Ông chủ khai thác đất hiếm khóc: 'Bị cáo có làm, nhưng chưa kịp xong thì bị bắt'

"Bị cáo chỉ học hết lớp 8, không có nghiệp vụ về kế toán"

Chiều 12/5, TAND TP Hà Nội tiếp tục xét xử vụ án Công ty Thái Dương khai thác trái phép đất hiếm ở mỏ Yên Phú (tỉnh Yên Bái), gây thất thoát cho Nhà nước hơn 736 tỷ đồng.

Người đầu tiên bước lên bục khai báo là bị cáo Đoàn Văn Huấn, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Công ty Thái Dương.

Ông Huấn khai nhận chỉ học hết lớp 8, cùng vợ và anh trai thành lập Công ty Thái Dương từ năm 2002, đăng ký hoạt động trong nhiều lĩnh vực, trong đó có khai thác khoáng sản. Tính đến thời điểm bị bắt (năm 2023), tài sản công ty ước tính khoảng 1.000 tỷ đồng, chưa kể 13 bất động sản liên quan.

Công ty Thái Dương được Bộ TN&MT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cấp giấy phép khai thác khoáng sản vào năm 2013 cho phép khai thác đất hiếm bằng phương pháp lộ thiên tại khu vực xã Yên Phú, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái, thời gian khai thác đến tháng 7/2021.

Dù hồ sơ pháp lý còn nhiều thiếu sót, Công ty Thái Dương vẫn được cựu Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Linh Ngọc ký cấp phép khai thác đất hiếm tại mỏ Yên Phú.

Ông Đoàn Văn Huấn, Chủ tịch Công ty Thái Dương. Ảnh: N.H.

Cụ thể, công ty chưa có giấy chứng nhận đầu tư cho 2 nhà máy thủy luyện tại Yên Bái và nhà máy chiết tách tại Hải Phòng, chưa lập thiết kế mỏ được thẩm định theo quy định, nhưng vẫn được cấp phép.

Theo luật, trước khi khai thác, Công ty Thái Dương phải nộp thiết kế mỏ được thẩm định, phê duyệt cho Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Yên Bái. Nhưng đến thời điểm khởi tố vụ án, công ty này vẫn chưa lập.

Ngoài ra, doanh nghiệp này còn vi phạm hàng loạt quy định như: không thông báo ngày bắt đầu khai thác; không lắp đặt trạm cân, camera giám sát; khai thác trên diện tích chưa được thuê đất; không thực hiện đầy đủ báo cáo đánh giá tác động môi trường.

Công ty của ông Huấn theo quy định sẽ phải hợp tác với đối tác Nhật Bản để xây dựng nhà máy chế biến sâu đất hiếm. Tuy nhiên, ông Huấn đã hợp tác với bị cáo Lưu Vũ, quốc tịch Trung Quốc, chỉ sơ chế quặng đất hiếm tạo ra sản phẩm là tổng oxit đất hiếm có độ sạch 18-20%, trong khi giấy phép yêu cầu độ sạch tới 99,9%. Công ty cũng vi phạm quy định khi xuất khẩu quặng sắt sang Trung Quốc thay vì tiêu thụ trong nước.

Tại phiên tòa, bị cáo Huấn nhiều lần bật khóc, thừa nhận đã chỉ đạo khai thác và tiêu thụ trái phép quặng và đất hiếm với tổng giá trị 864 tỷ đồng và sau đó đã bán thu 736 tỷ đồng.

"Bị cáo chỉ học hết lớp 8, không có nghiệp vụ về kế toán nên giao hết cho cán bộ phụ trách", ông Huấn nói.

"Bị cáo có gặp gỡ, nhờ vả và tác động với ai để cấp phép và khai thác đất hiếm không"? HĐXX đặt câu hỏi. Ông Huấn khẳng định không tác động nhờ vả ai để được cấp phép sai quy định.

Về việc chưa xây xong 2 nhà máy chế biến sâu tại Yên Bái và Hải Phòng nhưng đã đi vào khai thác, ông bật khóc, nói đã “cố gắng hết sức”, nhà máy tại Yên Bái đã hoạt động, còn nhà máy ở Hải Phòng dự kiến hoàn thành tháng 6/2024.

