Nước Mỹ đang 'thử lửa' chính mình?

Nhưng với giới quan sát, câu hỏi quan trọng hơn là liệu quỹ này sẽ trở thành động lực phát triển hay là một canh bạc rủi ro có thể làm tổn hại đến nền kinh tế Mỹ.

Trong suốt nhiều thập niên, Chính phủ Mỹ vốn đóng vai trò trọng tài trong nền kinh tế, để thị trường tự quyết định dòng chảy vốn và phân bổ nguồn lực. Nhưng giờ đây, với việc thành lập một quỹ đầu tư khổng lồ do chính phủ điều hành, Washington đang tự đưa mình vào vị thế một “nhà đầu tư” quy mô lớn, có khả năng điều phối hàng nghìn tỷ USD vào các lĩnh vực chiến lược. Những người ủng hộ tin rằng đây là một bước đi tất yếu để đối phó với sự cạnh tranh gay gắt từ Trung Quốc, trong khi những người phản đối cảnh báo rằng sự can thiệp này có thể làm bóp méo thị trường, kéo theo những hệ lụy khó lường.

Tổng thống Donald Trump ký sắc lệnh thành lập SWF. Ảnh: Reuters

Ở góc độ lý thuyết, việc Mỹ thành lập một quỹ tài sản quốc gia không phải là điều quá bất thường. Hơn 90 quốc gia trên thế giới đã có SWF, từ Quỹ đầu tư dầu mỏ của Norway với 1,4 nghìn tỷ USD cho đến Cơ quan Đầu tư Trung Quốc (CIC) với hơn 1 nghìn tỷ USD. Những quỹ này thường được sử dụng để quản lý tài sản dư thừa từ nguồn thu tài nguyên thiên nhiên hoặc thặng dư thương mại.

Tuy nhiên, khác với các quốc gia đó, Mỹ không có một nguồn tài chính thặng dư ổn định để nuôi SWF. Chính quyền Tổng thống Donald Trump đề xuất tài trợ cho quỹ này bằng cách bán một phần tài sản liên bang, bao gồm đất đai, tài nguyên thiên nhiên và cơ sở hạ tầng, hoặc huy động vốn từ khu vực tư nhân thông qua phát hành trái phiếu hoặc hợp tác công - tư. Vấn đề đặt ra là liệu Mỹ có thể xây dựng một SWF bền vững mà không đẩy nền kinh tế vào một vòng xoáy nợ nần nguy hiểm, nhất là khi nợ công của quốc gia này đã vượt 34 nghìn tỷ USD.

Mặc dù gây nhiều tranh cãi, SWF không đơn thuần là một quỹ đầu tư, mà còn là một công cụ địa chính trị quan trọng. Sắc lệnh của người đứng đầu Nhà Trắng đã chỉ rõ rằng, quỹ này sẽ tập trung vào ba lĩnh vực chiến lược. Trước hết là công nghiệp sản xuất, nhằm mục tiêu đưa các ngành công nghiệp quan trọng trở lại Mỹ và giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Bên cạnh đó, quốc phòng cũng là một ưu tiên khi quỹ sẽ rót vốn cho các công nghệ quân sự tiên tiến nhằm duy trì lợi thế cạnh tranh của Mỹ trong lĩnh vực này. Ngoài ra, nghiên cứu y tế cũng được xác định là một hướng đi quan trọng, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ sinh học và phát triển vaccine để đảm bảo an ninh y tế quốc gia.

Không khó để nhận thấy, SWF không chỉ đơn thuần là một chiến lược kinh tế, mà còn là một vũ khí trong cuộc cạnh tranh Mỹ - Trung. Một minh chứng rõ ràng là kế hoạch sử dụng quỹ này để mua lại TikTok từ ByteDance, công ty công nghệ Trung Quốc. Nếu điều này thành hiện thực, nó sẽ đặt ra tiền lệ mới, khi Chính phủ Mỹ có thể trực tiếp can thiệp vào thị trường công nghệ bằng nguồn vốn công, điều vốn chỉ xảy ra ở các nền kinh tế tập trung như Trung Quốc. Chuyên gia Mark Warshawsky, thành viên cấp cao tại Viện Doanh nghiệp Mỹ, nhận định: “Đây không phải là ý tưởng bảo thủ truyền thống”. Ông cho rằng, việc chính phủ trực tiếp can thiệp vào thị trường với quy mô lớn như vậy đi ngược lại với các nguyên tắc kinh tế tự do mà đảng Cộng hòa vẫn thường đề cao.

