Những ngày tháng cuối của Hoàng Nhuận Cầm

YÊU THƠ CÓ MỘT KHÔNG HAI

Hoàng Nhuận Cầm là của hiếm trong cái nhịp sống thời công nghệ 4.0. Anh là thi sĩ theo nghĩa nguyên thủy nhất của từ này: yêu thơ mê đắm đến độ ăn cũng thơ, ngủ cũng thơ, vừa rót nước vừa nghĩ thơ, nói chuyện thơ với bạn trong căn phòng chật say sưa đến độ ấm trà rụng vỡ cả vòi, các chén trà cũ kỹ một ngày tự nứt làm đôi, phải mấy tuần sau mới mua bộ ấm chén mới.

Người yêu thơ có một không hai - Hoàng Nhuận Cầm

Chỉ Hoàng Nhuận Cầm mới thức dậy lúc nửa đêm, có thể là 2 hay 3 giờ sáng để leo lên gác xép tìm cho bằng được một cuốn thơ rất cũ của một bạn văn tặng anh, lại lôi ra từ cuốn thơ ấy bài thơ mà anh muốn để đưa cho tôi, cho vào tuyển tập mà tôi với anh cùng biên soạn. Một trong những bài thơ như thế là Tháng Ba của Nguyễn Đức Mậu...

Và ai đã một lần nghe Hoàng Nhuận Cầm đọc thơ ắt sẽ phải rưng rưng hoặc gai người, đôi khi rùng mình, rợn tóc…

Một ngày của Hoàng Nhuận Cầm loanh quanh từ căn phòng nhỏ 212 F2, khu tập thể ngõ 190 Lò Đúc lên Đài Tiếng nói Việt Nam khu vực Bà Triệu, nơi anh thực hiện các chương trình phát thanh quen thuộc, yêu thích của mình. Hai chương trình cuối cùng mà anh gắn bó là Khách đến chơi nhà(VOV2) và Đôi bạn văn chương(VOV6).

Tôi được giao phụ trách Đôi bạn văn chương từ tháng 7/2020 cho đến nay.

Để mỗi chương trình lên sóng, hai anh em phải thường xuyên gặp gỡ bàn bạc trao đổi ý tưởng kịch bản, sau đó tôi hoàn thiện kịch bản rồi cùng anh bước vào phòng thu. Những buổi chiều, trên chiếc xe máy cà khổ, cũ không thể cũ hơn, Hoàng Nhuận Cầm lại lượn tà tà sang thăm mẹ anh bên khu Đầm Trấu rồi quay về, trên đường về thường mua vài bìa đậu. Thực đơn quanh năm của anh thường chỉ có đậu, trứng, cà chua, bánh đậu xanh, kẹo lạc, cá khô… Rất ít khi thấy anh mua thịt. Hoàng Nhuận Cầm cứ sống giản dị đơn sơ như vậy, tiết kiệm đến nỗi hàng xóm phải kêu lên khi thấy tôi sang thăm anh: “Bảo ông ý ăn uống cẩn thận vào, tẩm bổ đi chứ, người trông yếu quá. Tôi ở ngay bên cạnh thấy ông hay ho lắm, người nhìn cứ xơ xác…”.

Chỉ Hoàng Nhuận Cầm mới nói chuyện thơ, đọc thơ đến độ say sưa như lên đồng, cởi phanh sơ mi, giật đứt cúc áo ngực, bên dưới cả biển người lặng đi. Hàng vài trăm người, thậm chí hàng ngàn người rưng rưng nghe thơ anh. Ðó có thể là một trường học, một đơn vị bộ đội, một cơ quan. Anh được mời đi nói chuyện thơ khắp các tỉnh thành, khắp các quận của Hà Nội.

Thế nhưng Hoàng Nhuận Cầm có một năng lượng thật đặc biệt. Chỉ cần ngồi vào phòng thu là anh thăng hoa tưng bừng, dù trước đó vài phút còn thở dốc khi phải leo cầu thang, cứ trèo xong mỗi nhịp cầu thang là anh phải nghỉ vài phút bởi chứng khó thở hành hạ. Bên cạnh các chương trình phát thanh, Hoàng Nhuận Cầm còn duyệt phim, đọc viết và biên tập các kịch bản với cường độ lớn…

Trước khi qua đời, anh vừa thực hiện hai cuộc giao lưu: Ngày 16/4 đến nói chuyện với chiến sĩ lữ đoàn 144 Bộ Tổng tham mưu, ngày 18/4 về Bắc Giang nói chuyện với các bạn trẻ nhân ngày hội sách. Anh chắt chiu từng đồng tiền nhỏ để dành cho các con…

HAI CUỐN SÁCH CÒN THƠM MÙI GIẤY MỚI

Suốt một năm qua, Hoàng Nhuận Cầm cùng tôi biên soạn, tuyển chọn các tác phẩm thơ cho hai cuốn sách được NXB Văn Học thực hiện theo đặt hàng của nhà nước. Đó là Tiếng thời gian(tuyển tập những bài thơ chủ đề thời gian) và Hà Nội trong mắt thơ (tuyển tập những bài thơ về Hà Nội). Hai tập mỗi tập gần 200 bài thơ dày 500 trang, mỗi nhà thơ được chọn duy nhất một bài, trải dài từ cổ điển cho tới hiện đại.

