Những điểm khác biệt quan trọng

Sinh viên Khoa Kỹ thuật và Công nghệ - Đại học Huế tăng cường thực hành. Ảnh: H. Triều

Đột phá về vấn đề tự chủ

Trong Luật số 34, phạm vi tự chủ đại học đã trao quyền tự chủ lớn nhưng còn bị ràng buộc bởi mức độ tự chủ tài chính. Trong khi đó, Luật 2025 thể chế hóa quan điểm "tự chủ nhưng không "tự lo", đảm bảo trách nhiệm chia sẻ của Nhà nước trong phát triển hệ thống.

Luật mới xây dựng cơ chế đảm bảo quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính. Điều này khác biệt lớn so với Luật số 34, nơi tự chủ tài chính là điều kiện tiên quyết cho tự chủ toàn diện. Nhà nước có trách nhiệm đầu tư dài hạn, giữ vai trò chủ đạo hỗ trợ cơ sở giáo dục đại học công lập đào tạo các ngành mũi nhọn đạt chuẩn khu vực và quốc tế, hỗ trợ có chọn lọc các trường đại học tư thục phát triển bền vững.

Luật 2025 mở rộng quyền tự chủ tài chính. Theo đó, các cơ sở giáo dục đại học được tự chủ rộng rãi trong việc thu, chi, phân phối kết quả tài chính, quản lý tài sản, đầu tư phát triển và huy động các nguồn lực hợp pháp trong và ngoài nước (trừ các cơ sở thuộc Bộ Quốc phòng, Bộ Công an).

Nếu trước đó, Luật số 34 chưa quy định rõ cơ chế hạn chế quyền tự chủ thì trong trong Luật 2025 đã quy định rõ ràng về hạn chế quyền tự chủ khi cơ sở giáo dục đại học không đáp ứng tiêu chuẩn bảo đảm chất lượng hoặc vi phạm các quy định hiện hành. Tăng cường sự ràng buộc giữa tự chủ và chất lượng. Trong Luật số 34 đã yêu cầu, nhưng chưa có chế tài đủ mạnh, còn vướng mắc về thủ tục hành chính. Lần này, trong Luật 2025 quy định gắn chặt tự chủ với trách nhiệm giải trình: yêu cầu cung cấp, cập nhật, công khai, minh bạch thông tin, báo cáo, chịu sự giám sát, kiểm tra của các cơ quan có thẩm quyền và xã hội một cách rõ ràng, chặt chẽ hơn.

Quan tâm hơn đến chuyển đổi số và chính sách hỗ trợ đào tạo sau đại học

Luật số 34 đã đề cập nhưng quy định về cơ chế triển khai chưa đủ mạnh. Luật 2025 đã bổ sung loạt cơ chế mới cho hoạt động KH&CN, đổi mới sáng tạo: Cho phép các trường đại học thành lập tổ chức nghiên cứu, trung tâm đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp khoa học và công nghệ và sử dụng các nguồn lực hợp pháp để phát triển tiềm lực KH&CN. Luật số 34 có đưa việc hợp tác với doanh nghiệp nhưng vướng mắc về thủ tục và cơ chế liên kết. Luật 2025 quy định rõ các cơ sở giáo dục đại học phải thúc đẩy hợp tác, liên kết chặt chẽ hơn: Khuyến khích cơ sở giáo dục đại học liên kết với doanh nghiệp để đào tạo theo nhu cầu xã hội, gắn với thực hành, đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp.

Về chuyển đổi số, Luật số 34 chưa có quy định cụ thể về chuyển đổi số còn Luật 2025 bắt buộc thực hiện chuyển đổi số: Yêu cầu cơ sở giáo dục đại học phải thực hiện chuyển đổi số trong toàn bộ hoạt động quản trị và đào tạo, quy định về việc nâng cao chuẩn năng lực số cho giảng viên và người học. Đồng thời, ứng dụng công nghệ tiên tiến phải tuân thủ quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân, an toàn thông tin, sở hữu trí tuệ.

Trong công tác đào tạo sau đại học, Luật số 34 nội dung đào tạo tiến sĩ các chính sách hỗ trợ chưa cụ thể; trong khi Luật 2025 quy định rõ: bổ sung quy định để nghiên cứu sinh được cấp học bổng và tạo cú hích về đào tạo tiến sĩ. Luật 2025 cũng đã bổ sung quỹ học bổng quốc gia để mở rộng cơ hội học tập và thúc đẩy tài năng. Cùng với đó, Luật mới 2025 được cho là cũng đã giải quyết các vướng mắc về định nghĩa và giá trị của các văn bằng, như: bằng kỹ sư, bằng bác sĩ chuyên khoa và các ngành đào tạo chuyên sâu đặc thù, tăng lợi thế cho khối ngành kỹ thuật.

Quy định khác biệt về Hội đồng trường

Một trong những điểm khác biệt cốt lõi giữa Luật số 34 và Luật 2025 là các quy định về Hội đồng trường, Hội đồng khoa học. Điểm này, so với Luật số 34 thì Luật 2025 tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản trị, củng cố vị thế Hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục đại học tư thục, đồng thời có điều chỉnh lớn đối với khối công lập. Luật số 34 về quy định vai trò Hội đồng trường là tổ chức quản trị cao nhất, thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu và các bên liên quan. Trong khi đó, Luật 2015 chỉ duy trì vai trò Hội đồng trường là tổ chức quản trị đối với các trường tư thục (có thực quyền quyết định nhân sự, chiến lược); nhà đầu tư bổ nhiệm Chủ tịch Hội đồng trường và công nhận các thành viên Hội đồng trường, đảm bảo quyền lợi và trách nhiệm của nhà đầu tư.

Đối với các trường công lập, Luật số 34 quy định thiết lập Hội đồng trường là cơ quan quản trị ở hầu hết các trường đại học công lập thì trong Luật 2025 đã thay đổi: Không tổ chức Hội đồng trường trong cơ sở công lập (theo một số thông tin, Luật mới hướng đến việc bãi bỏ HĐT tại các cơ sở công lập, chuyển sang mô hình quản trị do Thủ tướng Chính phủ hoặc cấp quản lý trực tiếp quyết định bổ nhiệm Giám đốc/Hiệu trưởng). Về Hội đồng khoa học trong trường đại học thì Luật số 34 đã có, Luật 2025 quy định vị trí, vai trò, thẩm quyền tư vấn được quy định rõ ràng hơn, chịu trách nhiệm trước HĐT và Hiệu trưởng/Giám đốc...

Nói tóm lại, Luật Giáo dục Đại học sửa đổi năm 2025 tạo hành lang pháp lý để các Đại học vùng tự tái cấu trúc theo hướng hiệu quả, thống nhất, giảm tầng nấc quản lý và thực hiện tốt hơn vai trò hạt nhân phát triển khoa học, công nghệ, và nguồn nhân lực chất lượng cao cho khu vực.

Lê Nguyên Anh