Những giá trị tiêu biểu về văn hóa, lịch sử, học thuật, giáo dục và di sản

33 số báo cho thấy sự hiện diện của những bài viết, thông điệp chỉ đạo, nhật ký chiến trường, bản đồ tác chiến, hình ảnh bộ đội, lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhiều minh chứng sống động khác về lịch sử. Nhìn dưới lăng kính di sản tư liệu, bộ ấn phẩm này không chỉ có giá trị tin tức mà còn mang ý nghĩa lịch sử, văn hóa, giáo dục và học thuật sâu sắc.

Về bối cảnh lịch sử, 33 số báo được xuất bản đều ra đời trong giai đoạn từ cuối năm 1953 đến giữa năm 1954-thời điểm quân dân Việt Nam bước vào cuộc đối đầu quyết định với thực dân Pháp tại Điện Biên Phủ. Nội dung các số báo đều tập trung phản ánh: Công tác chuẩn bị chiến dịch (thể hiện qua các bài về hành quân, hậu cần, khí thế quyết tâm); các chiến thắng của Quân đội ta tại Lai Châu, Tây Bắc, Thượng Lào, tạo thế bao vây, cô lập Điện Biên Phủ; những chỉ đạo trực tiếp của Trung ương và Bộ Tổng Tư lệnh; không khí thi đua, tinh thần quyết chiến, quyết thắng; các bản đồ chiến sự, sơ đồ trận đánh và bình luận chiến thuật; lời kêu gọi, chúc Tết, lời thăm hỏi của Chủ tịch Hồ Chí Minh... Trang đầu của nhiều số báo thể hiện rõ những khẩu hiệu lớn như “Quyết tâm tiêu diệt toàn bộ quân địch ở Điện Biên Phủ” hay “Đánh chắc, tiến chắc”...

Trang Báo Quân đội nhân dân xuất bản tại Mặt trận Điện Biên Phủ số 148, ngày 16-5-1954. Ảnh chụp lại

Như vậy, 33 số báo chính là tấm gương phản chiếu trung thực không khí chiến dịch và đời sống chiến trường của QĐND Việt Nam trong giai đoạn khốc liệt của cuộc chiến đấu chống thực dân Pháp tại Mặt trận Điện Biên Phủ.

Về giá trị lịch sử, trước hết, các số báo là tài liệu ghi chép trực tiếp về Chiến dịch Điện Biên Phủ. Nhiều số báo cung cấp diễn biến chi tiết của cuộc chiến như bài viết “Diễn biến cuộc rút lui Lai Châu về Điện Biên của địch và cuộc truy kích của quân ta” (số 116 ngày 28-12-1953) phản ánh hoạt động tác chiến mở màn chiến dịch. Số 120 ra ngày 1-2-1954 cho thấy tư duy chiến lược của ta và cách hình thành vòng vây đối với tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Những tư liệu này giúp người đọc hình dung sâu sắc về quy mô, quy luật và nhịp độ của chiến dịch, là tài liệu tham khảo có giá trị trong nghiên cứu về quân sự nói chung và nghiên cứu về Chiến dịch Điện Biên Phủ nói riêng.

Nhiều số báo là tư liệu quý về đường lối lãnh đạo và công tác chỉ huy của Quân đội ta. Trong đó, có bài viết thể hiện trực tiếp tư tưởng chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Bộ Tổng Tư lệnh như: “Hồ Chủ tịch dạy chúng ta: Quyết tâm phải thực thà sâu sắc” (số 118 ra ngày 13-1-1954) cho thấy sự quan tâm, động viên của Người tới tinh thần bộ đội. Các thông cáo, mệnh lệnh, huấn lệnh của Bộ Tổng tư lệnh (số 119 đăng ngày 26-1-1954...) thể hiện công tác chỉ huy kiên quyết, chặt chẽ. Đây là nguồn sử liệu gốc quan trọng trong nghiên cứu về phương thức lãnh đạo quân sự của Việt Nam thời kỳ kháng chiến.

Về giá trị văn hóa, các số báo thể hiện hình tượng người lính trong văn hóa kháng chiến. Nhiều bài báo và hình minh họa khắc họa những giá trị văn hóa đặc trưng của thời kháng chiến như: Hình ảnh chiến sĩ giơ cao lá cờ “Quyết chiến quyết thắng” thể hiện tinh thần bất khuất của QĐND Việt Nam. Các bài viết như “Những gương dũng cảm quyết tâm diệt địch” (số 117 ra ngày 3-1-1954), “Chiến sĩ chống bom nổ chậm” (số 120 ra ngày 1-2-1954), “Chị Xuân anh dũng trước bom nổ chậm” (số 119 ra ngày 26-1-1954) ghi lại những tấm gương anh hùng vốn là giá trị đạo đức và văn hóa của dân tộc. Những hình tượng này đã trở thành một phần của văn hóa kháng chiến Việt Nam.

