Những mỹ tục độc đáo dành cho con trẻ

Nghi lễ khai sinh cuộc đời

Một vòng đời của người Mông, từ khi sinh ra đến lúc về với tổ tiên, đều được đánh dấu bằng rất nhiều nghi lễ độc đáo. Với trẻ em, các nghi lễ như lễ đặt tên, lễ gọi hồn, lễ tạ ơn bà mụ... đều mang ý nghĩa sâu sắc. Đặc biệt, lễ đặt tên con là nghi thức quan trọng nhất.

Bản làng dân tộc thiểu số còn lưu giữ nhiều mỹ tục độc đáo.

Anh Sùng A Páo, người Mông ở thôn Ngòi Nghìn, xã Đạo Viện (Yên Sơn) chia sẻ, lễ đặt tên cho đứa trẻ Mông thường diễn ra khi bé được ba ngày tuổi. Thông thường, lễ đặt tên bắt đầu từ sáng sớm tinh mơ bằng việc cúng trình báo “ma nhà”. Gia đình sẽ chuẩn bị một con lợn, một đôi gà trống và mái để gọi hồn, đồng thời báo cáo tổ tiên về chứng kiến lễ đặt tên.

“Chúng tôi sẽ đốt giấy bản trong buồng nơi em bé chào đời để thông báo cho hồn ma nhận ra bé, báo cáo tổ tiên ghi nhận sự hiện diện và tên gọi của bé, cầu mong bé được tổ tiên phù hộ”, anh Páo giải thích. Sau khi lễ đặt tên hoàn tất, trẻ sơ sinh sẽ nhận được những món quà chúc may mắn từ người thân, họ hàng, làng xóm, như túi gạo, đôi gà, địu, hay nôi.

Với người Tày, Dao, Mông, hay Kinh, khi trẻ được một tháng tuổi đều tổ chức lễ đầy tháng hay lễ cúng mụ. Đó là một cột mốc quan trọng của đời người. Người Tày gọi đây là “Khai bươn” và tổ chức vô cùng chu đáo. Đây là nghi thức đầu tiên trong chu kỳ vòng đời của một con người, nên việc chuẩn bị được thực hiện rất cẩn thận. Bà Hà Thị Xuyến, 95 tuổi, ở thôn Đồng Hương, xã Phúc Thịnh (Chiêm Hóa) kể lại, theo phong tục, vào ngày đầy tháng của cháu, mỗi gia đình đều mời thầy cúng đến làm lễ. Sau đó, bà nội hoặc bà ngoại sẽ bế cháu vào buồng ngủ và cất lời ru “ứ nọng nòn, nòn đắc, nòn đí” (cháu hãy ngủ cho say, cho sâu giấc). Đây là cách “làm vía” để bé ăn no, ngủ kỹ. Cùng lúc đó, thầy cúng thắp hương, trao ấn bùa may mắn và ban áo phúc có những dòng chữ Nôm dấu đỏ cho cháu bé. Nghi lễ kết thúc, các thành viên trong gia đình, dòng họ sẽ lần lượt tặng quà cho bé, có thể là sách, bút, hoặc lì xì, với những lời chúc may mắn về học hành, thành đạt.

Sau khi lễ đặt tên hoàn tất, trẻ sơ sinh sẽ nhận được những món quà chúc may mắn từ người thân, họ hàng, làng xóm, như túi gạo, đôi gà, địu, hay nôi. (Trong ảnh: Mẹ con chị Giàng Thị Hoa, Nà Mộ, xã Hùng Lợi (Yên Sơn) được tặng địu sau khi thực hiện xong lễ đặt tên).

Người Mông cũng có tục lễ cúng đầy tháng với cách thức khá giản đơn. Bao gồm làm lễ để gọi hồn về với tổ tiên, rồi lấy một dây chuyền bạc đeo trên cổ của bé để hồn và cơ thể hòa vào làm một, cầu mong phù hộ cho cháu được mau lớn, ngoan hiền... Sau khi làm xong lễ cúng đầy tháng, mẹ và bé có thể ra ngoài thoải mái.

