Những nghệ sĩ giữ hồn dân tộc

Từ nghệ nhân gạo cội đến những người trẻ giàu sáng tạo

Âm nhạc dân tộc Việt Nam được bồi đắp, gìn giữ và trao truyền không chỉ bởi lớp nghệ sĩ trẻ hôm nay mà trước hết bởi thế hệ nghệ nhân gạo cội, những người đã dành trọn cuộc đời cho từng làn điệu, từng nhịp phách. Họ chính là những người “giữ lửa” bền bỉ, âm thầm, để thế hệ sau có điểm tựa bước tiếp.

Trong đó, có thể kể đến nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa, được coi là “truyền thừa” của nghệ nhân Hà Thị Cầu, người quyết tâm theo đuổi một loại hình dân gian tưởng như đã rơi vào quên lãng. Năm 2006, chị ra mắt album “Xẩm Hà Nội” đánh dấu một bước ngoặt cho sự trở lại của hát xẩm, mở đường cho sự thành lập nhóm Xẩm Hà Thành năm 2009.

Từ đó đến nay, với hơn hai thập niên bền bỉ, Mai Tuyết Hoa không chỉ giữ gìn các bài xẩm cổ mà còn góp phần sáng tạo những tác phẩm mới như “Bốn mùa hoa Hà Nội”, “Tứ vị Hà Thành”, đưa xẩm đến gần hơn với đời sống đương đại.

Hay như Nghệ nhân Ưu tú Kim Vàng, người dành cả đời để giữ hồn cho ca Huế. Không chỉ biểu diễn, bà am hiểu gần như toàn bộ vốn cổ ca Huế, từ “Lý ngựa ô”, “Lý con sáo”, “Hò giã gạo” đến các bài bản bác học như “Nam ai”, “Nam bình”, “Tứ đại cảnh”. Bà sưu tầm, khôi phục những bài đã thất truyền như “Hò vọng phu”, “Lý Bốn cửa quyền”. Trên bục giảng của Trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật Huế và Học viện Âm nhạc Huế, hơn 30 năm qua, bà đã dạy dỗ và truyền cảm hứng cho nhiều học trò, trong đó có những nghệ sĩ sau này trở thành NSND, NSƯT.

Những hành trình của Mai Tuyết Hoa, Kim Vàng và nhiều nghệ nhân khác trên cả nước cho thấy sức sống bền bỉ của âm nhạc dân tộc. Họ đã đặt nền tảng để thế hệ hôm nay tiếp tục sáng tạo, để những câu hát, điệu hò không chỉ còn trong ký ức mà vang lên trong đời sống đương đại. Nhờ sự kiên trì, trách nhiệm và tình yêu nghệ thuật của lớp nghệ nhân gạo cội, những người trẻ hôm nay có thể tự tin viết tiếp câu chuyện Tổ quốc bằng âm nhạc của chính thời đại mình.

Tiếp bước nhiều thế hệ nghệ sĩ, nghệ nhân gạo cội, những nghệ sĩ trẻ ngày nay cũng có những cách rất riêng, rất sáng tạo để gìn giữ, phát huy giá trị của âm nhạc dân tộc.

MV “Bắc Bling” của ca sĩ Hòa Minzy được coi là một trong những bước “sáng tạo để gìn giữ” như thế. Điều khiến MV trở thành một trong những sản phẩm âm nhạc gây chú ý đặc biệt trong năm qua là ở cách khai thác tinh tế và sáng tạo chất liệu văn hóa Bắc Bộ. Từ trang phục quan họ, áo dài, nón quai thao đến hình ảnh đình làng, tất cả được đưa vào MV với sự trân trọng giá trị truyền thống mà lại mang phong cách trẻ trung, hiện đại. Khán giả vừa thấy quen thuộc vừa mới mẻ, bởi những yếu tố truyền thống được kể lại bằng ngôn ngữ của thời đại số.

