Nông thôn mới kiểu mẫu: Gắn với du lịch, OCOP và đô thị hóa xanh

Giai đoạn 2010 - 2020 được xem là thời kỳ đầu tạo dựng nền tảng cho nông thôn mới, tiếp đó giai đoạn 2021 - 2025 mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng. Bước sang giai đoạn 2026 - 2030, mục tiêu đặt ra là xây dựng các mô hình nông thôn mới kiểu mẫu, hướng đến chuẩn quốc tế, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập. Tinh thần xuyên suốt của giai đoạn này là tạo ra những vùng nông thôn hiện đại, giàu bản sắc, xanh và có sức cạnh tranh kinh tế cao.

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến tháng 6/2025, cả nước đã có 1.007 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu, tương đương 12,3% tổng số xã. Đây là minh chứng cho những bước đi đầu tiên vững chắc trong việc định hình các mô hình nông thôn tiên tiến. Tuy nhiên, giai đoạn tiếp theo yêu cầu đặt ra với chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, không chỉ là tăng số lượng mà còn đòi hỏi nâng tầm chất lượng. Bộ tiêu chí nông thôn mới kiểu mẫu đang được định hướng điều chỉnh theo hướng toàn diện và sâu hơn, dựa trên 4 trụ cột chính.

Trụ cột thứ nhất là môi trường xanh, sạch, đẹp, hướng tới hệ thống xử lý rác thải và nước thải đồng bộ, cảnh quan nông thôn hài hòa với thiên nhiên. Đây là nền tảng cho chất lượng sống cao và cũng đáp ứng xu thế phát triển bền vững toàn cầu.

Thứ hai là hạ tầng đồng bộ, từ giao thông, điện, nước đến trường học, trạm y tế và hạ tầng số. Việc hoàn thiện hạ tầng trở thành điều kiện cần thiết để người dân tiếp cận dịch vụ hiện đại ngay tại địa phương.

Trụ cột thứ ba là văn hóa - xã hội phát triển nhưng vẫn bảo tồn bản sắc. Việc giữ lại phong tục, nghề truyền thống và di sản địa phương được xem là yếu tố quan trọng, bảo đảm các giá trị nông thôn không bị mai một trong hành trình hội nhập.

Cuối cùng, kinh tế nông thôn phải đa dạng và bền vững, kết hợp nông nghiệp công nghệ cao, sản xuất OCOP, dịch vụ du lịch và thậm chí năng lượng tái tạo. Như vậy, nông thôn mới kiểu mẫu không chỉ là “xã đạt chuẩn +”, mà là mô hình phát triển toàn diện, cân bằng giữa hiện đại và truyền thống.

Trong đó, Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) giữ vai trò đặc biệt quan trọng. OCOP không chỉ tạo ra sản phẩm địa phương chất lượng cao mà còn góp phần định danh thương hiệu cho từng vùng miền.

Đến năm 2025, cả nước đã có hơn 9.800 sản phẩm OCOP được công nhận, trong đó nhiều mặt hàng đã xuất khẩu thành công. Đây là cơ sở để bước sang giai đoạn 2026 - 2030, chương trình OCOP chuyển sang phát triển theo chuỗi giá trị, từ sản xuất - chế biến - phân phối đến kết hợp du lịch và dịch vụ, thay vì chỉ dừng lại với từng sản phẩm đơn lẻ.

Chương trình OCOP là một phần quan trọng trong mô hình nông thôn mới kiểu mẫu.

Nhiều địa phương đang định hình rõ nét thương hiệu thông qua cách làm này. Làng nghề truyền thống phát triển gắn với du lịch trải nghiệm, các sản phẩm nông sản đặc hữu được thương mại hóa hiện đại, kết hợp thương mại điện tử và dịch vụ cộng đồng. Những ví dụ quen thuộc như chè Thái Nguyên, nước mắm Phú Quốc, cà phê Buôn Ma Thuột hay gốm Bát Tràng không chỉ đem lại giá trị kinh tế, mà còn là biểu tượng văn hóa, khẳng định bản sắc vùng miền và nâng tầm thương hiệu Việt.

Đi liền với OCOP, du lịch nông thôn đang trở thành động lực tăng trưởng mới. Đến nay, cả nước đã hình thành hơn 3.200 mô hình du lịch cộng đồng như homestay, farmstay hay làng văn hóa, tạo ra hàng vạn việc làm và nguồn thu mới cho người dân. Giai đoạn 2026 - 2030, mục tiêu đặt ra là phát triển 10.000 điểm du lịch nông thôn, kết nối với OCOP và hệ thống đô thị xanh.

Nhiều mô hình thành công đã tạo dấu ấn rõ rệt: Sa Pa (Lào Cai) với du lịch cộng đồng người Mông, Dao; Mai Châu (Hòa Bình) với bản Lác, bản Pom Coọng; Cồn Sơn (Cần Thơ) với mô hình du lịch sông nước; hay làng rau Trà Quế (Quảng Nam) kết hợp ẩm thực bản địa. Những mô hình này không chỉ mang lại thu nhập, mà còn góp phần bảo tồn di sản, gìn giữ môi trường và lan tỏa văn hóa. Du lịch nông thôn vì vậy được xem là “ngành công nghiệp xanh” đặc trưng của nông thôn mới Việt Nam.

Một xu hướng lớn khác trong giai đoạn tới là đô thị hóa xanh. Thực tế cho thấy nếu không được quản lý tốt, đô thị hóa có thể phá vỡ cảnh quan và lối sống làng quê. Tuy nhiên, khi đi đúng hướng, quá trình này sẽ trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy tăng trưởng. Tại các khu vực nông thôn mới kiểu mẫu, nhà ở sinh thái, sử dụng năng lượng tái tạo, phát triển giao thông xanh dần trở thành một tiêu chí tất yếu. Các xã kiểu mẫu sẽ đóng vai trò hạt nhân của đô thị xanh, kết nối chặt chẽ giữa nông thôn và thành thị, hình thành những cực tăng trưởng mới.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tầm nhìn đến 2030, nhiều địa phương có thể trở thành vùng ven đô hiện đại, xanh, thông minh và bền vững, nhưng vẫn giữ được nét đẹp đặc trưng của làng quê Việt. Đây chính là tinh thần xuyên suốt của nông thôn mới kiểu mẫu: Phát triển hài hòa, nâng cao đời sống người dân, nhưng không đánh mất những giá trị văn hóa cốt lõi đã làm nên bản sắc Việt Nam.

Nhung Bùi