Nút thắt siết chặt đầu ra của HTX nuôi trồng thủy sản

Gần đây, tôm, cua, cá hồi, cá lăng, hàu… nhập từ Trung Quốc làm sụt giảm nghiêm trọng sức cạnh tranh, gây "tắc" đầu ra sản phẩm và đe dọa trực tiếp đến sinh kế của hàng ngàn hộ nông dân, thành viên HTX.

"Cuộc chiến giá cả" không cân sức

Thời gian qua, các HTX nuôi trồng thủy sản Việt Nam đã nỗ lực không ngừng để nâng cao chất lượng sản phẩm, từ việc đầu tư công nghệ hiện đại, áp dụng các tiêu chuẩn an toàn như VietGAP, GlobalGAP, đến việc tuân thủ nghiêm ngặt quy trình nuôi trồng hữu cơ. Những sản phẩm này có nguồn gốc rõ ràng, được kiểm soát chặt chẽ từ con giống, nguồn nước, thức ăn cho đến khi thu hoạch, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm cho người tiêu dùng. Thế nhưng, chính những nỗ lực ấy lại trở thành một gánh nặng, làm tăng chi phí sản xuất và khiến giá thành sản phẩm cao hơn so với hàng nhập từ Trung Quốc.

Ngược lại, thủy sản nhập từ Trung Quốc, vốn không phải chịu bất kỳ chi phí kiểm định, thuế quan, hay chi phí quản lý nào, lại được bán ra với giá rẻ hơn, làm bóp nghẹt các kênh tiêu thụ của HTX.

Không ít hộ dân, HTX thủy sản chưa thể hồi phục sau cơn bão Yagi, nay lại gặp khó về đầu ra vì hàng Trung Quốc tràn lan.

Ông Vũ Viết Vương, Giám đốc HTX Sản xuất Kinh doanh Dịch vụ nuôi trồng Thủy sản Thành Công (Quảng Ninh) cho biết, thị trường hàu sữa nội địa tại Quảng Ninh đang bị lấn át bởi hàu vàng nhập khẩu ồ ạt từ Trung Quốc. Chính vì thế mà nhiều khi đến kỳ thu hoạch nhưng các thành viên HTX phải cân nhắc rất nhiều về thời điểm để làm sao có thể tiêu thụ được hàu. Nhưng nếu hàu đến ngày thu hoạch và không bán thì sẽ làm giảm chất lượng, tăng chi phí sản xuất. Còn nếu thu hoạch trúng vào những thời điểm hàu Trung Quốc về nhiều thì hàu nuôi của các thành viên rất khó cạnh tranh. Trong khi người tiêu dùng lại không phân biệt đâu là hàu nội, đâu là hàu Trung Quốc.

Anh Trịnh Văn Hà, Giám đốc HTX Thủy sản Na Hang (Tuyên Quang) cũng chia sẻ, việc cá lăng từ Trung Quốc nhập vào Việt Nam khiến đầu ra của loại vật nuôi này tại HTX rơi vào cảnh bão hòa, không còn là con cá có giá trị cao như mấy năm trước.

Từ áp lực kinh tế đến nguy cơ phá vỡ chuỗi cung ứng

Hậu quả của thủy sản nhập tràn lan từ Trung Quốc không chỉ dừng lại ở vấn đề giá cả, mà còn gây ra một loạt hệ lụy nghiêm trọng khác. Đầu tiên là áp lực về “tồn kho” và đầu ra. Sản phẩm của các HTX, dù chất lượng cao, nhưng không bán được, phải “tồn kho” dài ngày, dẫn đến chi phí tăng cao và chất lượng sản phẩm giảm sút. Lượng hàng tồn đọng lớn khiến HTX không có vốn để tái sản xuất, các thành viên không có thu nhập, từ đó làm suy giảm niềm tin và ý chí sản xuất.

Khi các HTX gặp khó khăn trong duy trì sản xuất, họ sẽ buộc phải thu hẹp quy mô hoặc thậm chí giải thể. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến các thành viên HTX mà còn tác động tiêu cực đến các ngành liên quan như sản xuất thức ăn chăn nuôi, cung cấp vật tư, dịch vụ logistics... Một chuỗi giá trị đã được xây dựng và vun đắp trong nhiều năm có thể bị “lung lay” chỉ vì vấn nạn hàng nhập khẩu tràn vào thị trường nội địa.

Trong khi về phía các HTX, việc tính toán để cân bằng giá với các mặt hàng thủy sản cùng loại nhập khẩu từ Trung Quốc là rất khó khăn.

Ông Tạ Hoàng Nhiệm, Giám đốc HTX nuôi tôm công nghệ cao Đông Hải (Cà Mau) cho biết quy trình nuôi tôm công nghệ cao có chi phí rất lớn. Ngay khâu thức ăn cho tôm hiện nay nếu mua từ các đại lý có giá khoảng 40.000 đồng/kg. Còn nếu mua trực tiếp từ nhà máy sản xuất, giá chỉ vào khoảng 60% so với đại lý. Trên quy mô lớn, mỗi tấn thức ăn sẽ tăng của HTX thêm khoảng hơn chục triệu đồng, từ đó rất khó cân đối giá cả sản phẩm khi bán ra thị trường.

Nhiều chuyên gia và lãnh đạo HTX cho rằng cơ quan quản lý cần có biện pháp bảo vệ sản xuất trong nước trước vấn nạn hàng nhập khẩu ồ ạt như hiện nay.

Theo anh Trịnh Văn Hà, cần có những chính sách kiểm soát và hạn chế nhập khẩu chặt chẽ hơn đối với một số loại thủy sản nhất định. Điều này không chỉ giúp giảm áp lực cạnh tranh không lành mạnh về giá mà còn tạo điều kiện cho các HTX nội địa phục hồi và phát triển bền vững. Tuy nhiên, giải pháp này cần được cân nhắc kỹ lưỡng để tránh vi phạm các cam kết thương mại quốc tế và gây ảnh hưởng đến mối quan hệ kinh tế. Đây là một vấn đề phức tạp, đòi hỏi sự tham vấn của nhiều bên liên quan.

Trong khi đó, ông Tạ Hoàng Nhiệm cho rằng việc khó cạnh tranh về giá hiện nay một phần là chi phí thức ăn trong nuôi thủy sản đến tay người sản xuất thường tăng cao 20-30%. Trong khi nhiều người dân, thành viên HTX phải mua thức ăn chăn nuôi qua các cấp đại lý khác nhau. Do đó, cần có những kết nối để HTX ký được hợp đồng trực tiếp với doanh nghiệp sản xuất thức ăn.

Bên cạnh đó, HTX cần chủ động hơn trong việc xây dựng thương hiệu riêng cho sản phẩm của mình, đồng thời phát triển các kênh phân phối trực tiếp đến tay người tiêu dùng như chuỗi cửa hàng, siêu thị, hoặc bán hàng qua các nền tảng thương mại điện tử. Việc này giúp kiểm soát giá, bảo vệ thương hiệu và tạo ra một mối liên kết bền chặt hơn giữa người sản xuất và người tiêu dùng.

Huyền Trang