Điểm nhấn quan trọng là sự xuất hiện của nghệ sĩ Xuân Hinh, biểu tượng của nghệ thuật chèo và hài dân gian, giúp MV thêm chiều sâu và khẳng định sự giao thoa giữa nghệ sĩ gạo cội với lớp ca sĩ trẻ.

Câu chuyện “Bắc Bling” cũng không phải là trường hợp duy nhất. Những năm gần đây, xu hướng làm mới âm nhạc truyền thống ngày càng được nhiều nghệ sĩ trẻ lựa chọn. Có thể kể đến Hoàng Thùy Linh với loạt ca khúc pop mang đậm màu sắc dân gian, Hà Myo với thử nghiệm xẩm kết hợp rap và nhạc điện tử, hay Quân A.P với sự hòa trộn quan họ Bắc Ninh và EDM trong “Giao duyên - Ngồi tựa mạn thuyền”.

Điểm chung của các sản phẩm này là đều lấy chất liệu truyền thống làm nền, sau đó kết hợp với pop, rap, world music hay EDM để tạo nên màu sắc mới. Sự sáng tạo ấy không làm mất đi tinh thần gốc, mà ngược lại, giúp di sản được “kích hoạt” trong không gian âm nhạc hiện đại, để người trẻ thấy gần gũi, dễ đón nhận hơn. Nhờ đó, văn hóa dân gian không còn chỉ xuất hiện trong hội làng hay các sân khấu mang tính bảo tồn, mà có mặt trên nền tảng số, trong danh sách nghe nhạc hàng ngày của khán giả.

Theo nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long, đây là một hướng đi mới đáng khích lệ: “Âm nhạc dân tộc vốn đã rất độc đáo, bất cứ thể loại nhạc hiện đại nào cũng có thể tìm thấy sự tương đồng, chỉ cần biết cách khai thác. Những bài dân ca cổ, khi được thêm thắt một chút nhạc cụ, tiết tấu, sẽ trở nên phù hợp với gu thưởng thức của giới trẻ ngày nay”.

Khi tình yêu nước cất lên thành giai điệu

Thời gian qua, sự xuất hiện của dòng nhạc yêu nước cho thấy lớp nghệ sĩ trẻ hôm nay tìm đến lịch sử với sự tri ân mộc mạc, giản dị nhưng sâu sắc. Họ không né tránh những đề tài lớn lao, mà tiếp cận bằng cảm xúc cá nhân, gần gũi và chân thành.

MV “Bắc Bling” trở thành hiện tượng âm nhạc bởi tinh thần giao thoa âm nhạc truyền thống - hiện đại.

Trong dòng chảy âm nhạc yêu nước đương đại, không thể không kể đến nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung, vốn được khán giả biết đến qua những bản tình ca ngọt ngào, đã chọn bước sang một lĩnh vực mới: sáng tác ca khúc về Tổ quốc, với ca khúc đang được yêu thích nhất hiện nay: “Viết tiếp câu chuyện hòa bình”.

Từ khi ra mắt, “Viết tiếp câu chuyện hòa bình” đã nhanh chóng lan tỏa, được nhiều nghệ sĩ thể hiện và trở thành hiện tượng trên mạng xã hội với hàng tỉ lượt nghe. Từ sân khấu hội diễn, chương trình ca nhạc đến nền tảng trực tuyến, giai điệu và ca từ của bài hát đã đi vào đời sống, trở thành một phần trong ký ức cộng đồng. Và đỉnh cao là khi bài hát lay động hàng triệu con tim người Việt trên sân khấu lớn của chương trình Đại lễ 30/4 với phần trình diễn của hai ca sĩ Đông Hùng và Võ Hạ Trâm khiến bài hát trở thành bản “hit quốc dân”.

Nguyễn Văn Chung chia sẻ rằng, giữa một thị trường âm nhạc ưa chuộng sự giải trí nhanh, việc kiên trì với các sáng tác về Tổ quốc là một lựa chọn không dễ dàng và đôi khi khiến nhạc sĩ thấy “cô đơn”. Nhưng với anh, nghệ sĩ không chỉ là người sáng tạo, mà còn là công dân có bổn phận lan tỏa giá trị tích cực. Trách nhiệm công dân của người nghệ sĩ thể hiện qua tác phẩm, qua cách sống, qua từng lựa chọn âm nhạc mà họ mang đến công chúng.

