Nông thôn mới Hà Nội: 15 năm hành trình đổi mới nông thôn

Năm 2010, Hà Nội bắt đầu thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) trong bối cảnh vừa mở rộng địa giới hành chính (sáp nhập tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh và một phần Lương Sơn - Hòa Bình). (Hà Nội 922,8km2/ 3.145.300 người; Hà Tây 2.93km2/ 2.568.000 người; tổng diện tích Hà Nội 3.359,82km2) Không gian rộng lớn tạo ra nhiều vận hội nhưng cũng đan xen nhiều thách thức đối với nông nghiệp, nông thôn Hà Nội khi phải đối mặt với muôn vàn khó khăn về hạ tầng, kinh tế và đời sống nông thôn. Khu vực nông thôn chiếm hơn 70% diện tích toàn thành phố và chiếm trên 65 % dân số nhưng hạ tầng còn nhiều thiếu thốn, người dân nông thôn chủ yếu là sản xuất nông nghiệp truyền thống, manh mún. Trung bình mỗi xã chỉ đạt 01 tiêu chí; thu nhập bình quân khu vực nông thôn chỉ khoảng 13 triệu đồng/người/năm. Tỷ lệ hộ nghèo khu vực nông thôn chiếm tới 11,25%.

Trước những thách thức đó, với quyết tâm cao và sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, Hà Nội đã lựa chọn cách đi phù hợp: “Không nóng vội, nhưng quyết liệt - Không bằng mọi giá, mà bền vững lâu dài”.

Để tạo động lực phát triển nông nghiệp, nông thôn xứng với không gian, tầm vóc mới, trong 3 kỳ Đại hội của Thành phố, Thành ủy đều có Chương trình riêng về nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Ở nhiệm kỳ 2011 - 2015 và 2016 - 2020, Thành ủy Hà Nội đã ban hành 2 chương trình công tác trọng tâm toàn khóa đều lấy tên là Chương trình số 02 với nội dung trọng tâm về phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới và nâng cao đời sống nông dân. Giai đoạn 2021 - 2025, Thành ủy tiếp tục ban hành Chương trình số 04 về Đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nông dân.

Sau 15 năm nỗ lực bền bỉ với tinh thần “Đảng lãnh đạo, Nhà nước hỗ trợ, nhân dân làm chủ và hưởng lợi” cùng sự chỉ đạo quyết liệt, trực tiếp, sâu sát của cấp ủy, chính quyền các cấp; Sự vào cuộc đồng bộ, thống nhất từ cấp cao nhất đến cơ sở tạo nên sức mạnh tổng hợp và tính bền vững trong tổ chức thực hiện, khu vực nông thôn Hà Nội đã có những chuyển mình ngoạn mục - từ cơ sở hạ tầng, kinh tế đến chất lượng cuộc sống và cảnh quan môi trường.

Trong hành trình phát triển mới của Thủ đô, xã Đại Xuyên đang là điểm sáng về tiềm năng, lợi thế và khát vọng vươn lên

Phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, từng bước nâng cao đời sống nông dân” giai đoạn 2011 - 2015

Thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 7 (khóa X) về nông nghiệp, nông dân, nông thôn và Chương trình MTQG về xây dựng nông thôn mới, Ngày 29/8/2011 Thành ủy Hà Nội đã ban hành Chương trình số 02/CTr-TU về “Phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, từng bước nâng cao đời sống nông dân” giai đoạn 2011 - 2015. Chương trình này được xem là đặt nền móng quan trọng trong việc phát triển khu vực ngoại thành Hà Nội, hướng tới mục tiêu đưa khu vực này phát triển đồng bộ với khu vực nội thành.

Hà Nội xác định rõ: Để thực hiện thành công xây dựng nông thôn mới, cần ưu tiên hoàn thiện đồng bộ thể chế, cơ chế chính sách và quy hoạch phù hợp với đặc thù Thủ đô, có tính khả thi cao, đồng thời, cụ thể hóa hệ thống tiêu chí quốc gia sát với điều kiện thực tế từng địa phương. Theo đó, HĐND Thành phố Hà Nội đã xem xét thông qua và ban hành một loạt nghị quyết chuyên đề về xây dựng nông thôn mới, quy hoạch phát triển nông nghiệp, thí điểm một số chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp, làng nghề và xây dựng hạ tầng nông thôn.

