 2025 áp dụng hệ thống phân loại rác tại tất cả các thành phố cấp huyện trở lên.

Trẻ em tham gia cuộc thi phân loại rác tại một trường mẫu giáo ở huyện Lâm Chương, tỉnh Hà Bắc, Trung Quốc. Ảnh: Wang Hongchao / Xinhua.

Việc giáo dục và nâng cao nhận thức của người dân trong việc phân loại rác thải được thực hiện qua các chiến dịch truyền thông mạnh mẽ. Chính phủ Trung Quốc đã tổ chức nhiều chương trình tuyên truyền qua TV, báo chí, mạng xã hội, và các sự kiện cộng đồng. Các poster, bảng hướng dẫn chi tiết về phân loại rác được phổ biến rộng rãi trong khu dân cư và trường học. Kiến thức phân loại rác đã được đưa vào chương trình học ở nhiều cấp bậc. Các công ty và tổ chức được khuyến khích tổ chức hội thảo nâng cao ý thức phân loại rác thải cho nhân viên. Phân loại rác từng bước trở thành nét văn hóa ở nhiều cộng đồng dân cư tại quốc gia tỉ dân.

Trên phương diện hạ tầng, Trung Quốc đã xây dựng một hệ thống thu gom và xử lý hiện đại. Xe rác chuyên dụng được thiết kế để thu gom riêng từng loại rác. Các trạm trung chuyển và nhà máy tái chế được xây dựng gần các khu đô thị để giảm chi phí vận chuyển.

Công nghệ thông minh cũng được áp dụng để hỗ trợ phân loại rác. Các ứng dụng cung cấp kiến thức phân loại rác và nhận thông báo lịch thu gom được người dân sử dụng rộng rãi. Một số thành phố lắp đặt thùng rác thông minh nhận diện loại rác và thưởng điểm cho người dùng khi phân loại đúng. Công nghệ AI được sử dụng tại các nhà máy xử lý rác để tối ưu hóa quá trình phân loại và tái chế.

Việc tái chế rác được thúc đẩy mạnh mẽ ở Trung Quốc. Rác tái chế như nhựa, giấy, kim loại được xử lý và tái sử dụng trong sản xuất. Rác nhà bếp được ủ làm phân bón hoặc chuyển hóa thành năng lượng sinh học. Nhiều nhà máy đốt rác để tạo năng lượng được xây dựng nhằm giảm áp lực lên các bãi chôn lấp. Công nghệ tiên tiến được áp dụng để đảm bảo khí thải từ quá trình đốt đáp ứng tiêu chuẩn môi trường quốc tế.

Những kinh nghiệm từ Trung Quốc cho thấy rằng một chính sách mạnh mẽ, kết hợp công nghệ và giáo dục, có thể thay đổi hành vi của người dân và cải thiện đáng kể việc quản lý rác thải.

Hàn Quốc

Hàn Quốc là một trong những quốc gia hàng đầu thế giới về quản lý và phân loại rác thải. Hệ thống xử lý rác thải ở quốc gia này được xây dựng dựa trên sự kết hợp giữa chính sách hiệu quả, ý thức cộng đồng cao và công nghệ hiện đại.

Theo đó, hệ thống phân loại rác ở Hàn Quốc được quy định rất rõ ràng. Rác thải tại nguồn được phân thành: Rác thực phẩm (chất thải nhà bếp); Rác tái chế (nhựa, giấy, thủy tinh, kim loại); Rác thải sinh hoạt thông thường (Các loại rác không tái chế được nhưng không nguy hại); Rác nguy hại (pin, thuốc hết hạn, và các chất độc hại khác). Người dân phải sử dụng túi rác được chỉ định bởi chính quyền địa phương. Mỗi loại rác có một loại túi riêng được phân biệt bằng màu sắc để đảm bảo thu gom và xử lý đúng cách.

Nét độc đáo trong quản lý và phân loại rác thải ở Hàn Quốc là sự áp dụng chính sách "Trả phí theo lượng rác" (Pay-As-You-Throw - PAYT). Nguyên tắc của chính sách này là: Người dân phải mua túi đựng rác chính thức từ chính quyền với các mức giá khác nhau tùy theo kích thước; Lượng rác thải sinh hoạt càng nhiều, chi phí trả cho túi rác càng cao. Điều này khuyến khích người dân giảm thiểu rác và phân loại đúng cách. Nhờ chính sách "Trả phí theo lượng rác", lượng rác thải không tái chế đã giảm đáng kể, trong khi tỷ lệ tái chế tăng cao. Chính sách này cũng giúp chính quyền thu được kinh phí để đầu tư vào xử lý và tái chế rác.

Tại Hàn Quốc, rác thải thực phẩm được quan tâm và xử lý đặc biệt. Hơn 95% rác thực phẩm ở quốc gia này được tái chế. Rác thực phẩm sẽ được xử lý thành phân bón hữu cơ, thức ăn chăn nuôi hoặc chuyển hóa thành năng lượng sinh học. Một số khu vực sử dụng máy thu gom rác thực phẩm thông minh, có thể cân đo lượng rác và tính phí trực tiếp. Từ năm 2005, rác thực phẩm bị cấm đưa vào bãi chôn lấp, buộc các địa phương phải tái chế.

Chất thải thực phẩm đang được xử lý tại Cơ sở Xử lý Chất thải Dobong-gu ở Dobong-gu, Seoul, Hàn Quốc. Ảnh: Chang W. Lee / The New York Times.

Cơ sở hạ tầng và công nghệ là khía cạnh nổi trội của hệ thống xử lý rác thải Hàn Quốc. Các nhà máy tái chế ở xứ sở kim chi được thiết kế để xử lý nhiều loại vật liệu như nhựa, giấy, kim loại. Hệ thống đốt rác thải tạo năng lượng (waste-to-energy) thịnh hành, giúp giảm thiểu lượng rác chôn lấp và cung cấp điện năng. Thùng rác thông minh, có khả năng tự động nhận dạng loại rác và cân lượng rác trước khi thu gom, được nhiều gia đình sử dụng. Một số thùng rác được tích hợp hệ thống ghi nhận và thưởng điểm cho người dùng khi phân loại đúng. Ứng dụng di động hướng dẫn người dân cách phân loại rác và cung cấp thông tin lịch thu gom được sử dụng rộng rãi. Dữ liệu từ hệ thống thu gom rác được sử dụng để cải thiện quy trình quản lý.

Về mặt tuyên truyền và giáo dục, Chính phủ Hàn Quốc tổ chức nhiều chiến dịch quảng bá trên truyền hình, mạng xã hội, và tại cộng đồng để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân loại rác. Các sự kiện giáo dục được tổ chức thường xuyên tại trường học và nơi làm việc. Mỗi gia đình nhận được tài liệu hướng dẫn phân loại rác. Nhiều bảng thông tin chi tiết được đặt tại các khu dân cư, nhà chung cư và khu vực công cộng.

Có thể nói, Hàn Quốc là một hình mẫu quản lý rác thải thành công, đặc biệt với sự kết hợp giữa chính sách mạnh mẽ, giáo dục cộng đồng và ứng dụng công nghệ. Đây là kinh nghiệm quý giá cho các quốc gia đang phát triển hệ thống quản lý và phân loại rác.

Thanh Bình