Trong số những nghệ sĩ trẻ gắn bó với dòng nhạc yêu nước, Tùng Dương là cái tên nổi bật. Anh được coi là giọng ca hàng đầu trong các “concert quốc gia”. Tùng Dương cũng liên tục ra mắt các sản phẩm có giá trị nghệ thuật và sức lan tỏa xã hội hướng về tình yêu Tổ quốc. MV “Việt Nam tự hào bước tiếp tương lai” đạt triệu lượt xem chỉ sau 24 giờ phát hành. Khi thể hiện “Viết tiếp câu chuyện hòa bình”, anh đưa ca khúc của Nguyễn Văn Chung lên một tầm cao mới.

Từ các sân khấu nhỏ, bài hát được làm mới qua bản phối, rồi lan truyền mạnh mẽ trên mạng xã hội, trở thành một hiện tượng âm nhạc trong năm 2025. Đặc biệt, khi Tùng Dương lần đầu trình diễn ca khúc này tại sân vận động Mỹ Đình trong concert Tổ quốc trong tim trước 50.000 khán giả, phần thể hiện ấy đã tạo nên cao trào cảm xúc, để lại ấn tượng mạnh mẽ với bản phối mang âm hưởng anh hùng ca và giọng hát đầy nội lực.

Có một điều thú vị của thị trường âm nhạc Việt Nam trong những năm gần đây, đó là dòng nhạc cách mạng, từng gắn bó với những năm tháng chiến tranh, nay đã trở lại mạnh mẽ trong đời sống âm nhạc hiện đại nhờ nỗ lực làm mới của nhiều nghệ sĩ trẻ. Thay vì giữ nguyên bản, họ tìm cách phối khí mới, kết hợp yếu tố pop, rock, R&B, rap… để đưa những giai điệu quen thuộc đến gần hơn với khán giả trẻ mà vẫn giữ được tinh thần hào hùng của tác phẩm.

Ca sĩ Thái Thùy Linh được xem là người tiên phong khi phát hành album “Bộ đội” với phong cách rock, giúp “nhạc đỏ” trở nên mạnh mẽ, trẻ trung hơn. Nhóm nhạc OPlus gây chú ý với dự án #VN1945, thổi hơi thở hiện đại vào những ca khúc lịch sử, mong muốn kết nối các thế hệ từ thời chiến đến Gen Z. Viết Thu, Á quân Hãy nghe tôi hát 2023, lại tạo dấu ấn với “Chào em cô gái Lam Hồng” đạt hơn 10 triệu lượt xem, đồng thời ra mắt mini album “Giai điệu Tổ quốc” nhân kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam.

Bên cạnh đó, nhiều gương mặt quen thuộc như Hòa Minzy, Anh Tú, Phương Mỹ Chi, Double2T… cũng góp phần đưa nhạc đỏ trở thành xu hướng mới. Họ không chỉ hát lại ca khúc cũ, mà còn đặt vào đó cảm nhận riêng của thế hệ lớn lên trong hòa bình. Đây chính là cách thế hệ trẻ tiếp nối, tri ân tiền nhân, đồng thời khẳng định trách nhiệm gìn giữ và lan tỏa tinh thần dân tộc bằng âm nhạc.

Âm nhạc Việt Nam đang trên một hành trình nối dài giữa truyền thống và hiện đại, quá khứ và tương lai đầy sống động. Dù bằng tiếng nhị, lời xẩm, câu hò hay bản phối hiện đại, điểm chung vẫn là tình yêu với Tổ quốc và khát vọng lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc. Chính tinh thần kế thừa ấy đã tạo nên sức sống mới cho âm nhạc dân tộc, để trong bất kỳ giai đoạn nào, những giai điệu về quê hương, đất nước vẫn vang lên đầy tự hào, nuôi dưỡng tinh thần Việt trong mỗi thế hệ.

Ngọc Mai