Phát huy giá trị di sản thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội

Di sản - nét đặc sắc làm nên thương hiệu của Cao Bằng

Trên địa bàn tỉnh hiện có 35 thành phần dân tộc cùng sinh sống, gắn bó lâu đời, xây dựng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, vừa đa dạng vừa thống nhất, trong đó 8 dân tộc thiểu số có số dân từ 500 người trở lên gồm: Tày, Nùng, Mông, Dao, Kinh, Sán Chỉ, Lô Lô, Hoa. Mỗi dân tộc đều sở hữu phong tục, tập quán và bản sắc văn hóa riêng biệt, độc đáo, thể hiện rõ nét qua trang phục, ẩm thực, quan hệ xã hội, phong tục tập quán, tiếng nói, chữ viết… góp phần tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng, phong phú và đầy màu sắc của tỉnh.

Di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh rất phong phú, đa dạng và góp phần quan trọng trong việc bảo tồn bản sắc dân tộc. Với 396 di sản, tồn tại và thực hành tại 2.002 địa điểm, trong đó: Loại hình biểu đạt và truyền thống truyền khẩu 46 di sản; loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian 51 di sản; loại hình tập quán xã hội và tín ngưỡng 96 di sản; loại hình lễ hội truyền thống 83 di sản; loại hình tri thức dân gian 50 di sản; loại hình nghề thủ công truyền thống 70 di sản. Nổi bật 3 di tích quốc gia đặc biệt, thu hút lớn lượng du khách tham quan, học tập: Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó, Khu di tích Quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo, Di tích quốc gia đặc biệt Địa điểm Chiến thắng Biên giới năm 1950. Đặc biệt, Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng rộng hơn 3.000 km² là “bảo tàng địa chất ngoài trời” hiếm có, nơi lưu giữ những dấu tích 500 triệu năm hình thành trái đất.

Hát Then, đàn tính là loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc, gắn bó sâu sắc với đời sống văn hóa tinh thần của người Tày, Nùng.

Là một địa phương có nhiều lễ hội truyền thống, đến nay các lễ hội truyền thống trên địa bàn tỉnh vẫn được duy trì và tổ chức định kỳ, chủ yếu vào dịp đầu xuân. Một số lễ hội lớn như: tranh đầu pháo, thanh minh, Co Sầu, đền Hoàng Lục, miếu Long Vương... Bên cạnh đó tại các địa phương còn duy trì tổ chức các lễ hội cầu mùa như Lồng Tồng, Nàng Hai, các lễ hội đền chùa... cùng kho tàng dân ca, dân vũ phong phú: hát Pá Thang, Then, đàn tính, hát Sli - Lượn, nghi lễ cấp sắc của người Dao. Những giá trị ấy không chỉ khẳng định bề dày văn hóa của cộng đồng các dân tộc mà còn tạo nên sức hút đặc biệt cho du lịch Cao Bằng, vùng đất sở hữu vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ và đậm đà bản sắc.

Giám đốc Bảo tàng tỉnh Ngô Thị Cẩm Châu cho biết: Kho tàng di sản văn hóa của tỉnh Cao Bằng vô cùng phong phú và đa dạng, bao gồm hệ thống di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh cùng những giá trị văn hóa dân gian, phong tục tập quán và các nghề truyền thống đặc sắc của cộng đồng các dân tộc trên địa bàn tỉnh. Đây là nguồn lực quan trọng không chỉ góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa địa phương mà còn tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Bên cạnh công tác bảo tồn, các hoạt động trưng bày, giáo dục, nghiên cứu và khai thác di sản gắn với phát triển du lịch tại bảo tàng và các Ban quản lý di tích, danh thắng, ban quản lý Công viên địa chất đã mở ra nhiều cơ hội quảng bá hình ảnh Cao Bằng đến với du khách trong và ngoài nước. Thông qua việc giới thiệu di sản một cách sinh động và hấp dẫn, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng, thu hút khách tham quan, đồng thời tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho người dân, đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của địa phương.

Đánh thức tiềm năng từ di sản

Những năm gần đây, tỉnh đã triển khai đồng bộ các chương trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch. Nhiều lễ hội được phục dựng đúng nghi lễ; các nghệ nhân Then, Sli, Lượn được hỗ trợ truyền dạy; các làng nghề dệt thổ cẩm, làm nhạc cụ được khôi phục và phát triển. Công tác truyền dạy và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể được quan tâm triển khai dưới nhiều hình thức như: Tổ chức các lớp tập huấn, truyền dạy nghề thủ công truyền thống; truyền dạy các làn điệu dân ca, dân vũ, dân nhạc truyền thống; các nghi lễ truyền thống tiêu biểu của các dân tộc thiểu số, như: các lớp truyền dạy tiếng dân tộc Lô Lô; truyền dạy nghề đan lát truyền thống; nghề dệt vải, nhuộm chàm và thêu hoa văn; truyền dạy các làn điệu dân ca các dân tộc và hát Then, đàn tính...