Hai anh em trong chương trình cuối cùng thu cách đây vài hôm

Việc chọn thơ thật nhọc nhằn, nâng lên hạ xuống cân nhắc trước sau. Khi thơ chọn xong, hai anh em lại cân nhắc, chỉnh sửa từng câu cho lời mở đầu và lời bạt của mỗi tập. Sách in đẹp, trang trọng, bìa cứng, giấy chất lượng cao.

Khỏi phải nói anh Cầm vui như thế nào. Chỉ tiếc rằng sách theo chế độ nhà nước đặt hàng nên chủ yếu gửi thư viện các tỉnh thành và trường học, không đủ để tặng hết cho các tác giả, trong đó có nhiều thân hữu. Thế là anh Cầm lại lặng lẽ chụp từng trang thơ gửi cho những người bạn có mặt trong tuyển tập. Hai bài thơ của anh Cầm in trong hai tập này cũng là những bài làm gần đây nhất của anh: Bên dòng thời gian(trong tậpTiếng thời gian) và Nỗi buồn để sống(tậpHà Nội trong mắt thơ). Tôi cho rằng đây là hai bài thơ tiêu biểu cho giai đoạn sau tập Hò hẹn mãi cuối cùng em cũng đến của anh. Xin được trích vài câu mỗi bài:

Tiếng mẹ ru ta “chồng cày, vợ cấy…”

Mà anh xa em mấy chục năm ròng

May quá người thơ ấy còn

đang sống

Phiến đá đau thương ngậm sóng vào lòng

(Bên dòng thời gian)

Tôi có đủ nỗi buồn để sống

Như sáng mai lại thêm một nỗi buồn

Một nỗi buồn lẽ ra không nên có

Nhưng nếu không buồn

có lẽ

lại buồn hơn…

(Nỗi buồn để sống)

DỰ ÐỊNH DANG DỞ

Hoàng Nhuận Cầm ấp ủ từ lâu, sẽ xuất bản tập thơ thứ ba gồm 27 bài viết tay. Chữ anh viết nắn nót rất đẹp. Anh còn có khả năng tự vẽ bìa, như từng tự vẽ bìa tập thơ đầu tiên của anh:Xúc xắc mùa thu. Trong 27 bài đó, mới có ba bài đã đăng báo (Nỗi buồn để sống, Bên dòng thời gian, Thiên đàng có thật…) còn lại nhiều bài chưa công bố, trong đó có cả những bài anh ấp ủ bao năm về đề tài hòa giải dân tộc…

Một bản thảo khác đã hoàn thành mà anh chưa kịp in, mang tên Cùng bạn đọc thơ, gồm những bài thơ hay và lời bình do anh viết. Một ấn phẩm thơ dạng tuyển tập nữa mà tôi với anh chuẩn bị bắt tay làm về chủ đềMưa, nay đành để ngỏ.

Hoàng Nhuận Cầm ngoài mối tình với thơ, còn say mê viết kịch bản điện ảnh. Ba nhân vật anh tâm đắc nhất để từ đó gợi cảm hứng thực hiện các kịch bản là Chủ tịch Hồ Chí Minh, đại thi hào Nguyễn Du và thi sĩ chân quê Nguyễn Bính. Về Bác, anh đã thực hiện xong các dự định qua hai bộ phim từng công chiếu: Hà Nội mùa đông 46 và Nhà tiên tri. Kịch bản cho bộ phim về Nguyễn Du anh đã viết xong, kịch bản về Nguyễn Bính đang ấp ủ.

Những năm tháng cuối đời, Hoàng Nhuận Cầm bỏ hẳn rượu. Bia cũng gần như không, chỉ uống trà và đôi khi vẫn hút thuốc lào, mặc cho những cơn ho rũ rượi, những cơn tức ngực và khó thở thường được anh tự chữa bằng một cốc nước thật nóng, uống từng ngụm nhỏ để trở về trạng thái ổn định.

Nhiều người biết thi sĩ của chúng ta đã đi qua ba cuộc hôn nhân. Hai người con đầu đã trưởng thành. Người con thứ ba mới tốt nghiệp đại học còn con út đang học năm thứ hai trường Sân khấu Điện ảnh. Hai con lớn ở nước ngoài, hai con còn lại ở gần nhà anh. Hàng ngày, anh sống một mình trong căn phòng tập thể cũ, nhỏ, sách vở kịch bản chất đầy, cầu thang dẫn lên gác xép cũng phải dành một nửa cho sách vở.

Phải chăng cô đơn vẫn gắn với nhiều thi sĩ như một định mệnh, trong đó có anh. Trong cô đơn anh vẫn miệt mài sáng tạo, đắm say tung tẩy với chữ nghĩa thơ ca. Anh lạc quan lắm và cũng kiêu hãnh lắm.

Bây giờ tất cả tạm khép lại rồi nhưng thơ anh thì vẫn còn đây trong trí nhớ của mọi người. Và như thế, anh vẫn còn sống trong tôi và mỗi chúng ta:

Ai trong chúng ta cũng có lúc buồn muốn chết

Vì tình yêu cuộc sống tràn đầy

Nếu phải chết cho tôi xin được chọn

Cái chết nào

Lập tức

Phục sinh ngay!

(Thơ Phục Sinh)

ĐỖ ANH VŨ