Phát huy giá trị văn hóa các dân tộc, nền tảng phát triển bền vững
Đồng chí Vừ A Bằng
Phó Chủ tịch UBND tỉnh
ĐBP - Điện Biên - mảnh đất lịch sử anh hùng, không chỉ được biết đến với chiến thắng “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” mà còn là nơi hội tụ, giao thoa của một kho tàng văn hóa đa màu sắc. Xác định văn hóa là sức mạnh nội sinh, là động lực và nền tảng cho sự phát triển, tỉnh Điện Biên đã và đang thực hiện chiến lược bài bản, có chiều sâu để biến di sản thành tài sản, đưa văn hóa trở thành trụ cột vững chắc cho sự phát triển kinh tế - xã hội.
Các đại biểu tham quan Phòng trưng bày triển lãm ảnh thân thế và sự nghiệp Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ảnh: C.T.V
Điện Biên là mái nhà chung của cộng đồng 19 dân tộc với những nét đặc trưng riêng về ngôn ngữ, văn hóa, phong tục, tập quán. Từ những phong tục, lễ hội, trò chơi dân gian, nghề thủ công truyền thống đến ẩm thực, trang phục, dân ca, tri thức bản địa... tất cả đều góp phần làm nên một kho tàng văn hóa đặc sắc. Những giá trị tinh thần này không chỉ là kết tinh của quá trình kế thừa, sáng tạo và giao thoa giữa các cộng đồng, mà còn phản ánh sâu sắc đời sống, tâm tư và khát vọng vươn lên của nhân dân các dân tộc Điện Biên qua bao thế hệ. Chính sự đa dạng đó đã dệt nên một bức tranh văn hóa sống động, tạo cho Điện Biên một hệ thống di sản văn hóa đồ sộ, trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước.
Đến nay, tỉnh có 22 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó có 2 di sản văn hóa phi vật thể (nghệ thuật xòe Thái và di sản thực hành then của người Tày, Nùng, Thái) được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Toàn tỉnh hiện có 41 nghệ nhân được Chủ tịch nước phong tặng và truy tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Đây là tài nguyên quý báu, cơ sở vững chắc để tỉnh phát triển các sản phẩm du lịch trải nghiệm gắn với sinh hoạt văn hóa bản địa, khuyến khích sự sáng tạo trong phát huy giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch.
Xác định di sản văn hóa là tài nguyên vô giá, Điện Biên chú trọng công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Nhiều chương trình, kế hoạch được ban hành, triển khai đồng bộ, như: Nghị quyết số 11-NQ/TU ngày 29/7/2021 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh và Đề án Bảo tồn và phát triển văn hóa các dân tộc tỉnh Điện Biên gắn với phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030.
Trên cơ sở đó, tỉnh chỉ đạo quyết liệt việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức của các tầng lớp nhân dân về gìn giữ bản sắc văn hóa, đồng thời xóa bỏ hủ tục lạc hậu; phát huy ngôn ngữ, chữ viết và những tập quán tốt đẹp. Đến nay, tỉnh đã tiến hành kiểm kê 18/19 dân tộc, trong đó 463 di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc được phê duyệt, công bố nằm trong Danh mục kiểm kê. Nhiều di sản trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, thu hút đông đảo du khách như: Lễ hội Hoa Ban, Lễ hội thành Bản Phủ, Lễ hội đua thuyền đuôi én, Tết Té nước của dân tộc Lào, Tết hoa mào gà của dân tộc Cống... Các lễ hội không chỉ là cơ hội quảng bá vẻ đẹp thiên nhiên, văn hóa, con người Điện Biên mà còn góp phần xây dựng hình ảnh một Điện Biên giàu bản sắc, văn minh và phát triển. Các làng nghề truyền thống được phục hồi, công tác nghiên cứu khoa học về bảo tồn di sản được đẩy mạnh, góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa, tạo sinh kế và nâng cao thu nhập cho người dân.
Chủ trương “biến di sản thành tài sản” được Điện Biên cụ thể hóa qua việc gắn kết bảo tồn với phát triển du lịch. Nhiều mô hình du lịch cộng đồng được triển khai hiệu quả tại bản Nà Sự (xã Mường Chà), bản Che Căn (xã Mường Phăng), bản Mển (xã Thanh Nưa)... góp phần khẳng định giá trị của văn hóa trong phát triển du lịch xanh, du lịch trải nghiệm.
Điện Biên đang duy trì tổ chức Lễ hội Hoa Ban hằng năm và 2 năm/lần tổ chức Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch các dân tộc toàn tỉnh; tổ chức các cuộc liên hoan, hội thi, hội diễn văn hóa, văn nghệ, thể thao truyền thống các dân tộc liên xã, liên bản. Tỉnh đăng cai nhiều hội thi, các giải thi đấu thể thao các dân tộc toàn quốc và khu vực, thông qua đó, đồng bào các dân tộc được giao lưu, học hỏi, tăng cường hiểu biết và thắt chặt tình đoàn kết; nhiều giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc được khơi dậy, bảo tồn và phát huy trong đời sống.
