Ở lại, di cư hay chọn lựa nào cho ĐBSCL?

Thu nhập của người dân ĐBSCL bấp bênh trước những cú sốc về môi trường, khí hậu. Trong ảnh là người dân trên dám ruộng bị thiệt hại do lũ lụt. Ảnh: Trung Chánh

Vấn đề nêu trên đã được đặt ra tại hội nghị công bố báo cáo “Ở lại hay di cư: cuộc sống vùng Đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam” diễn ra chiều 17-12 ở thành phố Cần Thơ.

ĐBSCL là nơi sinh sống của khoảng 18 triệu dân, trong đó, nông nghiệp là nguồn sinh kế quan trọng của cư dân trong vùng. Đây là trung tâm sản xuất nông nghiệp của cả nước, nhưng kết quả nghiên cứu cho thấy đời sống người dân trong vùng quá bấp bênh về hoạt động sản xuất nông nghiệp, trong khi lao động ngoài nông nghiệp thu nhập vẫn thấp!

“Bất ổn” cho ĐBSCL

Bà Mariam Sherman, Giám đốc khu vực Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam, Campuchia và Lào, cho biết tỷ lệ hộ nghèo của ĐBSCL ở giai đoạn trước từng giảm đều đặn qua từng năm, nhưng những cú sốc (xâm nhập mặn, dịch bệnh…) gần đây khiến thành quả này trở nên… “mong manh”. “Khi những cú sốc nối tiếp nhau, khiến các hộ gia đình không thể phục hồi đủ nhanh, tiền tiết kiệm cạn kiệt, tài sản bị bán đi và nhiều hộ rơi vào tình trạng gần như không còn chỗ dựa”, bà Mariam Sherman cho biết.

TS Paul A. Corral Rodas, Chuyên gia kinh tế cao cấp khu vực Đông Á và Thái Bình Dương của WB, nhấn mạnh việc người dân ĐBSCL phải đối mặt với các cú sốc về môi trường và dịch bệnh (hạn mặn và dịch Covid-19), trong khi nông nghiệp vẫn là sinh kế chính, cho nên, thu nhập không thể giúp thoát nghèo bền vững, dù năng suất và thu nhập từ nông nghiệp của vùng ĐBSCL cao hơn bình quân cả nước (ĐBSCL khoảng 25 triệu đồng/người, trong khi Việt Nam là 20 triệu đồng/người, theo báo cáo được công bố).

“Vì sao giá lúa gạo toàn cầu không tăng?”, TS Dương Văn Ni, Một chuyên gia ở ĐBSCL đặt câu hỏi và cho biết, Việt Nam xuất khẩu gạo từ năm 1989 đến nay, đặc biệt trong 20 năm gần đây, nhưng giá lúa chưa bao giờ vượt quá 10.000 đồng/kg.

Theo ông, nếu lấy lạm phát trong 20 năm qua trừ đi giá lúa ở thời điểm hiện tại, thì giá đang âm. “Một ngành sản xuất mà bắt đầu từ giá cả thị trường là con số âm, thì làm sao người dân có tích lũy dương được”, ông nêu vấn đề.

Trong khi nông nghiệp đang chịu cảnh “bấp bênh”, thì theo ông Paul A. Corral Rodas, thu nhập ở lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ của ĐBSCL thấp hơn so với nhiều vùng khác cũng như bình quân cả nước (dịch vụ và công nghiệp của ĐBSCL mang lại thu nhập cho người dân lần lượt ở mức khoảng 30 và 34 triệu đồng/người, trong khi con số này của cả nước là 49 và 52 triệu đồng/người, theo báo cáo).

Ông Paul A. Corral Rodas, cho biết thực trạng nêu trên có nghĩa lao động phi nông nghiệp của ĐBSCL vẫn chủ yếu làm những công việc có thu nhập và năng suất thấp khi bước ra khỏi nông nghiệp. “Họ nhận được thu nhập ngoài nông nghiệp thấp hơn và điều này làm cho các hộ gia đình ở ĐBSCL dễ bị tổn thương hơn khi đối mặt với các “cú sốc” về môi trường và dịch bệnh”, ông cho biết.