Bên cạnh đó là công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể được chú trọng thông qua việc thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học về các giá trị văn hóa, văn học, nghệ thuật dân ca, dân nhạc, dân vũ của dân tộc, như: Đề tài “Nghiên cứu, phục dựng đám cưới dân tộc Dao Đỏ tỉnh Cao Bằng”, “Khôi phục, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể lễ Thuổn Puôn của người Sán Chỉ ở Cao Bằng”, “Nghiên cứu, đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị dân ca dân tộc Tày, Nùng, Mông, Dao tỉnh Cao Bằng”, “Nghi lễ đám cưới của người Lô Lô trên địa bàn tỉnh Cao Bằng”. Khôi phục lễ hội dân gian truyền thống Lồng tồng xã Cao Chương, Lễ hội Bó Puông, xã Lê Lợi...

Đến nay, Cao Bằng có 9 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Ngoài ra, bảo tồn di sản văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh được tổ chức với nhiều hoạt động, hình thức khác như: Duy trì tổ chức Liên hoan hát Then, đàn tính hằng năm nhằm bảo tồn và phát huy di sản văn hóa hát Then, đàn tính của cộng đồng Tày - Nùng, trên địa bàn tỉnh; duy trì tổ chức Ngày hội văn hóa dân tộc Mông tại các địa phương như: Hòa An, Bảo Lâm, Bảo Lạc, Trà Lĩnh với nhiều nội dung phong phú nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa dân tộc Mông.

Nghề thủ công truyền thống khá phong phú với 70 di sản, một số nghề thủ công truyền thống của người Nùng An được duy trì và phát triển như: nghề rèn, nghề làm hương, nghề làm giấy… Tuy nhiên một số nghề có nguy cơ bị mai một do không cạnh tranh được sản xuất đại trà, mẫu mã đẹp, giá thành rẻ như nghề dệt thổ cẩm, chạm bạc...

Nghề rèn tại Phúc Sen vẫn được trao truyền qua các thế hệ.

Ông Lương Văn Đò, một người cao tuổi tại làng nghề rèn Phúc Sen, xã Quảng Uyên cho rằng: Nghề rèn rất vất vả, nặng nhọc, mỗi sản phẩm làm ra đều tốn nhiều công sức, phải tỉ mỉ, thu nhập không cao. Nhưng nghĩ đến truyền thống của gia đình, chúng tôi vẫn cố gắng duy trì, giữ nghề của cha ông truyền lại cho con cháu. Làm nghề cũng là giữ lại một phần ký ức, văn hóa truyền thống của quê hương.

Tại các làng du lịch cộng đồng Khuổi Khon (Bảo Lạc), Phja Thắp (Quảng Uyên), Khuổi Ky (Đàm Thủy)… ngày nay đã trở thành điểm đến yêu thích của du khách trong nước và quốc tế. Nơi đây, du khách có thể trải nghiệm ngủ nhà đá, nhà sàn Tày; xem múa hát Then, đàn tính; tham gia làm bánh khảo, bánh áp chao; hay đi bộ khám phá các tuyến sinh thái trong vùng Công viên địa chất. Song song với du lịch, Cao Bằng đẩy mạnh phát triển các sản phẩm đặc trưng gắn với di sản như miến dong Phja Đén, rượu men lá, quýt Trà Lĩnh, hạt dẻ Trùng Khánh, phở chua, bánh khảo… Nhiều sản phẩm đạt chuẩn OCOP, góp phần nâng cao giá trị cho nông sản địa phương.

Công tác bảo tồn và phát triển các làng nghề truyền thống bằng cách đa dạng hóa sản phẩm dựa trên khai thác giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời thực hiện du lịch có trách nhiệm; phát triển làng du lịch cộng đồng nhằm khai thác các giá trị di sản văn hóa truyền thống phục vụ hoạt động trải nghiệm, góp phần cải thiện sinh kế và nâng cao thu nhập cho người dân. Các hoạt động gắn kết chặt chẽ với việc khai thác các tuyến du lịch trải nghiệm tại Công viên địa chất Toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng.

Nhờ khai thác hiệu quả di sản, du lịch Cao Bằng có bước tăng trưởng ấn tượng. Mỗi năm tỉnh đón hàng triệu lượt khách, tạo nguồn thu quan trọng cho kinh tế địa phương. Doanh thu du lịch tăng bình quân qua các năm, kéo theo sự phát triển của hàng loạt dịch vụ, tạo việc làm ổn định cho hàng nghìn lao động vùng cao. Những nỗ lực bảo tồn và khai thác di sản theo hướng bền vững đang dần biến giá trị truyền thống thành lợi thế cạnh tranh, tạo động lực quan trọng cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Hồ Điệp