Tuy nhiên, không ít chuyên gia tỏ ra lo ngại rằng SWF có thể trở thành một “quả bom nổ chậm” về tài chính nếu không được kiểm soát chặt chẽ. Một trong những rủi ro lớn nhất chính là khả năng bóp méo thị trường. Khi chính phủ nắm giữ một lượng vốn khổng lồ và có thể quyết định dòng chảy đầu tư, điều này có thể khiến các công ty tư nhân mất đi sự cạnh tranh công bằng, từ đó làm suy yếu tính hiệu quả của nền kinh tế thị trường. Bên cạnh đó, nguy cơ chính trị hóa đầu tư cũng là một vấn đề được đề cập đến. Một số nhà lập pháp cho rằng quỹ này có thể trở thành một công cụ tài trợ cho các dự án mang động cơ chính trị thay vì phục vụ lợi ích kinh tế lâu dài. Một mối quan ngại khác liên quan đến gánh nặng tài chính. Việc bán tài sản liên bang có thể tạo ra nguồn vốn ngắn hạn để vận hành quỹ, nhưng về dài hạn, Mỹ sẽ mất đi những tài sản giá trị và đối mặt với nguy cơ tài chính nghiêm trọng hơn.

Giáo sư kinh tế Robert Shiller tại Đại học Yale nhận định rằng, việc một chính phủ vốn theo chủ nghĩa thị trường tự do lại đi thành lập quỹ đầu tư quốc gia là một bước đi đầy mâu thuẫn. Ông nhấn mạnh, nếu không có một cơ chế quản lý minh bạch, quỹ này có thể gây ra những hệ lụy không thể kiểm soát. Đây cũng chính là điều mà nhiều nhà kinh tế đang lo lắng khi nhìn vào mô hình này.

Theo kế hoạch, Bộ Tài chính và Bộ Nội vụ Mỹ sẽ công bố chi tiết về SWF vào tháng 5 tới. Bên cạnh đó, Bộ Tài chính đã chỉ định cựu cố vấn tài chính của Lầu Năm Góc JR Gibbens làm người đứng đầu nhóm nghiên cứu về SWF. Ông JR Gibbens từng làm việc trong các dự án thu hút vốn tư nhân cho ngành quốc phòng, cho thấy định hướng chiến lược của quỹ này có thể liên quan nhiều đến an ninh kinh tế và quốc phòng. Tuy nhiên, ngay cả khi quỹ này được triển khai, nó vẫn đối mặt với nhiều câu hỏi lớn chưa có lời giải. Ai sẽ giám sát SWF để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình? Liệu chính phủ có thể tách bạch giữa mục tiêu kinh tế và mục tiêu chính trị? Và quan trọng nhất, cơ chế nào sẽ đảm bảo quỹ này không trở thành một công cụ tài trợ cho các doanh nghiệp thân chính quyền?

Dù còn nhiều tranh cãi, SWF đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong chính sách kinh tế của Mỹ. Tuy nhiên, thay vì một chiến lược mang tính tất yếu, không ít người cho rằng, đây có thể là một thử nghiệm đầy rủi ro. Nếu được quản lý tốt, quỹ này có thể giúp Mỹ duy trì vị thế dẫn đầu trong các ngành công nghệ cao, củng cố chuỗi cung ứng và thay thế dần một phần thu nhập từ thuế doanh nghiệp. Nhưng nếu thiếu sự kiểm soát chặt chẽ, nó cũng có thể trở thành một công cụ bị lạm dụng, tạo ra những hệ lụy khó lường đối với nền kinh tế. Liệu đây có phải là một quyết sách đúng đắn hay chỉ là một thử nghiệm đầy rủi ro? Câu trả lời vẫn đang bỏ ngỏ.

Khổng Hà