Thành phố đã tập trung hoàn thiện công tác quy hoạch xây dựng nông thôn mới gắn với quy hoạch phát triển vùng, quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch sản xuất và ban hành nhiều cơ chế chính sách. Trong đó, thực hiện dồn điền đổi thửa được xem là “cuộc cách mạng” về đất đai trong nông nghiệp ở Hà Nội. Dù không nằm trong bộ tiêu chí nhưng là khâu đột phá để Hà Nội thực hiện 19 tiêu chí trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011-2015 và là một trụ cột quan trọng góp phần vào thành công của Chương trình Nông thôn mới Hà Nội.

Trước năm 2011, phần lớn đất nông nghiệp ở Hà Nội bị chia cắt manh mún, thửa ruộng nhỏ lẻ, gây khó khăn lớn cho sản xuất, đầu tư hạ tầng và ứng dụng khoa học kỹ thuật. Không có con đường nào khác là phải đổi mới phương thức, phải tạo ra những cánh đồng mẫu lớn, để đưa cơ giới hóa, tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất. Việc dồn điền đổi thửa - một công việc với muôn vàn khó khăn tưởng chừng như không thể làm được, nhưng đã được Hà Nội triển khai quyết liệt và chỉ sau 3 năm từ 2012 - 2014 Thành phố đã cơ bản hoàn thành công tác đồn điền đổi thửa. Từ số ô thửa mỗi hộ nơi thấp nhất 7 ô thửa, nơi cao nhất 39 ô thửa nay mỗi hộ chủ yếu chỉ còn từ 1-2 ô thửa. Diện tích đất nông nghiệp dôi dư sau dồn điền đổi thửa đã tạo điều kiện cho các địa phương quy hoạch mở rộng các công trình phúc lợi, quy hoạch đấu giá quyền sử dụng đất tạo nguồn lực thực hiện xây dựng nông thôn mới.

Phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, nâng cao đời sống nông dân giai đoạn 2016-2020

Thời điểm này, tuy chỉ còn 185/386 xã chiếm 47,93% chưa đạt chuẩn nhưng đều là các xã khó khăn, ở vùng xa trung tâm, các tiêu chí chưa đạt đều là các tiêu chí khó như: Môi trường, cơ sở vật chất trường học, cơ sở vật chất văn hóa, thu nhập bình quân đầu người… Hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn đã được đầu tư nhưng chưa đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu. Hạ tầng về giao thông, thủy lợi, điện phục vụ sản xuất nhiều nơi còn khó khăn. Thành ủy Hà Nội đã thành lập Ban chỉ đạo 8 Chương trình công tác, trong đó có Ban chỉ đạo Chương trình “Phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, nâng cao đời sống nông dân giai đoạn 2016-2020” mà trọng tâm là xây dựng nông thôn mới. Chương trình vẫn tiếp tục được lấy tên là Chương trình 02.

Trên cơ sở hoàn thiện và đồng bộ các thể chế, cơ chế chính sách và quy hoạch, Giai đoạn này, thành phố đã tập trung đầu tư để nâng cấp hạ tầng: đường giao thông nông thôn, trường học, nhà văn hóa, hệ thống thủy lợi, điện, nước sạch... Đẩy mạnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp, lấy tập trung ruộng đất, thực hiện mô hình nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao cũng như mô hình liên kết trong sản xuất nông nghiệp và triển khai chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) là khâu đột phá .

Năm 2020, năm kết thúc giai đoạn thứ 2 của Chương trình để lại dấu ấn nổi bật khi giá trị gia tăng ngành nông nghiệp đạt 4,2%. Đời sống nông dân không ngừng được cải thiện và nâng cao, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn năm 2020 đạt 55 triệu đồng/người/năm. Diện mạo nông thôn đã thay da đổi thịt, khoác trên mình tấm áo mới. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội được tăng cường; các hoạt động văn hóa - xã hội, thể thao được quan tâm tổ chức; chính trị - xã hội và quốc phòng - an ninh được đảm bảo; an sinh xã hội được chăm lo. Hơn 90% số xã ở Hà Nội đã đạt chuẩn nông thôn mới, 13 xã được công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, 07 đơn vị cấp huyện được Thủ tướng Chính phủ công nhận đạt chuẩn nông thôn mới.

Kết quả của Chương trình đã tạo nền tảng vững chắc, làm tiền đề quan trọng để Thành phố tiếp tục triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021–2025. Những thành tựu trong sản xuất nông nghiệp, kết cấu hạ tầng nông thôn, cải thiện môi trường, nâng cao đời sống vật chất và tình thần cho người dân không chỉ khẳng định tính đúng đắn của định hướng giai đoạn trước mà còn giúp Hà Nội tự tin bước vào giai đoạn mới với mục tiêu xây dựng nông thôn văn minh, hiện đại, giàu bản sắc.

“Đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nông dân, giai đoạn 2021 - 2025”

Ngày 17/3/2021, Thành ủy Hà Nội ban hành Chương trình số 04/CTr về "Đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới gắn với cơ cấu lại ngành Nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nông dân giai đoạn 2021 - 2025". Chương trình kế thừa và tiếp nối thành công của 2 giai đoạn: 2010 - 2015 và 2016 - 2020 với ba mục tiêu chính: Xây dựng nông thôn mới thiết thực hơn, hiệu quả hơn và bền vững hơn gắn liền với quá trình đô thị hóa; cơ cấu lại ngành Nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn; nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nông dân.

Hà Nội vinh dự được Thủ tướng Chính phủ trao quyết định công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới năm 2024

Giai đoạn này, Thành phố tập trung vào các tiêu chí nâng cao, kiểu mẫu - tạo chiều sâu bền vững. Xây dựng nông thôn mới với các tiêu chí cao hơn theo hướng gắn với tiêu chí đô thị, đi liền với bảo tồn văn hóa, môi trường sinh thái và bản sắc địa phương, trở thành hình mẫu về phát triển nông thôn toàn diện. Nông nghiệp, nông thôn Hà Nội đã chuyển mình mạnh mẽ vì một nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân văn minh. Thể hiện qua các dấu ấn nổi bật sau:

Một - Hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM cấp thành phố năm 2024 (trước 01 năm so với Kế hoạch).

Hai - Là địa phương đứng đầu cả nước về xây dựng nông thôn mới với các con số ấn tượng, đó là 100% số xã đạt chuẩn NTM; 229 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao (đạt 146,8% so với mục tiêu Chương trình); 109 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu (đạt 136,2% so với mục tiêu Chương trình); 100% huyện, thị xã đạt chuẩn/hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM; 06/17 huyện đạt chuẩn huyện NTM nâng cao (đạt 150% so với mục tiêu Chương trình).

Ba - Chương trình Mỗi xã một sản phẩm - OCOP dẫn đầu cả nước về số lượng sản phẩm với trên 3.400 sản phẩm đã được đánh giá, phân hạng.

Xuất khẩu nông, lâm sản vượt ngưỡng 2 tỷ đô. Các sản phẩm thuộc nhóm thủ công mỹ nghệ và nông sản chế biến của thành phố đã xuất khẩu trên 40 Quốc gia và vùng lãnh thổ.

Tỷ lệ hộ nghèo toàn Thành phố xuống 0% theo chuẩn nghèo đa chiều Thành phố Hà Nội giai đoạn 2022 - 2025

Hai làng nghề đầu tiên của Hà Nội cũng như của Việt Nam là làng nghề gốm sứ Bát Tràng và lụa Vạn Phúc trở thành thành viên thứ 67 và 68 của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo Thế Giới.

Giai đoạn 2021 - 2025, Hà Nội đã viết nên một dấu son mới trong hành trình xây dựng nông thôn mới - một hành trình không chỉ đo bằng thời gian, mà đo bằng những đổi thay tận gốc rễ. Với quyết tâm và cách làm sáng tạo, Thủ đô đã hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới cấp thành phố ngay từ năm 2024, sớm hơn 1 năm so với kế hoạch; trở thành địa phương đứng đầu cả nước khi 100% huyện, thị xã đạt chuẩn hoặc hoàn thành nhiệm vụ NTM, hàng trăm xã đạt chuẩn nâng cao, kiểu mẫu. Thành quả ấy không chỉ đo bằng những con số ấn tượng mà còn đo bằng chất lượng sống ngày càng cao, bằng nụ cười rạng rỡ của người dân nơi thôn xóm.

Một trong những thành tựu nổi bật trong giai đoạn này là sự chuyển đổi tư duy - từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp. Đây không chỉ là sự thay đổi trong cách làm, mà còn là thay đổi căn bản trong cách nghĩ, cách tổ chức lại sản xuất nông nghiệp gắn với thị trường, khoa học - công nghệ và chuỗi giá trị. Kinh tế nông thôn chuyển mình mạnh mẽ với tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất nông nghiệp bình quân 5 năm đạt 3,19%, xuất khẩu nông, lâm sản vượt ngưỡng 2 tỷ USD, trong đó nhóm nông sản - thực phẩm đạt 1,463 tỷ USD (năm 2024). Những mô hình nông nghiệp thông minh, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn không còn là khái niệm xa lạ, mà đã từng bước đi vào thực tiễn, góp phần thực hiện mục tiêu "tăng trưởng xanh" của Thủ đô.

Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” khẳng định vị trí số 1 cả nước với hơn 3.400 sản phẩm OCOP - chiếm 21,3% tổng số sản phẩm OCOP toàn quốc. Bên cạnh đó, với 1350 làng nghề và làng có nghề, làng nghề Hà Nội đang ngày càng phát huy thế mạnh và khẳng định vị thế trên bản đồ văn hóa thế giới. Các làng nghề đã có sự tăng trưởng về giá trị sản xuất và giá trị xuất khẩu, với gần 200 làng nghề đạt doanh thu 10 - 50 tỷ đồng/1năm. Các sản phẩm thuộc nhóm thủ công mỹ nghệ của thành phố đã xuất khẩu trên 40 Quốc gia và vùng lãnh thổ. Đặc biệt, hai làng nghề đầu tiên của Hà Nội cũng như của Việt Nam là làng nghề gốm sứ Bát Tràng (xã Bát Tràng) và lụa Vạn Phúc (Phường Hà Đông) đã chính thức trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo Thế Giới.

Hà Nội xác định: xây dựng NTM là vì dân, do dân và cho dân. Vì vậy, mục tiêu xuyên suốt 3 giai đoạn thực hiện Chương trình đều hướng tới đích cuối cùng là làm thế nào để nhân dân được sống trong sự ấm no, hạnh phúc, được vươn lên bằng chính đôi tay và được tiếp sức bởi những chính sách đúng đắn. Chính vì đó, không chỉ phát triển kinh tế, Hà Nội còn chăm lo toàn diện đời sống người dân. Tỷ lệ hộ nghèo giảm về 0% theo chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2022 - 2025; thu nhập bình quân đầu người tăng gấp 6 lần so với năm 2010; 97,46% lao động có việc làm thường xuyên; 95,25% người dân tham gia bảo hiểm y tế. Hạ tầng nông thôn đồng bộ, 100% trạm y tế xã có bác sĩ. Công tác đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và an ninh nông thôn được giữ vững. Về ngoại thành Hà Nội hôm nay, không chỉ là những con đường nhựa rộng rãi, trải đầy hoa, trường lớp khang trang, học sinh cười nói rộn ràng sau giờ tan học, hay tinh thần phấn khởi của nhân dân tại các khu vui chơi, giải trí, thể thao ..., mà quan trọng hơn, là tư duy phát triển cộng đồng, là chất lượng sống của người dân nông thôn ngày càng được nâng cao. Vai trò “chủ thể” của người nông dân trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô được khẳng định vững chắc, đồng thời qua đó khu vực nông thôn dần trở thành “miền quê đáng sống”.

Trải qua nhiều thử thách càng khẳng định tính đúng đắn, giá trị lịch sử, ý nghĩa thực tiễn lâu dài của chủ trương, định hướng phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, nâng cao đời sống nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và phát triển Thủ đô nói riêng, góp phần vào sự phát triển chung của Vùng Đồng bằng sông Hồng và cả nước nói chung. Những bước đi vững chắc, những thành quả đáng khích lệ đó có được là nhờ sự vào cuộc quyết liệt, đồng lòng, dốc sức của các cấp ủy Đảng, chính quyền cũng như người dân.

Giai đoạn 2021 - 2025 khép lại, Hà Nội không dừng lại ở việc hoàn thành trước kế hoạch, mà đã định hình một chuẩn mực mới: nông thôn hiện đại, phồn vinh, hạnh phúc, dân chủ, văn minh; có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ theo tiêu chí đô thị; phát triển nông nghiệp, nông thôn gắn với không gian di sản và bản sắc văn hóa dân tộc. Đây chính là nền móng vững chắc để Hà Nội tự tin bước vào chặng đường tiếp theo - nơi nông thôn mới không chỉ là đích đến, mà còn là động lực lan tỏa giá trị văn minh, thịnh vượng đến từng người dân, từng cộng đồng.

Để tiếp tục phát huy các kết quả đã đạt được, bước vào giai đoạn phát triển mới, Thành phố sẽ triển khai mạnh mẽ các giải pháp về cơ chế, chính sách để thúc đẩy phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới tiên tiến, điển hình. Hà Nội sẽ có một nền nông nghiệp đô thị xanh - an toàn - thân thiện và bền vững; một nông thôn hiện đại và thịnh vượng của văn hóa Tràng An và văn hóa xứ Đoài, với một tầng lớp nông dân mới, những ‘thanh nông tri điền’ văn minh, nông dân của thời chuyển đổi số. Hướng tới mục tiêu xây dựng Thủ đô Hà Nội “Văn minh - Văn hiến - Hiện đại” để cùng đất nước bước vào “Kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”.

Trang thông tin có sự phối hợp của Văn phòng Điều phối Chương trình xây dựng nông thôn mới thành phố Hà Nội

P.V