Ông Trump liệu có thể 'lấy lại' kênh đào Panama?

Tổng thống Mỹ Donald Trump nhiều lần tuyên bố Washington muốn “lấy lại” kênh đào Panama. Ảnh: Reuters.

Kênh đào Panama gần đây trở thành chủ đề bàn tán kể từ khi Tổng thống Donald Trump tuyên bố sẽ yêu cầu Panama "trả lại" quyền sở hữu kênh đào này cho Mỹ.

Trong khi đó, Panama kiên quyết cho rằng kênh đào hoàn toàn thuộc sở hữu của nước này theo hiệp ước ký năm 1977 và chủ quyền quốc gia không phải chủ đề đàm phán.

Tại sao kênh đào Panama lại quan trọng?

Theo Reuters, kênh đào Panama, nằm ở phần hẹp nhất của eo đất giữa Bắc và Nam Mỹ, là một trong những tuyến đường thủy quan trọng nhất về mặt chiến lược trên thế giới.

Năm 2024, kênh đào ghi nhận 11.240 lượt tàu qua lại với tổng khối lượng hàng hóa lên tới 235,5 triệu tấn. Hơn 2/3 tổng lượng hàng hóa đi qua kênh đào có nguồn gốc từ hoặc được vận chuyển đến Mỹ.

Nếu kênh đào Panama bị chặn, tàu thuyền sẽ phải vòng qua mũi phía nam của Nam Mỹ để đi qua giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương.

Mỹ hoàn thành xây dựng kênh đào vào đầu thế kỷ XX, nhưng đã ký hiệp ước chuyển giao quyền sở hữu cho Panama vào năm 1977. Động thái này nhằm xoa dịu áp lực chính trị và tình trạng bất ổn ở Panama về quyền sở hữu kênh đào của Washington.

Ông Trump có quan điểm thế nào?

Tổng thống Mỹ Donald Trump cho rằng Panama tính phí quá cao với tàu thuyền Mỹ đi qua kênh đào, khẳng định điều này “vô lý” và “rất bất công”.

Kênh đào thu phí dựa trên loại tàu và kích thước, cùng với đấu giá cho các tàu chưa đặt chỗ trước và khoản phụ phí tùy thuộc vào tình trạng mực nước trong kênh. Các tàu quân sự của Mỹ được ưu tiên đi qua, nhưng tàu thương mại của nước này không được hưởng mức phí ưu đãi.

Ông Trump cũng khẳng định Mỹ cần phải lấy lại kênh đào vì Trung Quốc “kiểm soát” và lợi dụng tuyến đường thủy này để phá hoại lợi ích của Washington.

Hiện chưa có bằng chứng nào chứng minh cho luận điểm trên. Tuy nhiên, các công ty Trung Quốc đã đầu tư khá lớn vào Panama, do đó một số nhà lập pháp và chuyên gia hàng hải Mỹ cho rằng động thái này giúp Bắc Kinh có đòn bẩy và lợi thế trong hoạt động của kênh đào.

Tàu chở hàng neo đậu tại cảng Balboa, do Công ty cảng Panama điều hành, tại kênh đào Panama. Ảnh: Reuters.

Một bên do công ty BlackRock của Mỹ hậu thuẫn gần đây đồng ý mua cổ phần kiểm soát các cảng ở cả hai bên kênh đào từ một tập đoàn có trụ sở tại Hong Kong. Ông Trump đã ca ngợi thỏa thuận này là “bước đầu tiên trong quá trình giành lại kênh đào”.

“Chính quyền tôi sẽ giành lại kênh đào Panama và chúng tôi đã bắt đầu thực hiện điều đó”, ông Trump nói với Quốc hội Mỹ hôm 5/3.

Luật quản lý kênh đào là gì?

Kênh đào Panama thuộc sở hữu và điều hành bởi Cơ quan quản lý kênh đào Panama do chính phủ Panama giám sát.

Theo Hiệp ước về tính trung lập vĩnh viễn của kênh đào Panama, Panama cam kết tính phí quá cảnh "công bằng, hợp lý và bình đẳng" cho tất cả quốc gia. Hiệp ước chỉ dài ba trang và không giải thích rõ ý nghĩa của các điều khoản đó, cũng không nêu rõ cơ chế thực thi.

Mỹ và Panama có khả năng đưa vấn đề ra tòa án trong nước, mặc dù thẩm quyền của tư pháp Mỹ với các hiệp ước là mơ hồ.

Họ cũng có thể đưa tranh chấp ra Tòa án Công lý Quốc tế của Liên Hợp Quốc, song cơ quan này không thể buộc các quốc gia thực thi quyết định.

Tuy nhiên, ông Trump khả năng cao sẽ không tìm kiếm sự hỗ trợ từ Liên Hợp Quốc, vì vị tổng thống thường xuyên chỉ trích cơ quan này.

Nếu một quốc gia chiếm kênh đào bằng vũ lực thì sao?

Việc một thế lực nước ngoài tìm cách chiếm kênh đào bằng vũ lực khả năng cao sẽ vi phạm luật pháp quốc tế.

Mỹ và Panama có nghĩa vụ bảo vệ kênh đào trước mọi mối đe dọa về tính trung lập của kênh đào và được phép đơn phương hành động để thực hiện nghĩa vụ này.

Một điều khoản sửa đổi của hiệp ước nêu rõ Mỹ không có quyền can thiệp vào công việc nội bộ của Panama hoặc làm suy yếu toàn vẹn lãnh thổ hay nền độc lập chính trị của nước này.

Bộ Tư lệnh miền Nam Mỹ thường xuyên tổ chức tập trận quân sự cùng với Panama và một số nước trong khu vực để chuẩn bị cho trường hợp kênh đào bị tấn công. Tuy nhiên, Mỹ chưa từng tập trận giả định tấn công vào chính Panama.

Trí Ân