Nỗ lực 'xanh hóa' từ nhà máy đến ruộng vườn ngành hóa chất - phân bón

Giảm thiểu phát thải các hóa chất nguy hại

Ngành công nghiệp hóa chất từ lâu đã được xác định là ngành công nghiệp nền tảng, cung cấp nguyên liệu đầu vào thiết yếu cho hầu hết các lĩnh vực của nền kinh tế. Tuy nhiên, mặt trái của sự phát triển là những nguy cơ tiềm ẩn về môi trường và sức khỏe cộng đồng nếu không được quản lý theo hướng an toàn, bền vững.

Tại Hội thảo "Xanh hóa ngành hóa chất – phân bón" do VCCI tổ chức 25/12, ông Phạm Huy Nam Sơn, Phó cục trưởng Cục Hóa chất, Bộ Công thương nhấn mạnh: "Xanh hóa ngành hóa chất vừa là yêu cầu tất yếu, vừa là nhiệm vụ lâu dài". Đây không chỉ là xu hướng mà đã được cụ thể hóa bằng các chủ trương, chính sách xuyên suốt của Đảng và Nhà nước.

Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xác định rõ mục tiêu xây dựng nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kiên quyết loại bỏ các dự án gây ô nhiễm.

Tiếp nối tinh thần đó, Nghị quyết 29-NQ/TW năm 2022 đã khẳng định cốt lõi của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa giai đoạn tới chính là thúc đẩy chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Đặc biệt, Luật Hóa chất năm 2025 vừa được ban hành đã tạo hành lang pháp lý vững chắc, khuyến khích hóa học xanh thông qua các ưu đãi đặc biệt cho sản xuất hydro, amoniac bằng năng lượng tái tạo và các khu công nghiệp chuyên ngành.

Ông Sơn cho biết ngay từ năm 2017, Cục Hóa chất đã phối hợp với UNDP triển khai dự án áp dụng Hóa học xanh (HHX) tại Việt Nam nhằm giảm thiểu phát thải các hóa chất nguy hại. Đây là bước đệm quan trọng để đưa các nguyên tắc HHX vào thiết kế, công nghệ và quy trình sản xuất của doanh nghiệp nội địa.

Tuy nhiên, theo ông Sơn, chi phí đầu tư cho công nghệ xanh còn quá cao đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ có tiềm lực tài chính hạn chế. Bên cạnh đó, trình độ quản lý và sự phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu cũng là "nút thắt" cần tháo gỡ.

Hơn thế nữa, nhận thức của một bộ phận doanh nghiệp về lợi ích dài hạn của hóa học xanh còn chưa đầy đủ. Cơ chế chính sách về tín dụng xanh, ưu đãi thuế và hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực dù đã có nhưng cần được hoàn thiện và đồng bộ hơn nữa.

"Xanh hóa ngành hóa chất, phân bón không phải là một khẩu hiệu suông, mà là một hành trình bền bỉ cần sự chung tay của "ba nhà": Nhà quản lý, Nhà doanh nghiệp và Nhà nông", ông Sơn nói.

Xanh hóa từ nhà máy đến ruộng vườn, cách nào?

Chia sẻ giải pháp từ "nhà doanh nghiệp", ông Phan Văn Tâm, Phó tổng giám đốc Công ty Phân bón Bình Điền, cho biết: Bình Điền đã triển khai mạnh mẽ chương trình "Xanh hóa từ nhà máy đến ruộng vườn". Tại nhà máy, doanh nghiệp này chuyển dịch từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo (điện áp mái) và năng lượng sinh khối.

Với sản phẩm và giải pháp canh tác, việc ứng dụng công nghệ vi sinh bọc vào hạt NPK giúp bà con nông dân giảm lượng bón từ 100kg xuống còn 70-80kg mà vẫn đảm bảo năng suất. Điều này gián tiếp giảm phát thải khí nhà kính (CO2, amoniac) ra môi trường.

Song, tham vọng của Bình Điền không dừng lại ở việc giảm phát thải, mà tiến tới mục tiêu trung hòa carbon bằng cách phối hợp với Vườn quốc gia U Minh Hạ (Cà Mau) để triển khai các dự án trồng rừng. "Chúng tôi muốn sản phẩm làm ra phải đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, để thế giới nhìn vào Việt Nam là một đất nước phát triển bền vững", ông Tâm tự tin.

Ông Hà Văn Thắng, Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp Nông nghiệp Việt Nam (VCAC) cho rằng: Nông nghiệp vừa là nạn nhân của biến đổi khí hậu, vừa là nguồn phát thải khí nhà kính lớn do lạm dụng phân bón hóa học và quản lý chất thải chưa tốt.

Việc lạm dụng phân vô cơ trong thời gian dài đã khiến đất đai chai cứng, suy giảm hệ vi sinh vật và tăng chi phí sản xuất. Theo ông Thắng, chuyển đổi sang phân bón hữu cơ vi sinh là yêu cầu chiến lược. Loại phân bón này không chỉ cung cấp dinh dưỡng chậm, cân đối để giảm phát thải N2O mà còn biến đất thành một "bể chứa carbon" tự nhiên.

Mô hình công nghệ xử lý vi sinh mà VCAC đề xuất là một quy trình khép kín đầy ấn tượng: Thu gom: Tận dụng tối đa phân chuồng và phụ phẩm nông nghiệp như rơm rạ, trấu; Xử lý ban đầu: Sử dụng vi sinh EM để khử mùi và giảm khí độc CH4, NH3. Ủ sinh học: Dùng nấm Trichoderma phân giải các hợp chất khó tiêu như cellulose, giúp rút ngắn thời gian ủ. Hoàn thiện: Bổ sung vi khuẩn Bacillus để ổn định hệ vi sinh và nâng cao hiệu quả khi bón xuống đất.

Sự kết hợp giữa công nghệ vi sinh và công nghệ số (như bản đồ dinh dưỡng đất, IoT, cảm biến) sẽ giúp nông dân quản lý liều lượng bón phân chính xác, hướng tới một nền nông nghiệp xanh, phát thải thấp.

Chia sẻ với các doanh nghiệp, ông Sơn thông tin: Cục Hóa chất cam kết sẽ tiếp tục hoàn thiện thể chế, tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ và thúc đẩy hợp tác quốc tế.

Kim Oanh