Những địa chỉ ghi dấu trăm năm ở phường Chợ Quán

Nguồn gốc tên gọi "Chợ Quán" được học giả Vương Hồng Sển ghi lại trong sách Sài Gòn năm xưa: "Gọi là Chợ Quán vì thuở trước chợ nhóm họp dưới gốc những cây me đại thọ lối nhà thương Chợ Quán… Chung quanh chợ có nhiều quán xá lốc cốc tựu một chỗ nên đặt tên làm vậy".

Đồng thời, theo học giả Trương Vĩnh Ký, vùng Chợ Quán bắt nguồn từ làng của những di dân từ phường Đúc (Huế) vào khoảng cuối thế kỷ XVII - cộng đồng này đã đặt nền móng cho vùng đất sau này.

Từ ngày 1-7-2025, phường Chợ Quán được hình thành từ việc sáp nhập ba phường 1, 2 và 4 của quận 5 (cũ), với diện tích khoảng 1,2 km² và quy mô dân số khoảng 63.500 người. Trung tâm phục vụ hành chính công phường Chợ Quán mới được đặt tại địa chỉ số 53A Trần Phú.

Phường Chợ Quán không chỉ tập trung nhiều tuyến phố lớn mà còn lưu giữ dấu ấn y tế của TP, tiêu biểu là Nhà thương Chợ Quán - tiền thân Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP.HCM, tuyến cuối điều trị bệnh truyền nhiễm ở phía Nam và được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam chính thức xác nhận là bệnh viện lâu đời nhất Việt Nam (kỷ lục 160 năm).

Đặc biệt, trong khuôn viên bệnh viện còn có di tích lịch sử văn hóa quốc gia Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán. Đây là nơi đồng chí Trần Phú, Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Đông Dương bị thực dân Pháp giam giữ và hy sinh.

Nằm cạnh Bệnh viện Bệnh nhiệt đới, Nhà đèn Chợ Quán từng là tâm điểm chiếu sáng cho toàn bộ khu vực Sài Gòn - Chợ Lớn và các vùng phụ cận. Được xây dựng từ năm 1912, đây là nhà máy nhiệt điện trọng yếu đầu tiên tại Đông Dương. Sau khi dừng phục vụ phát điện vào đầu những năm 2000 và chính thức đóng cửa năm 2012, dấu tích của Nhà đèn vẫn còn hiện hữu qua Bia tưởng niệm Nhà đèn Chợ Quán.

Trên khu đất số 628-630 đường Võ Văn Kiệt, Bia tưởng niệm Nhà đèn Chợ Quán được khánh thành cuối năm 2022 như một địa chỉ đỏ để ghi nhớ lịch sử công nhân, phong trào cách mạng và giá trị truyền thống. Công trình được thiết kế theo ý tưởng "Dòng thời gian", cách điệu tua-bin và ống khói Nhà đèn thành thân bia và lư hương, đồng thời biến hai ống khói thành cán cờ tung bay vừa gợi bối cảnh công nghiệp, vừa biểu trưng tinh thần đấu tranh và truyền thống địa phương.

Nằm ngay trên cùng trục đường Trần Hưng Đạo, phường Chợ Quán, Bệnh viện Chấn thương Chỉnh hình lại là “địa chỉ vàng” trong điều trị chấn thương và phục hồi vận động. Hình thành từ những năm 1960, bệnh viện đã trở thành nơi tiếp nhận hàng nghìn ca cấp cứu mỗi năm, từ tai nạn giao thông cho đến các ca phẫu thuật phức tạp.

Cách đó không xa, cùng nằm trên đường Trần Hưng Đạo, đình Tân Kiểng là một trong những di tích lịch sử - văn hóa tiêu biểu của phường Chợ Quán. Công trình mang đậm dấu ấn kiến trúc truyền thống, được UBND TP.HCM xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố từ năm 2006.

Từ ngã ba Trần Bình Trọng - Trần Phú, có thể thấy dáng tháp chuông cao vút của Nhà thờ Chợ Quán đã lặng lẽ in bóng hơn một thế kỷ. Nằm ở số 120 Trần Bình Trọng, nhà thờ được xây dựng từ cuối thế kỷ XIX, mang đậm kiến trúc Gothic với mái ngói đỏ, vòm cửa cao và những ô kính màu rực rỡ. Không chỉ là nơi hành lễ của giáo dân, công trình còn gắn bó sâu đậm với cộng đồng Công giáo vùng Chợ Quán.

Không chỉ ghi dấu bằng các thiết chế y tế và di tích văn hóa, phường Chợ Quán còn là nơi tập trung nhiều cơ sở giáo dục có tiếng ở TP.HCM. Trên địa bàn hiện có các trường lâu đời như THPT chuyên Lê Hồng Phong, THPT Trần Khai Nguyên, cùng hệ thống trường tiểu học, trung học cơ sở gắn bó với nhiều thế hệ cư dân.

Nằm trên trục đường An Dương Vương sầm uất, Trường Đại học Sài Gòn là một trong những cơ sở đào tạo đại học lâu đời và có uy tín tại TP.HCM. Tiền thân là Trường Cao đẳng Sư phạm TP.HCM, được nâng cấp thành trường đại học vào năm 2007, hiện đào tạo đa ngành từ sư phạm, kinh tế, khoa học xã hội đến kỹ thuật.

Phường Chợ Quán có những tuyến đường như An Dương Vương, Trần Hưng Đạo, Trần Phú...làm nao lòng mỗi người khi đi ngang qua đây với những hàng cây cổ thụ rợp bóng mát.

Tọa lạc tại số 3D Trần Phú, Công viên Âu Lạc (số 3D Trần Phú) mở ra một khoảng xanh hiện đại với hàng cây rợp bóng, nơi đây thường diễn ra các sự kiện văn hóa - giải trí của địa phương. Mới đây, tại công viên, Tượng đài Công an nhân dân “Vì bình yên cuộc sống” đã được khánh thành nhân kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

NGUYỆT NHI