Về giá trị giáo dục, 33 số báo góp phần bồi dưỡng lòng yêu nước và niềm tự hào dân tộc: Những khẩu hiệu, lời động viên, gương chiến đấu... được phản ánh qua các số báo có sức lay động mạnh mẽ như: “Nâng cao quyết tâm vượt mọi khó khăn”; “Phục các anh công binh quả cảm”; “Quân giải phóng Pathet Lào thắng to”. Các tư liệu này giúp thế hệ trẻ nhận thức sâu sắc giá trị của độc lập, thấu hiểu công lao của các thế hệ đi trước, tự hào về truyền thống chiến đấu của dân tộc...

33 số báo là tài liệu trực quan cho giáo dục lịch sử: Các bản đồ chiến dịch, hình minh họa, tranh cổ động ở trang đầu của các số báo có giá trị trực quan rất lớn, giúp học sinh, sinh viên dễ dàng tiếp cận lịch sử bằng hình ảnh sinh động thay vì chỉ qua sách giáo khoa.

Về giá trị tư liệu học thuật và nghiên cứu, 33 số báo là nguồn tư liệu gốc, phục vụ sử học và quân sự học: Các số báo đã đăng tải thông tin về sơ đồ chiến dịch, bản đồ hành quân (số 122 ra ngày 12-2-1954, số 123 ra ngày 18-2-1954); thống kê địch-ta, tường thuật các trận đánh; phân tích kế hoạch Navarre, chiến thuật phòng ngự của Pháp (số 154 ra ngày 22-2-1954, số 127 ra ngày 3-3-1954). Đây là những bằng chứng trực tiếp tái hiện Chiến dịch Điện Biên Phủ một cách khách quan; nghiên cứu chính xác chiến thuật “đánh chắc, tiến chắc”; giải thích sự thất bại của chiến lược Navarre từ góc nhìn đương thời. Những thông tin này đã trở thành những tư liệu lịch sử quý giá mà khó có nguồn tài liệu thứ cấp nào có thể thay thế.

33 số báo là tư liệu nghiên cứu có giá trị về truyền thông thời chiến: Tư liệu qua các số báo đã thể hiện nghệ thuật tuyên truyền động viên; vai trò của báo chí trong tổ chức chiến trường; phương thức tạo lập đồng thuận xã hội trong kháng chiến... Nhiều bài viết cho thấy sự đan xen giữa thông tin, cổ động và giáo dục-một đặc điểm quan trọng của truyền thống cách mạng Việt Nam.

33 số báo là tư liệu nghiên cứu về ngôn ngữ báo chí cách mạng. Các bài viết với văn phong ngắn gọn, dứt khoát, giàu tính hành động như: “Tiến quân vào thị xã Lai Châu”, “Đồng chí có bao giờ...”, “Na-va đã thất bại”... thể hiện cách dùng từ giàu chất cổ động, phản ánh đặc trưng ngôn ngữ báo chí thời chiến, là chất liệu quý cho nghiên cứu văn học-ngôn ngữ.

Các số báo gợi lại ký ức của cả một thế hệ về những đêm hành quân giữa núi rừng Tây Bắc, những cuộc họp chi bộ dưới mưa bom, những ngày Tết nơi chiến hào và Thư chúc Tết của Chủ tịch Hồ Chí Minh (số 120 ra ngày 1-2-1954), tình đoàn kết Việt-Lào-Trung Quốc trong gian khó... Bộ tư liệu giúp phục dựng không khí chiến trường, góp phần bảo tồn ký ức cộng đồng-một dạng di sản văn hóa phi vật thể quan trọng cần được lưu giữ cho mai sau.

Trong điều kiện bản gốc là giấy in thời chiến, chất liệu mỏng, dễ hư hại, bản điện tử của 33 số báo có ý nghĩa quan trọng trong việc lưu giữ sự nguyên vẹn của nội dung các báo; giảm hư tổn khi tiếp xúc trực tiếp; tạo điều kiện để số hóa, phổ biến rộng rãi cho các thế hệ mai sau khi nhìn về lịch sử. Dưới góc độ lưu trữ học, đây là một ví dụ điển hình cho việc chuyển đổi tư liệu lịch sử sang hình thức số hóa để bảo tồn lâu dài.

33 số Báo QĐND xuất bản tại Mặt trận Điện Biên Phủ-một di sản tư liệu vô giá, phản ánh toàn diện hơi thở của một thời đại lịch sử hào hùng. Dưới góc nhìn di sản tư liệu, những số báo này có giá trị về lịch sử (ghi lại sự kiện, chiến thuật, chỉ đạo chiến tranh); văn hóa (khắc họa hình tượng người lính, tinh thần dân tộc); học thuật (cung cấp tư liệu gốc phục vụ nghiên cứu); giáo dục (bồi dưỡng lòng yêu nước, truyền thống cách mạng); bảo tồn ký ức (lưu giữ tinh thần của cả một thế hệ). Việc bảo tồn và khai thác giá trị 33 số báo không chỉ là nhiệm vụ lưu trữ mà còn là trách nhiệm gìn giữ ký ức dân tộc, giúp thế hệ sau hiểu rằng độc lập, hòa bình hôm nay được đổi bằng biết bao máu xương, ý chí và niềm tin của cha ông.