Phát triển du lịch từ gốc rễ văn hóa dân tộc thiểu số

Là xã có tỷ lệ đồng bào dân tộc Mường chiếm hơn 86%, xã Quang Trung (huyện Ngọc Lặc) được xem là điểm sáng trong công tác bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống của địa phương.

Người Mường ở huyện Ngọc Lặc (Thanh Hóa) đang từng bước gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng

Người dân nơi đây không chỉ sử dụng tiếng Mường trong giao tiếp hằng ngày, mà còn lưu giữ và thực hành nhiều nét văn hóa đặc sắc như trang phục truyền thống, dân ca dân vũ và các lễ hội truyền thống.

Một trong những mô hình nổi bật là việc thành lập các câu lạc bộ văn hóa – văn nghệ (VHVN) tại các thôn, bản. Hiện xã Quang Trung có 11 câu lạc bộ và đội văn nghệ thường xuyên tổ chức sinh hoạt, truyền dạy các làn điệu dân ca Mường cho các thế hệ trẻ.

Những buổi sinh hoạt này không chỉ giúp duy trì phong trào văn nghệ quần chúng, mà còn tạo sân chơi lành mạnh, góp phần giữ gìn và lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc trong cộng đồng.

Ông Phạm Ngọc Biên, Phó Chủ tịch UBND xã Quang Trung, cho biết: "Hằng năm, xã đều xây dựng và triển khai kế hoạch bảo tồn văn hóa, trong đó huy động sự tham gia của các nghệ nhân và người có uy tín trong cộng đồng. Thông qua các hội thi, hội diễn, giao lưu văn nghệ, chúng tôi tạo điều kiện để bà con thể hiện tài năng, khơi dậy niềm tự hào dân tộc, đồng thời thúc đẩy phong trào 'Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa' ngày càng đi vào chiều sâu."

Di sản văn hóa: Cốt lõi của phát triển bền vững

Không chỉ riêng Quang Trung, nhiều xã trên địa bàn huyện Ngọc Lặc cũng đang tích cực triển khai các hoạt động bảo tồn văn hóa. Để hỗ trợ cho quá trình này, huyện đã ban hành Kế hoạch bảo tồn di sản văn hóa giai đoạn 2020 – 2025, tập trung vào các loại hình có nguy cơ mai một như dân ca, dân vũ, tín ngưỡng truyền thống.

Một nếp nhà sàn truyền thống của người Mường ở huyện Ngọc Lặc

Nổi bật trong các kế hoạch triển khai là Đề án "Bảo tồn, phát triển nhà sàn truyền thống của đồng bào dân tộc Mường gắn với phát triển du lịch cộng đồng huyện Ngọc Lặc giai đoạn 2021 – 2025". Bên cạnh đó, huyện cũng đầu tư biên soạn cuốn "Bách khoa thư du lịch Ngọc Lặc" nhằm hệ thống hóa, giới thiệu các tiềm năng văn hóa, du lịch của địa phương đến du khách trong và ngoài nước.

Các hoạt động tuyên truyền, giáo dục cũng được chú trọng. Huyện thường xuyên chỉ đạo các xã, thị trấn tổ chức các hoạt động văn hóa – văn nghệ, trò chơi dân gian trong các dịp lễ, tết, sinh hoạt cộng đồng. Đồng thời, tổ chức các lớp tập huấn về bảo tồn văn hóa cho cán bộ cơ sở và người dân.

Từ năm 2021 đến nay, huyện đã phối hợp với các đơn vị cấp tỉnh và trung ương tổ chức 9 lớp tập huấn chuyên sâu, góp phần nâng cao năng lực bảo tồn văn hóa tại cơ sở.

Ngọc Lặc hiện sở hữu ba di sản văn hóa phi vật thể quốc gia gồm: Trò diễn Pồn Pôông, nghệ thuật trình diễn xường giao duyên và nghệ thuật trình diễn sắc bùa – những giá trị đặc sắc của đồng bào dân tộc Mường. Đây không chỉ là biểu tượng của bản sắc văn hóa, mà còn là “chất liệu vàng” để phát triển các sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn.

Ngoài ra, huyện cũng đang bảo tồn nhiều loại hình văn hóa dân gian như: hát ru ún (hát ru), tín ngưỡng mo Mường, múa rùa, tết năm cùng, tết nhảy của người Dao… Những nghi lễ, tập quán này vẫn được người dân duy trì trong đời sống thường ngày, trở thành "bảo tàng sống" phản ánh đời sống tâm linh và văn hóa phong phú của cộng đồng các dân tộc tại Ngọc Lặc.

Huyện cũng duy trì các lễ hội truyền thống như lễ Rước nước tại Bàn Bù, lễ dâng hương Trung Túc Vương Lê Lai tại đền Kiên Thọ, lễ hội Mường Lập... Các lễ hội này được tổ chức quy mô, bài bản, lồng ghép các hoạt động trình diễn dân gian, ẩm thực truyền thống, trưng bày sản phẩm thủ công… tạo nên sản phẩm du lịch văn hóa hấp dẫn.

Kết nối văn hóa với du lịch cộng đồng

Một trong những hướng đi chiến lược của Ngọc Lặc hiện nay là phát triển mô hình du lịch cộng đồng gắn với bản sắc văn hóa dân tộc Mường, với trọng điểm tại xã Thạch Lập. Tại đây, mô hình homestay trong nhà sàn truyền thống, hoạt động trải nghiệm làm bánh ống, dệt thổ cẩm, tham gia lễ hội, nghe hát dân ca… đang thu hút ngày càng nhiều du khách trong và ngoài tỉnh.

Các trò diễn đặc sắc không chỉ là biểu tượng của bản sắc văn hóa của huyện Ngọc Lặc, mà còn là “chất liệu vàng” để phát triển các sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn

Đặc biệt, huyện đang triển khai kết nối tuyến du lịch văn hóa – tâm linh giữa Thạch Lập với các điểm đến như hang Bàn Bù, đền thờ Trung Túc Vương Lê Lai (xã Kiên Thọ), đền thờ Lê Lâm (xã Phùng Giáo)… tạo thành chuỗi liên kết du lịch liên hoàn, mang lại trải nghiệm trọn vẹn cho du khách.

Ông Phạm Đình Cường, Trưởng phòng Văn hóa – Khoa học – Thông tin huyện Ngọc Lặc nhấn mạnh: "Thời gian tới, huyện sẽ tiếp tục tăng cường công tác quản lý Nhà nước về bảo tồn văn hóa. Đặc biệt chú trọng tuyên truyền nâng cao ý thức người dân, khuyến khích nghệ nhân tham gia truyền dạy, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Song song đó, chúng tôi sẽ đẩy mạnh quảng bá du lịch, tạo điều kiện để các sản phẩm du lịch cộng đồng gắn với văn hóa được phát triển bền vững."

Với định hướng rõ ràng, sự vào cuộc đồng bộ của cấp ủy, chính quyền và người dân, huyện Ngọc Lặc đang từng bước biến kho tàng văn hóa dân tộc thành tài sản phát triển du lịch. Đây không chỉ là nỗ lực bảo tồn di sản, mà còn là hành trình khẳng định bản sắc và phát triển kinh tế bền vững từ chính những giá trị truyền thống ngàn đời.

NGUYỄN LINH