Ông Huấn nghẹn giọng phân trần, bản thân nghĩ như xây nhà, phải xong cái này mới làm được cái kia. HĐXX tiếp tục truy "theo quy định là phải xây xong 2 nhà máy mới bắt đầu được khai thác hay là vừa làm vừa xây?". Lúc này, ông Huấn khóc to hơn và thừa nhận mình đã nhận thức sai.

Về cáo buộc bán quặng thô cho doanh nghiệp Trung Quốc, thay vì hợp tác theo đúng quy định với đối tác Nhật Bản và tiêu thụ trong nước, ông Đoàn Văn Huấn nhiều lần phân trần tại tòa rằng "tưởng là chỉ cấm xuất khẩu quặng thô" chứ không có quy định bắt buộc phải bán cho doanh nghiệp trong nước.

Chủ tịch Công ty Thái Dương thừa nhận năng lực hiểu biết còn hạn chế và xin nhận mọi hành vi sai phạm.

"Bị cáo có làm thực sự nhưng đang làm thì bị bắt chứ không phải bị cáo không làm", ông Huấn khóc nấc.

Trong 25 phút xét hỏi, phần lớn ông Huấn vừa nói vừa bật khóc đến lạc giọng. Chủ tọa nhắc nhở ông Huấn bình tĩnh, khai báo "thế lúc làm chủ tịch công ty, họp hành, trình bày với nhân viên dưới quyền, bị cáo cũng sướt mướt như thế nào sao?".

Ngoài sai phạm trên, ông Huấn còn chỉ đạo cấp dưới gian lận sổ sách, bán “chui” khoáng sản cho Công ty Cổ phần Đất hiếm Việt Nam và Công ty TNHH Thương mại Vận tải Hợp Thành Phát gây thất thoát hơn 9 tỷ đồng tiền thuế.

Với sai phạm này, ông Huấn cũng nói "giao hết kế toán", tin tưởng cấp dưới chứ không biết gì.

Ngoài ra, bị cáo Huấn còn bị cáo buộc buôn lậu số quặng đất hiếm trị giá gần 8 tỷ đồng cho một người Trung Quốc.

Với tội Gây ô nhiễm môi trường, ông Huấn bị xác định đã chỉ đạo xả thải trái phép hơn 350.000 tấn chất thải, gồm hơn 2.400 tấn thạch cao và gần 349.000 tấn bùn thải quặng ra môi trường.

Dù vậy, tại tòa, bị cáo khẳng định đã xây bồn chứa đúng quy định vì “vợ chồng bị cáo sống ngay trên mỏ, không thể coi thường chất phóng xạ”.

Giúp chủ tịch giấu doanh thu hơn 9 tỷ, kế toán trưởng xin nhẹ tội khai thác lậu

Trong phần xét hỏi tiếp theo, bị cáo Nguyễn Văn Chính, Phó Giám đốc kiêm Kế toán trưởng Công ty Thái Dương, thừa nhận tham gia hợp thức hóa sổ sách, song xin được xem xét vai trò trong hành vi khai thác trái phép, vì không trực tiếp phụ trách tại mỏ.

Ông Chính bị cáo buộc là đồng phạm chủ tịch Huấn trong 2 hành vi khai thác lậu đất hiếm và bỏ ngoài sổ sách kế toán doanh thu, hợp đồng gây thất thoát về thuế.

Các bị cáo tại phiên tòa. Ảnh: N.H.

Do chuyên môn chính là kế toán, ông nhận trách nhiệm với tội thứ hai, song xin HĐXX xem xét lại vai trò ở tội thứ nhất, do không trực tiếp phụ trách việc khai thác tại mỏ.

Khi được HĐXX hỏi về dòng tiền 736 tỷ đồng từ việc bán đất hiếm, bị cáo nói toàn bộ đều nộp về công ty, do kế toán thanh toán và phần lớn được ông Đoàn Văn Huấn sử dụng để mua nguyên vật liệu hoặc đầu tư vào xưởng thủy luyện.

Được giao quản lý kế toán, ông Chính thừa nhận hành vi bỏ ngoài sổ sách một phần giao dịch, gây thất thu ngân sách hơn 9 tỷ đồng.

Bị cáo mong HĐXX xem xét giảm nhẹ hình phạt đối với tội danh vi phạm quy định về khai thác tài nguyên, với lý do chỉ tham gia một phần công việc và không trực tiếp điều hành tài chính doanh nghiệp.

Quỳnh An