Cầu an lành, may mắn

Bên cạnh những nghi lễ khai sinh, đồng bào còn có nhiều mỹ tục khác nhằm cầu mong sự bình an và may mắn cho trẻ nhỏ. Tục buộc chỉ cổ tay, hay còn gọi là “Lễ buộc tay”, là một nét văn hóa tâm linh lâu đời của người Tày, người Dao. Với người Tày, sợi chỉ đỏ đeo tay tựa như một bùa hộ mệnh, bảo vệ đứa trẻ khỏi tà ma, mang lại sức khỏe và những điều tốt lành. Người thực hiện nghi lễ buộc chỉ cổ tay phải là thầy mo. Ông Tạ Văn Thường, thầy cúng lâu năm ở thôn 8, xã Tân Long (Yên Sơn) cho biết, để làm lễ buộc chỉ tay, gia đình sẽ chọn ngày và mời thầy đến nhà làm nghi thức cúng tế.

Nghi lễ thường được tiến hành ở nơi trang trọng nhất trong nhà, trước bàn thờ tổ tiên. Sau khi hoàn thành các nghi thức cúng bái, thầy cúng sẽ buộc sợi chỉ đỏ lên cổ tay cho những đứa trẻ. Thầy làm phép bằng cách đọc một bài khấn, châm que hương vào sợi dây rồi buộc vào cổ tay. Theo quy tắc, bé trai buộc tay trái, bé gái buộc tay phải. Người Tày quan niệm, sợi chỉ đỏ đã được thầy làm phép sẽ ban cho quyền năng của thế lực siêu nhiên, giúp đứa trẻ giữ được vía, luôn mạnh khỏe và tránh được tai ương. Đặc biệt, khi ma quỷ nhìn thấy chỉ buộc ở cổ tay sẽ không dám làm hại.

Thầy tào người Tày Tô Quang Chung, thôn Rèn 1, xã Hòa An (Chiêm Hóa) thực hiện nghi thức buộc chỉ cổ tay.

Đồng bào Dao Quần trắng, Dao đỏ cũng có tục buộc chỉ tay cho trẻ em để cầu may mắn. Thầy cúng Phàn Văn Phú, thôn 5 Thuốc Hạ, xã Tân Thành (Hàm Yên) chia sẻ: “sợi chỉ buộc tay của người Dao thường có đủ các sắc màu rực rỡ, khá đẹp mắt. Với người Dao, đó là sợi chỉ mang lại may mắn, tốt lành nên hầu như đứa trẻ nào ở đây cũng được làm lễ để đeo”.

Ngoài ra, ngày nay ở một số vùng người Tày tại Na Hang, Chiêm Hóa, Lâm Bình vẫn còn lưu giữ tục nhuộm móng cho trẻ con vào ngày Tết Đoan Ngọ (mùng 5 tháng 5 âm lịch). Chị Trịnh Thị Thảo, thôn Nà Kẹm, xã Khuôn Hà (Lâm Bình) chia sẻ, người Tày lấy cây bóng nước để nhuộm. Trẻ con vô cùng háo hức với phong tục này. Mỗi đứa trẻ đều đòi nhuộm cả mười ngón tay, thậm chí cả mười ngón chân mới chịu. Ngay cả em bé mới sinh cũng được nhuộm móng; phần thuốc còn sót lại sẽ được buộc hết vào bàn chân của bé để hôm sau cả bàn chân bé xíu nhuộm thành màu đỏ, mang lại may mắn và an lành.

Những mỹ tục độc đáo dành cho trẻ nhỏ của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tuyên Quang không chỉ là những nghi lễ truyền thống đơn thuần. Đó là cả một kho tàng văn hóa sống động, nơi tình yêu thương, niềm tin và hy vọng về một tương lai tươi sáng cho thế hệ mầm non được gửi gắm. Mỗi phong tục đều là minh chứng cho sự phong phú và sâu sắc trong đời sống tinh thần của đồng bào, góp phần tạo nên bức tranh văn hóa đa sắc màu của Tuyên Quang.

Giang Lam