Thực trạng nêu trên đang đẩy ĐBSCL vào nguy cơ “tái nghèo” như nhận định ban đầu được bà Mariam Sherman đưa ra, đó là thành quả giảm nghèo trở nên… “mong manh”!

Báo cáo nghiên cứu đã chỉ ra, tỷ lệ hộ nghèo của ĐBSCL vào năm 2010 là 49%, sau đó giảm dần và đạt mức còn 18,4% vào năm 2018. Thế nhưng, năm 2020 đã tăng lên con số 24,8% và tiếp tục tăng lên 27,8% vào năm 2022, cao hơn rất nhiều so với mức 19,7% của toàn quốc (tỷ lệ nghèo được tính theo chuẩn nghèo chi tiêu dưới 6,85 đô la Mỹ/người/ngày, tính theo ngang giá sức mua 2017).

Thu hút đầu tư công nghiệp chế biến dựa vào nền tảng nông nghiệp sẽ giúp thay đổi số phận vùng ĐBSCL. Ảnh: Trung Chánh

Làm thế nào để “bảo vệ” ĐBSCL?

Từ thực trạng nêu trên, câu hỏi được đặt ra, đó là làm thế nào để mở rộng cơ hội và bảo vệ người dân sống trong vùng ĐBSCL?

Ông Paul A. Corral Rodas của WB, đề xuất cần lấy con người làm trung tâm để đầu tư nhằm kết nối với thị trường và bảo vệ họ trước những cú sốc.

Theo ông, việc đầu tư vào giáo dục và kỹ năng cho người dân ở ĐBSCL là rất quan trọng. Bởi lẽ, khi người trẻ của ĐBSCL dịch chuyển ra khỏi nông nghiệp, thì họ có kỹ năng, kiến thức để tiếp nhận được các công việc với nguồn thu nhập cao hơn, tức thay đổi được thực tế như hiện nay.

Với lĩnh vực nông nghiệp, cần phải chuyển đổi, giúp ngành nông nghiệp thích ứng tốt hơn trước những cú sốc về môi trường, biến đổi khí hậu bằng việc tạo ra các giống tốt; đưa các dịch vụ tốt vào nông nghiệp. “Nông nghiệp cần phải hiện đại để thu hút người trẻ và nhà đầu tư nhằm phù hợp hơn với một thế giới đã thay đổi”, ông Paul A. Corral Rodas gợi ý.

Ngoài ra, cần phải tăng cường kết nối để gia tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm thông qua giảm chi phí logistics. Đây cũng là cách thức để thu hút đầu tư, giúp hoạt động nông nghiệp có giá trị cao hơn.

Trao đổi với KTSG Online, ông Nguyễn Phương Lam, Giám đốc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam chi nhánh ĐBSCL (VCCI ĐBSCL), cho rằng nhận định nông nghiệp thiếu động lực phát triển để đóng góp vào kinh tế Việt Nam là khi nhìn ở góc độ so sánh với công nghiệp và dịch vụ.

Tuy nhiên, theo ông, nông nghiệp vẫn đóng vai trò rất quan trọng khi nhìn dưới góc độ đóng góp cho ngành công nghiệp chế biến. “Nếu chúng ta sản xuất nông nghiệp thuần túy, thì nó không là động lực. Thế nhưng, nếu phục vụ cho chế biến lương thực, thực phẩm, thì nông nghiệp vẫn đóng vai trò rất quan trọng trong phát triển kinh tế của Việt Nam”, ông nhấn mạnh.

Từ đó có thể thấy, vấn đề thu hút đầu tư để phát triển công nghiệp chế biến dựa trên nền tảng nông nghiệp cần được tính đến cũng như có giải pháp thực thi. Đây sẽ là con đường quan trọng giúp ĐBSCL thay đổi cục diện về thu nhập cho người dân thời gian tới.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Văn Kịch, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Cafatex, cho rằng muốn ĐBSCL phát triển thì phải có doanh nghiệp. “Muốn vậy, cần tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp làm ăn, phát triển, giúp ngành nông nghiệp phát triển và thu nhập người dân tăng theo”, ông cho biết.

Trung Chánh