Đặc biệt, việc đăng cai tổ chức Năm Du lịch quốc gia - Điện Biên 2024 với chủ đề “Vinh quang Điện Biên Phủ - Trải nghiệm bất tận” đã để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng du khách, góp phần quảng bá, thu hút du khách đến với tỉnh Điện Biên. Nhờ đó, năm 2024, Điện Biên đã đón trên 1,85 triệu lượt khách du lịch (tăng 1,85 lần so với năm 2023), tổng doanh thu đạt hơn 3.321 tỷ đồng (tăng 1,9 lần). Riêng 6 tháng đầu năm 2025, tỉnh đã đón 824.900 lượt khách, đạt 56,9% kế hoạch năm. Những con số đầy triển vọng này đã minh chứng vai trò ngày càng rõ nét của du lịch di sản văn hóa trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.
Di sản văn hóa các dân tộc và du lịch có mối gắn kết chặt chẽ. Di sản là tài nguyên cốt lõi để phát triển du lịch và ngược lại, du lịch là con đường hiệu quả nhất để bảo tồn, quảng bá giá trị di sản. Muốn di sản văn hóa thực sự “sống” trong cộng đồng, thu hút du khách và tạo ra giá trị bền vững, cần phải xác định du lịch di sản văn hóa các dân tộc là hướng đi trọng tâm, là “chìa khóa” để hiện thực hóa mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Để làm được điều đó, tỉnh tập trung vào các định hướng chiến lược sau:
Một là, quy hoạch phải đi trước một bước, bảo tồn bền vững giá trị di sản văn hóa các dân tộc. Cần lồng ghép công tác bảo tồn vào quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch phát triển du lịch của tỉnh. Tập trung nguồn lực đầu tư phục dựng các di sản vật thể và phi vật thể tiêu biểu, đặc biệt chú trọng giữ gìn tính nguyên bản và “linh hồn” của lễ hội, nghệ thuật truyền thống.
Hai là, xây dựng chiến lược phát triển du lịch văn hóa có chọn lọc, dựa trên thế mạnh di sản đặc trưng của Điện Biên, phù hợp với nhu cầu thị trường, tránh phát triển dàn trải. Kiên quyết không thương mại hóa, sân khấu hóa các hoạt động văn hóa một cách thái quá chỉ nhằm mục đích thu hút khách trong ngắn hạn, làm sai lệch giá trị cốt lõi của di sản.
Ba là, phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng địa phương. Người dân, nhất là đồng bào các dân tộc phải là người được hưởng lợi trực tiếp từ chính di sản văn hóa của mình. Cần xây dựng cơ chế gắn kết chặt chẽ lợi ích kinh tế của người dân với trách nhiệm bảo tồn, từ đó nâng cao ý thức tự giác, biến mỗi người dân thành một “đại sứ văn hóa”.
Bốn là, kiến tạo sản phẩm du lịch chuyên đề, có chiều sâu. Cần tổ chức các tour, tuyến chuyên đề kết nối di sản - di tích lịch sử - làng nghề - lễ hội, phát triển du lịch cộng đồng theo hướng bền vững, có trách nhiệm, mang lại cho du khách những trải nghiệm chân thực và độc đáo.
Năm là, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số trong bảo tồn và quảng bá. Đẩy mạnh số hóa dữ liệu di sản, triển khai hệ thống thuyết minh tự động, phát triển du lịch thông minh. Tăng cường truyền thông trên các nền tảng trực tuyến, mạng xã hội để lan tỏa hình ảnh, giá trị văn hóa các dân tộc tỉnh Điện Biên đến với bạn bè trong nước và quốc tế.
Sáu là, huy động sức mạnh tổng hợp và tăng cường quản lý nhà nước. Đẩy mạnh xã hội hóa, kêu gọi doanh nghiệp đầu tư khai thác di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch bền vững. Tăng cường liên kết vùng, liên kết ngành để tạo ra những tuyến du lịch liên hoàn, có sức hấp dẫn lớn. Đồng thời, phải xử lý nghiêm những hành vi xâm hại di sản, đi liền với quá trình tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp, người dân và du khách.
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, văn hóa các dân tộc Điện Biên chính là bản sắc, là “sức mạnh mềm” để nâng cao vị thế của địa phương. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc là gìn giữ linh hồn của Điện Biên, đồng thời tạo ra động lực nội sinh mạnh mẽ cho phát triển kinh tế - xã hội. Đây là nhiệm vụ chiến lược, lâu dài, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và toàn dân, hướng tới mục tiêu đến năm 2030, Điện Biên trở thành trung tâm du lịch lịch sử - văn hóa tầm quốc gia.
